13. Төрттүлікке қатысты ырымдар 14. Сыйлы қонаққа сойылмайтын мәтіннің қай бөлігінде көрінеді? түлікке қатысты макал
A) Бесінші А) Түйесі жоқа ауылға тайлақ атан
B)Екінші көрінер.
C)Үшінші B) Тайлы бие тайлақты түйедей.
Д) Төртінші C) Сиырдың сүті тілінде.
Е) Бірінші Д) Ат- биеден, аруана -түйеден.
Е) Есі кеткен ешкі жинар.
Бабаларымыздың төрт түлікке көңіл бөлу себебі?
A) Малдың төлін балалар жақсы көргендіктен. B) Оку, білім алудың бірден-бір көзі болған. C) Байлығын, мансабын керсететін дүниесі. Д) Ас-аукаты, әрі киімі, әрі көлігі болған.
Е) Ауырғанда ем болар шипанын көзі болған.
Епсіз, икемсіз адамға теңейтін түлік
A)Сиыр C) Жылқы Е)Түйе
B)Қой Д)Ешкі
А)Жасына қарай лақ,туша, бөрте, шыбыш,серке дел белінеді В) Жүрісіне, түсіне қарай атаулары болған.
С) Өзі майда, өсімтал, момақан, тез ең алып, қонақ кәдеге жарап отырған.
Д) Төрттүлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі, шыдамдысы.
Е) Кейде көшке де, егіске де пайдаланып отырған,
Неліктен ешкінің серкесін әрдайым қойдың отарына қосып отырған?
A) Серке казақтар үшін өсімтал малдын бірі болғандықтан B) Серке қазақтың қасиетті малдарының бірі болған.
C) Отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін қасиеті болғандықтан Д) Ешкінің еті жеңіл әрі сінімді, сүті аса құнарлы болғандықтан
46
Е) Серке төрт түлік малдың ішіндегі ең шыдамдысы болаған.
Төрттүліктің ішіндегі ең сүйіктісі.
Сыйдың ең қадірлісі
Үндемейтін адамға қатысты теңеу
Амандасу әдебі
Төрттүлікке қатысты халық ырымы
A)1.2.5.4.3.
|
C)1.2.3.5.4
|
Е)4.2.3.1.5.
|
B)4.5.3.2.1.
|
Д)4.2.5.3.1.
|
|
20.Төрт түліктің ішінде түсіне қарай сипатталатыны
|
|
A)Ешкі
|
Д)Сиыр
|
|
B)Қой
|
Е) Жылқы
|
|
C)Түйе
|
|
|
1136 нұсқа
1-мәтін
Хандық дәрежесне көтерілген тұңғыш қазақ әйелі
1821 жылы Уәли хан дүниеден өткенде Айғайым 38 жаста болатын. Үміт күткен ұлы
Шыңғыс әкеден бар болғаны 10 жасында қалыпты. Осы тұста Ресей патшалығы
Айғанымды «Орта жүздің ханы» деп таниды.
Уәлидің өзге әйелдерінен қаншама ұлдары бола тұра, таққа Айғанымның отыруы патша үкіметіне өте қолайлы еді. Осыған орай Айғанымды «хандық дәрежесіне көтерілген тұңғыш қазақ әйелі» ден атаушылар да бар. Бірақ бұл «хандык» ұзаққа созылмай, 1822 жылы М.М.Сперанскийдің «Сібір қазақтарын басқару» атты ережесі шығады да, Орта жүздің хандығы жойылып, қазақтары: Құсмұрын, Көкшетау, Ақмола, Баян, Қарқаралы, Аякөз аталған алты дуанға бөлініп кетеді. Ал Айганым Кекшетау дуанына біраз жыл аға сұлтан болып тұрады. Бұл туралы ғалым Әлкей Марғұлан: «Айғаным - ақылды, көреген, өз заманына сай білімді болған әйел. Ол шығыстың бірнеше тілін білген, орыс мәдениегіне деп қойып, Сыртқы істер министрлігінің Азия департаментімен және Петербордағы Сібір комитетімен хат жазысып. байланысып отырған», - дейді. Айғаным жергілікті халықтың арасында өте зор беделге ие болған.
