59.Тәуелсіздік тұсында көне түркі жазуының және түркі мәдени ескерткіштерінің жан-жақты зерттеле бастауының мәнін ашыңыз.
Тарихты білу, оның бастау алар кезеңдеріне үңілу, бүгінгі күнге қажетін табуға ұмтылу -барлық халықтарға тән дәстүр.Көне түркі жазуы (басқаша айтқанда Орхонө-Енесей жазуы) – б.з.б V-б.з X ғасырларында түркі тайпаларының жазуы.
Бірінші табылғаны Орхон өзенінің бойында және Енисей өзенінің жоғарғы ағысында. Кейде руник жазбасы дейді, алман ру тайпаларынан ======== (кейбір нышандар кескіні дәл келіп тұр, дауысты мағынасы да жақын). Азиялық түркі руналары соғды жазуының VIII ғасырдан бұрын жасалған деп есептелінеді. Оның әліпбиінде 40–қа жуық графема бар. Көне түркі руника жазуы жазуының ерекшелігі онда негізгі велярлық және палаталық дауыссыздарға арналған бірнеше жұп дербес әріптері бар. Көне түркі руника жазуы жұмбағын 1893 жылы В.Томсен шешкен. Орхон ескерткіштерінің тұңғыш тәржімаларын 1894 жылы В.В.Радлов жасаған.Соңғы отыз жыл ішінде Қазақстан жерінде де Көне Түркі жазба ескерткіштерінің бар екендігі анықталды. Талас бойынан төртбұрышты тас мөр мен дөңгелек тастың жарты сынығына бейнеленген руникалық ойма жазулар, Іле бойынан жартастарға қашалған руникалық жазу үш жерден табылды. Осы өңірден жүзіктегі руникалық жазу да анықталды. Сыр бойында ескі кенттердің орнынан табылған саз балшықтан күйдірілген дөңгелек алқа, құмыра сияқты ойылған руникалық жазулар белгілі болды. Ертіс өңірінен екі қола айнадағы руникалық ойма жазудың бірін А.Н.Бернштан 1948 жылы жариялады. Сондай-ақ 1985 жылы Шығыс Қазақстаннан жартасқа қашалған руникалық жазу, ал 1987 жылы бауға тағылған мөрдің табанына ойылған руникалықжазу табылды. Жайық өңірінен анықталған қола айнадағы руникалық жазу 1986 жылы жарияланды. Көне түркі жазуы е-нің тілін зерттеп, зор үлес қосқан ғалымдар Томсен, Радлов, П.М.Мешоранская, В.Банг, Г.И.Рамспед, А.Габэн, С.Е.Малов, Н.А.Батманов, А.Коноков, Дж.Клоусон, Т.Текин, т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |
