1. Бие байларда қандай ырым Мәтіннің бірінші бөліміне жасалады? лайықты такырып
жүктеу/скачать 6,49 Mb.
|
OKU SAUAT 2019 (1)-2 (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- 1050-нұсқа 1-мәтін
- 2- мәтін
- 3- мәтін
4-мәтін I. Құнарлы құрттың қадірін білеміз бе? «Құрт - құрғатылған, кептірілген сүт өнімі. Пісіліп, майы алынған айранды қайнатып, кенеп дорбада сүзіп алып, тұздап, өреде кептіріп сақтайтын тағам түрі»,— деп жазады ұлттық тағамымыз жөнінде «Сарыарқа самалы» басылымы. Адам денсаулығына аса пайдалы екендігінің дәлелі - құрт - кальцийдің көзі. Сондай-ақ, ақуызға өте бай. Сондықтан ол - құнарлы тағам. Оның құрамында А, В, С дәрумендері, мыс, мырыш, күміс, темір, кремний, магний, кальций, алюминий микроэлементтері жетерлік. Балалар үшін де құрттың пайдасы ұшан-теңіз. Ол - баланың бойының өсуіне және сүйектері, тістері дұрыс қалыптасып, жетілуіне септігін тигізер тағамдардың бірі. Әсіресе, қатқан құрттың пайдасы зор. Себебі тісі енді шығып келе жатқан балалардың иектерінің қатаюына жәрдемдеседі. Кепкен құртты мүжіген баланың тісі сау, сүйегі берік болады. Ал сау әрі мықты сүйек - тірек қимыл аппаратының дұрыс әрі белсенді жұмыс жасауына сеп болады. Жасы ұлғайған кісілерде зат алмасу баяулай бастайтыны белгілі. Құрттың құрамында зат алмасуды және бауырдың қызметін жақсартатын холин және метионин деген заттар бар. Сондай-ақ, В тобының дәрумендері болғандықтан, қарттарда жиі кездесетін атеросклероз ауруының алдын алады. Құртты көктем, жаз айларында жеген өте пайдалы. Себебі көктемде дәрумендердің жетіспеушілігі байқалады. Жаз айында ыстық шай ішкен кезде, термен бірге тұзды да жоғалтады. Сол жоғалған тұздың орнын толтыруға көмегі зор. Құртты әркім өз қалауынша қалаған тағамына қосып жей беруге болады. II. Сусын әрі қорек Езілген құрт түйіршіктерін малта дейді. Ол - өте кәделі әрі жұмсақ ас. Ұзақ сапарға жолаушылар көбіне малта алып аттанған. Өйткені малта бір жағынан ашыққан адамның өзегін талдырмаса, екіншіден шөлдеген кісіге сусын болған. Адам аштыққа бір айға дейін шыдауы мүмкін, ал шөлге бір жетіге де шыдай алмайды. Егер де ұзақ жолға шығатын адам малта құрт алса, еш алаңдамауға болады. Себебі малта құрттың адамды шөлден құтқарар ерекше қасиеті бар. Соғыс ардагерлерінің естеліктеріндегі мына бір хикая ерекше назар аудартады. Соғыс алдындағы қырғын шайқаста, қатары селдіреген взвод қорғаныс шебін тастап, шегінуге мәжбүр болады. Күші басым жау әскерінің танктері екі қанаттан орап, ту сыртынан өтіп кеткен. Тірі қалған бес жауынгер сай-жыраны сағалап, жаудың тылында қалады. Аштық пен шөл бірдей қысқанда қатардағы жауынгер жүк қапшығын ақтарып отырып, бес-алты құрт тауып алған екен. Майданға келгеніне сегіз ай болса да, «елдің дәмі ғой», - деп ырымдап, жемей жүрген көрінеді. Жасырынған жерде төрт күн, төрт түн жатады. Бесінші күні таң ата қоршаудан сытылып шығып, өз бөлімдеріне қосылыпты. «Жанымызды сақтаған бес-алты құрт болды» дегенге бөлімнің басқа жауынгерлері таңғалыпты. Қатқан құрттың жас балаларға пайдасы A) Зат алмасуын реттейді D) Атеросклероздың алдын алады B) Шөлдетпейді E) Бауыр жұмысын реттейді C) Иекті қатайтады
Екі мәтінге ортақ атауды табыңыз A) Құрт түйіршіктері C) Сүт тағамдары E) Құрттың жасалуы B) Құрттың түрлері D) Құрттың пайдасы
Мәтінде кездеспейтін нұсқа Бауырдың қызметін жақсартады. E) Сүйектердің қатаюына әсер етеді. Атеросклероз ауруының алдын алады. 209
