1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып

B) Шындық, жақсылық, керектілік A)«Керектілік сынағы»

C)Керектілік, шындық, жақсылық B)«Адалдық» сынағы

Д) Жақсылық, шындық, керектілік C)«Жақсылықсынағы»

Е) «Шындық сынағы»

A)Сократтың сынағынан сәтті өтті B)Досыңды бағалай біл

C)Сократтан алғыс алды Д) Танитын адам туралы ғайбат

Д) Әңгімесін қызықты баяндады сөйлеме
Е) Әңгімесін айта алмады Е) Жаман әдеттен аулақ бол
3- мәтін
Ырыс пен берекет
Ертеде Бегайдар деген саудагер жігіт болыпты. Ойдан орып, қырдан кырып, табыс тауыпты. Үйіне дүниеиі қанша үйсе, ол соғұрлым кеми береді екен. Байлығының берекесі болмалты, Бегайдардың үйлі-баранды көршісі бар екен. Оның мал дегенде бес-алты ешкісі болады, Бірак тұрмысы күннен күнге гүлдене береді. Бір күні Бегайдар көршісінен:
-Әй, көршім, сенің бала-шағаң бар. Мал дегенде бес-алты тоқал ешкің ғана бар. Бірақ отбасың берекелі, қарның тоқ. Ал мен жалғыз тұрамын. Үй көрмей сауда жасап, мол ақша табамын. Бірак берекесі жоқ. Сыры неде? - деп сұрады. Көршісі:

• 
  Қаратаудың басында мың жасаған данышпан бар. Содан ақыл сұра, - дел жауап берді, Бегайдар ертесіне дорбасын артынып, жолға шықты. Шаршап- шалдығып келе жатып, бір лашыкка тап болды. Ішіне кірсе. шал, кемпір және бір бойжеткен қыз бар екен.
  

Бегайдар сусын ішіп, дәм татканнан кейін шалға жағдайын баяндады. Шал:

бәйтерекке тіл бітіп:

-Ай, балам-ай, үйдің берекесі әйелдің алақанына жасырылған. Көршіңе береке кіретіні - ақылды әйелі бар. Енді кейін қайт. Жолда кездескен бәйтеректің түбінде ат басындай алтын көмілген. Соны қазып ал. Алтынды шал мен кемпірге беріп, қызын сұра. Ақылды жар алсаң, берекең кіреді, - деді.

A) Ырыс алды - ынтымақ. A)Ағаш кәрі болғандықтан

B) Еңбексіз тапқан мал есепсіз кетеді. B)Суғатапшы болғандықган
C) Ерте тұрган еркектің ырысы артық. C)Түбіндегі алтын өсірмегендіктен

Д) Бас екеу болмай, мал төртеу Д) Тамыры тереңде болғандықтан

болмайды. Е) Ауа райы қолайсыз болғандықтан

Е) Ерте тұрған әйелдің бір ісі артық.

• 
  «Үйдің берекесі әйелдің алақанына жасырылған» сөйлемінің мағынасы
  

• 
  Түйенің жүні меи терісі - киім, сүті – сусын, еті - ас. Әсіресе түйе көш көлігі ретінде бағалы. Ол сиырдай емес, сирақты мал. Қыста суыққа, жазда ыстыққа төзімді, әсіресе шөлге, аштыққа шыдамды. Осынша шыдамдылығына, қуаттылығына қарамастан, «шөк» десең, шөге қалатын, «айт-шу» десең, атып тұратын, «тіл алғыш», жуас, қайырымды мал. Түйе түлігі негізінен жайылымда бағылып, күтімді, құнарлы азық пен құрылысы күрделі, жылы қора-жайды аса қажет етпейтіндіктен, басқа ауыл
  

38

шаруашылық малдарымен салыстырғанда тиімді болып табылады. Түйе түлігі күй таңдамайды, басқа мал жемейтін қатты, тікенді өсімдіктермен қоректене береді. Түйе қүндіз жайылып, түнде жатып, күйіс қайырады. Бірнеше тәулік су ішпеуге шыдайды. Бұл кезде өркеш майларынан бөлінген суды пайдаланады.

• 
  Түйе шаруашылығы Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Маңғыстау, Қызылорда, Оңтустік Қазақстан, Жамбыл облыстарында жақсы дамыған. Туйенің шығу тарихы. Туйелер - ірі табандылар отрядының түйе тұқымдасына жататын ашатұяқты сүтқоректілердің бір түрі. Қолда есірілетін түйелердің арғы тегі - жабайы түйелер. Түйе бұдан 4-5 мың жыл бұрын қолға үйретілген. Оның екі туысы бар: бірі - түйе, екіншісі - лама. Түйелер - шөлге де, қатты аязға да төзімді, күшті көлік малы. Түйелер мен таутайлақтардың башпайларында мүйізді тұяқтары болмайды. Тұяқтың орнында башпайларының ұшында ғана доғаланып, қисық біткен кішкене тырнақ өседі. Табаны жалпақ және астыңғы жағы сүйелді, жұмсақ көнмен қалталған. Сондықтан бұл жануарларды контабандылар деп атайды. Түйенің кеудесінде, тізесі мен тілерсегінде сүйелді, сірілі, түксіз тықыр жерлері болады. Түйе шөккен кезде сүиелді жерлері ыстық құмның әсерін сезбейді. Осыған байланысты туйе ыстық құмда шыдап, шөгіп жата береді.
  

IV. Түйенің дене тұрқы ірі. Оның салмағы 700-800 кг, мойны иір және ұзын. Денесінің әр жерінде ұзын шудалы жүндері болады. Құрғақ далалы, шөлейтті және шөлді аймақтарда тіршілік етуге бейімделген, Сондықган халык туйені «шөл дала кемесі» деп атайды. Айыр өркешті түйенің қолга уйретілген жері - Орта Азия. Сыңар өркешті түйенің қолға үйретілген жері - Африка өңірі. Қазіргі кезде сыңар өркешті жабайы туйе жойылып кеткен. Айыр өркешті жабайы түйе Моңғолиянын Гоби шөлінде ғана сақталған. Түйені төрт түліктің төресі, киелі түліктің бірі деп есептеген. Туйенің пірін - «Ойсылқара», кей жерде «Қаусыл-қазы» деп атайды.

3.Түйенің қолга үйретілу тарихы

• 
  Халықтың туйені "шөл кемесі" деп атауы неліктен?
  

B) Жабайы түйелерден тарағандықтан C) Шөлге шыдамды болғандықтан

Д) Ашатұяқ сүт қоректілерге жататындықтан Е) Шөлде жолаушыларды көп таситындықтан

• 
  Мәтіннің төртінші белімінде айтылатын ой
  

A) Түйенің снпаты туралы Д)Түйе туралы мақал-мәтелдер

B) Түйенің пайдасы туралы Е) Түйенің төлі туралы

C) Түйенің азығы туралы

• 
  Түйе малының халык үшін ерекше құндылығы неде?
  

A) Түйе күніне бірнеше шелек сүт берген. B) Сйрек кездесетін жануар болғандықтан. C) Өсімтал мал болғандықтан.

Д) Жуас мал болғандықтан.

Е) Көш көлігі ретінде бағалы болған.

19. Түйенің жойылып кеткен түрі A) Сыңар өркешті жабайы түйе B) Жабағылы жас түйе C) Аныр өркешті түйе Д) Қос өркешті түйе Е) Ару ана түйе
20.2-бөлімге сәйкес түйе

шаруашылығының тиімді

саналуының себебі
A) Аса үлкен күтімді қажет етпегендіктен
B) Жүні мен сүті пайдалы болғандықтан

C) Көшке жиі қолданатындықган

В)Суға, ыстыққа төзімді болгандықтан

Е) Тікенек шөппен қоректенетіндіктен