Айғанымның хандық дәуірінің ұзаққа созылмауының себебі
A) Орта жүзде хандық жойылган соң
B) Аға сұлтаи қызметіие тағайындалған сон C)Көкшетауда хандық билік жойылған соң Д) Хандықты баласына беруіне байланысты Е) Қазақ жерінде хандық дәуір жойылған соң
Айганымның жергілікті халықтың арасында зор беделге ие болуынын себебі
A) Бірнеше тіл біліп, хат жаза алғандықтан
B) Аға сұлтан қызметін мінсіз атқарғандықтан
C) Хандық дәрежесіне көтерілген әйел болғандықтан Д) Жергілікті халықтың жағдайын жасағандықтан Е) Өте білімді, ақылды болғандықтан
2- мәтін
Ғылым артық па әлде мал артык па?
Бір топ адам бірде Әзірет Әлі шешенге келіп: «Бір сұрак берейік, егер шын саңлақ болсаң, он түрлі жауап тауып сөйле»,- дейді. Сонымен жаңагылар Әтірет Әлі шешенге;
Ғылым артық па, әлде мал артық па? - деп оқыстан сұрақ қойыпты. Сол мезетте шешен:
Біріншіден, ғылым артык. Өйткені ғылым - әулие-әнбиелердің мирасы; ал мал - перғауын мен Қарынбайдың мирасы. Екіншіден, ғылым сені сақтайды, ал малды сен сақтайсың. Үшіншіден. ғылымның досы көп, ал малдың дұшпаны көп. Төртіншіден, ғылымды жұмсасаң, арта береді, малды жұмсасаң, азая береді. Бесіншіден, ғылым саған
47
кұрметті атақ береді, ал мал сараң деген атақ береді. Алтыншыдан, ғылым өзін-өзі сақтайды, ал малды үнемі бағып, кағу керек. Жетіншіден. ғылым қиямет күні иесіне шапағатын қылғызады, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізіншіден ғылым тозбайды, жоғалмайды. Ал мал болса, қолдың кірі, өледі, жоғалады. Тоғызыншы, ғылым көңілді нұрландырады, адамға акыл-ой қосады, ал мал масаттандырады, болған устіне бола берсе екен деп дүниеқоңыз етеді. Оныншыдан, ғылым қудайға зәһәт, таупиық гибадат қылады, ал мал өз иесінің кеңіліне тәкаппарлық салады. - деп тапқырлықтанылыпты.
3. Мәтін мазмунына сай макал
|
|
A) Мал көтерер елімді,
|
|
Дос көтерер көңілді
|
|
B) Мың малың болғанша,
|
4. Әзірет Әлі шешеннің сөзін ұтымды
|
Бір балаң ғалым болсын.
|
етіп тұрған тәсіл
|
C)Аңқау бері қой үркітеді
|
А) Суреттеп айту
|
Ақылсыз адам ел уркітсді
|
В) Баяндап айту
|
Д)Киім кірі жуса кетеді,
|
С) Жобалап айту
|
Көңіл кірі айтса кетеді.
|
Д) Жырлап айту
|
Е) Атаңа не қылсан,
|
Е) Салыстыра айту
|
Алдыңа сол келер
|
|
5.Ғылымның адамға құрмет әкелетіні
|
6. Ғылымның дүниеден артықшылығы
|
шешеннің нешінші жауабында
|
айтылған?
|
A) Адамға ақыл-ой қосады.
|
A)Бесінші
|
B) Досың санаулы ғана болады.
|
B)Үшінші
|
C) Адамның тынышын алады.
|
C)Жетінші
|
Д)Мінезін нашар жаққа өзгертеді.
|
Д)Алтыншы
|
Е) Адамды масаттандырады.
|
Е)Төртінші
|
|
Достарыңызбен бөлісу: |