Мәтінде жауабы жоқ нұсқаны табыңыз Құртты жылдың қай мезгілінде жеген пайдалы? Құрттың қанша түрі бар? Құрт қалай жасалады? Құрттың балалар үшін қандай пайдасы бар? Құрттың жасы ұлғайған кісілер үшін пайдасы бар ма? 17. Құрт қасиетіне жатпайтын нұсқа A) Кальцийдің көзі D) Кептірілген сүт өнімі B) Шөлден құтқаратын қасиеті бар E) Ақуызға бай тағам 
C) Бие сүтінен жасалады Екі мәтіндегі ақпараттың орналасу реттілігі Соғыс ардагерінің хикаясы Ұлттық тағамның жасалуы Дәрумендерге бай екендігі Балалар мен үлкендерге пайдасы Езілген құрт түйіршіктері A) 3,2,5,4,1 B) 5,1,2,3,4 C) 2,1,3,4,5 D) 1,3,4,5,2 E) 2,3,4,5,1 «Малта» сөзіне сәйкес келетін жауап Құрғатылған, кептірілген сүт өнімі. D) Езілген құрт түйіршіктері. B) Қайнап жатқан құрттың көбігі. E) Әлі толық кеуіп үлгермеген құрт. Бірнеше жыл сақталған сықпа құрт Құрттың бала ағзасына пайдасы жөнінде мәлімет беретін мәтіннің қай бөлігі? Екінші мәтіннің алғашқы бөлігінде E) Бірінші мәтіннің II бөлігінде Бірінші мәтіннің I бөлігінде 1050-нұсқа 1-мәтін ЭКСПО. Асқақ әнші – Әміре Қашаубаев «ЭКСПО» көрмесіне қатысқан тұңғыш қазақ – 1925 жылы Парижді салған әнімен тамсантқан Әміре Қашаубаевтың өмірі мен шығармашылығын жарты ғасырға жуық уақыт зерттеп келе жатқан зерделі музыка зерттеушісі, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Жарқын Шәкәрімнің әнші туралы кезекті еңбегі жарық көрді. Бұған дейін «Әміре», «Ән жұлдызы», «Амре Қашаубаев: жизнь в искусстве», «Ән асқары – Әміре», «Әміре Қашаубайұлы» атты кітаптарды шығарған автордың «Амре в Париже» атты орыс тіліндегі жаңа еңбегінің таныстырылымы Астанадағы ҚР Ұлттық академиялық кітапханасында өтті. Аталмыш шара «ЭКСПО-2017» көрмесі мен асқақ әншінің 130 жылдығына арналды. Әміреге қатысты тағы бір ақжолтай жаңалықты жеткізейік. 2016 жылы Әміре тұлғасы театр сахнасына көшіріліп, Қ.Қуанышбаев атындағы Мемлекеттік академиялық қазақ музыкалық драма театрында әнші туралы драма қойылған болатын. «ЭКСПО-2017» көрмесі мен әншінің 130 жылдығына арналған іс-шара A) Қалың көрерменге жететін кинотуынды B) «Ән жұлдызы» атты кітаптың шығуы C) Ұлттық академиялық кітапханада өткен таныстырылым D) Ұлттық академиялық кітапхананың ашылуы E) Әміре туралы фильмнің түсірілуі Тірек сөз бола алмайтын нұсқа A) ЭКСПО-2017 C) ЭКСПО-1925 E) Париж B) Астана D) Алматы 2-мәтін Домалақ ананың қадір-қасиеті ертеден-ақ танылған. Ел аузында ол кісі жөнінде аңыз-әңгіме көп. Бірде Алатау асып келген қалың жау Қаратау жанын жайлап отырған Бәйдібектің ауылын шауып, сан мың жылқысын айдап кетеді. Бәйдібек бастаған ел азаматтары ауылда болмаса 210
керек. Содан «жау шапты» деген хабарды естіп, Бәйдібек елден жасақ жиып, қасына үлкен әйелі Сары бәйбішеден туған алты ұлын алып, жауға аттанғалы жатқанда Нұрила (Домалақ ана): «Бай-еке, малдың құты, жылқының иесі - құла айғыр қолда қалды. Амандық болса, алты күннен кейін жылқы жауға қайыру бермей, өзі ауылға келеді. Жауды қума, азаматтар аман болсын, осы тілегімді беріңіз», - деп, өз отауының белдеуінде байлаулы тұрған, жүген-құрық тимеген шу асау айғырды керсетіпті. Бірақ жауға кектенген батыр әйелінің тілін алмай, жасағын бастап жүріп кетіпті. Бәйдібек жасағы жауға Күйік асуында жетіп, қырғын ұрыс салыпты. Алайда жасанып келген жау «аттанға» ілесіп атқа қонған аз жасаққа теңдік бермепті. Осы соғыста қаза тапқан алты ұлын Үшқарасай жазығына жерлеп, батыр кері қайтыпты. Арада
алты күн өткенде, байлаулы тұрған құла айғыр жер күңіренте дүлей күшпен кісінепті. Сол күні кеш шамасында шығыстан қалың шаң көтеріліп, ұзамай Бәйдібектің қалың жылқысы көрінеді. Ереуілдеп барып, кері қайтара алмаған жылқыны Домалақ ана осылайша үйде отырып-ақ түгел қайтарып алса керек.
Мәтіндегі Бәйдібек байдың әрекетін ашатын мақал-мәтел A) Жауды аяған жаралы. B) Қорқақты көп қусаң, батыр болады. C) Алысқан жауға арқаңды көрсетпе. D) Жау құтырса, шаңырағыңа қобыз тартар. E) Асығыс түбі - қып-қызыл шоқ. Домалақ ананың: «Амандық болса, алты күннен кейін жылқы жауға қайыру бермей, өзі ауылға келеді»- деуінің мәні A) Малдың құты құла айғыр үйде қалған, ал жылқы құла айғырдың дауысын естіп кері қайтарын білді. B) Құла айғырсыз жылқылар басқа үйірге қосылмай, тойынған соң оралатынын білді. C) Құла айғырдың үйірінің ауылда құлындары қалғанына қарап осылай айтты. D) Жылқының барлығы айдауға көнбейтін жүген-құрық тимеген асау болғандықтан. E) Жылқылар жат жерді құла айғырсыз жерсінбейді деп жорамалдады.
Мәтіннің басты идеясы Бәйдібек байдың сабырсыздығын сынау Құла айғырдың құдіретін көрсету Домалақ ананың көріпкелдігін таныту Қазақ жігіттерінің ерлігін дәріптеу Жаугершілік заман қиындығын көрсету Белдеуде байлаулы тұрған шу асау айғырдың айдауда кеткен жылқыларға қатысы A) Жылқының жорғасы D) Жылқы ішіндегі ең кәрісі B) Жылқының ең асауы E) Жылқы ішіндегі ең жүйрігі Жылқының құты, иесі 3-мәтін Әлем елдерінің Жаңа жылды қарсы алуы «Әр елдің салты басқа, иттері қара қасқа» демекші, Жаңа жылды тойлауда әр елдің түрлі салт-дәстүрлері бар. Болгарияда сағат тілі түнгі 12-ні соққанда барлық үйде жарық сөне бастайды. Дастарқанға міндетті түрде самса қойылады екен.
211
көркемдейтін көрінеді. Голландияда Жаңа жыл кешіндегі дастарқанға жүзім салып пісірген нан тағамы қойылады. Бұл тағам жылына бір-ақ рет дайындалатын көрінеді. Бирмада Жаңа жылда күн ыстық болып тұратындықтан, адамдар бір- бірінің үстеріне су шашып құттықтайды екен. Сондықтан осы күні үсті-басы су болған адамдарды жиі ұшыратуға болады. Гвинеяда көшеге піл жетектеп шығады екен. Жұрт осы пілдерді айнала билеп, ән салатын көрінеді. Кубада сағат түнгі 12-ні соққан кезде 12 түйір жүзім жейді екен.
Қытайда Жаңа жыл мерекесін көшеде барабандар, темір тарелкалар соғылып, отшашулар атылып, жаңа жыл салтанатын билеген айдаһарлар шеруі бастайды екен. Дастарқанға нарцисс гүлін қою дәстүрге айналған. Жаңа жыл мерекесі он бес күнге созылады. Бұл қаңтардың аяғы мен ақпан айының басына келеді. Ұлыбритания алғаш ашықхаттарды (открытка) шығарған ел болып есептеледі. Сондықтан да Жаңа жылда осы елдің әр отбасы таныстарын ашықхат арқылы құттықтағанды ұнатады. Қазақстанда жыл басы - Наурыз мерекесі наурыз айында тойланады. Бұл қазіргі күн есебі бойынша наурыздың 22-ші жұлдызына сәйкес келеді. Бұл күні адамдар көтеріңкі көңіл күйде болып, бір-біріне жылы сөз, жақсы тілек айтады, ешкімді ренжітпеуге тырысады. Барлық үйде мерекелік дастарқан жайылады. Бұл күні күн мен түн теңеседі.
Жаңа жыл дастарқанына құс етін қоймайтын ел Бұл күні Францияда мейрамханалар адамдарды тегін тамақтандырып қана қоймай, кетерінде сыйлықтар беруінің себебі A) Ырымдарға сенгендіктен D) Ұстамдылығын байқату үшін B) Қолы ашық екенін көрсету үшін E) Адалдығын көрсету үшін Достық, туыстық қарым-қатынасты нығайту үшін Жаңа жыл тойлаудағы салт-дәстүрінде ұқсастық бар елдер Қытай – Ұлыбритания D) Үндістан – Куба Жаңа жылдық мерекені ұзақ тойлайтын мемлекет Үндістанда Жаңа жылдың «Дивали» деп аталуының себебі A) Салынған суреттерге ұн, топырақ сепкендіктен B) Жұрт пілдерді айнала билеп, ән салғандықтан C) Әйел адамдар көшеге шығып, жерге түрлі оюлы суреттер салғандыктан D) Қалалар мен ауылдардың оттың ішінде тұрғандай жарқырағандығынан E) Сағат он екіде көшеге шыққандықтан Мерекелерде ашықхаттармен құттықтау бізге қай елден келген? A) Ұлыбританиядан C) Үндістаннан E) Қытайдан B) Голландиядан D) Ресейден жүктеу/скачать 6,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|