Ветеринариялық шаралардың экономикалық тиімділігін бағалау

Ферманың ветеринарлық-санитарлық ортасының ойдағыдай болуы және мал денсаулығы мен өнімдерінің санитарлық сапасы ондағы санитарлық тәртіпке байланысты. Бұл үшін тиісті ветеринарлық-санитарлық шаралар фермада, оны қоршаған ауқымда жүргізілетіні белгілі. Міндетті түрде жүргізетін шараларға мал тұратын, серуендейтін орындарды тазалау, дезинфекциялау, дезинфекциялаушы бөгеттер қою, айына 2 рет ветеринарлық-санитарлық (тазалық) күн ұйымдастыру және т.б. жатады.

Мал азығына санитарлық баға беру оларды дайындау маусымында, сақтау және қолданар алдында өңдеу, малға беру кезінде берілуге тиіс. Сапасы жарамсыз азықтарды қолдануға тиым салынады және бұл туралы фермерлерге, шаруа қожалығы иелеріне, ірі шаруашылық басшыларына да жедел тұжырым беріледі.

Мал ішер су және су көздері, суаттар да үнемі бақылауда болады. Белгілі мерзім өткен сайын санитарлық сарап жасалып баға беріледі. Қажет болғанда, суды бактериологиялық, химиялық зерттеуден өткізеді.

Санитарлық баға берумен қатар азықтандыру, суарудың гигиеналық ережелерін орындау, сақтауға да үнемі бақылау жүргізіледі.
3.Шаруашылықта жүргізілген ветеринариялық шаралар және ғылым жетістіктерін өндіріске енгізудің экономсикалық тиімділігі деп- келуіне жол бермеген экономикалық зиянңын, қосымша алынған өнімдердің және өнім сапасын жақсарту арқылы алынған түсімдердің, жұмыста жаңа жарақаттар мен қолдану арқылы үнемделген вет шығындардың ақшалай құны қосындысынан вет шығын айырмасын айтады. Экономикалық өнімділікті жеке мал шаруашылық кәсіпорын , аудан, облыс, Республика бойынша анықтауга болады. Есептеу мақсатында байланысты болжамдалган жоспарланған және нақты экономикалық тиімділік ақталған ғылыми зерттеу жүмыстары бойынша ғылыми ұсыныстарды негіздеу ұшін анықталады. Жоспарланған экономикалық тиімділікті вет шаралардың жылдық немесе келешеек жоспарларын құрғанда анықтайды. Нақты экономикалық тиімділікті мал шаруашылыгы касипорынын , ауданда, облыста, республикада орындалған вет шаралары нәт бойынша анықтайды.

Шаралардың 1 теңге шығынға шаққандағы эконоимикалық тиімділігі- жүргізуге жұмсалған вет мамандары мен жұмысшылардың жеке мат ериалдық шығындардың өзінөзі ақтау дәрежесін білдіреді.

Қаладағы вет қызмет. Қалаларда және қала типті ірі елді мекендерде халықтың 50-60% қоныстанған.Қала тұрғындары үй жануарларын,кейбіреулері ауыл шаруашылық мал түліктерін ұстайды.Кейде бұл малдардың санын толық е өңдеуші кәсіпорындарға,сепке алу да қиынға түседі.сонымен қатар қаладағы өңдеуші кәсіпорындарға,базарларға ауыл шаруашылық аймақтардан,шетелдерден мал және мал текті өнімдер мен шикізаттар көптеп келіп түсіп жатады.Мұның өзі мал және мал шикізаттар көптеп келіп түсіп жатады.Мұның өзі мал және мал өнімдерінің халық тығыз қоныстанған шағын аумақта шоғырланып соның салдарвынан жұқпалы аурулардың туу,тағамдық өнмдердің залалдану ықтималдығын арттыра түседі.Нарықтық экономикалық байланыстардың дамуы қала ішіндегі мал және оның өнімдеріне байланысты өндірістік,сауда-саттық үрдістердің қарқындай беретінін және вет қызметтің жауапкершілігі арта түсетінін көрсетіп отыр.Сондықтан,жалпы қаланың және мал шаруашылығы өнімдерін қабылдаушы ,сақтаушы,өңдеуші және сатушы кәсіпорындардың вет сәттілігін қамтамасыз ету үшін сондай-ақ қала шеңберіндегі малдарды вет көмекпен қамту үшін ауыл шаруашылық вет қызметтен бөлек,арнайы қалалық вет қызмет жүйесі құрылған.Бұл жүйеге мемлекеттік вет мекемелер,ведомствалық және жекеменшік кәсіпкерлік вет қызмет құрылымдары кіреді.

Облыстық вет қызмет. Облыс бойынша ветеринарияны басару атарушы өкімет органы-облыстық әкімшілікке жүктелген.Бұл жұмысты әкімшілік өзіне тікелей бағынышты облыстық ауыл шаруашылығы департаменті құрамындағы ветеринария комитетіне сүйеніп,іске асырады .комитет әкімшілік тұрғысынан жергілікті өкіметке бағынады,ветеринария мәселелері бойынша ветеринарияның республикалық ветеринария комитеті бекіткен ережеге сәйкес жүргізіледі.Облыстық ветеринария комитеті облыс көлеміндегі шаруашылықтардың,ұйымдардың,бірлестіктердің,компаниялардың,акционерлік қоғамдардың,кәсіпорындардың ведомстволық вет қызметтерінің және жекеменшік кәсіпкерлік вет қызметтің жұмысына басшылық етуге міндетті.Вет ісін басқарумен қатар,вет комиеті облыс аумағында мемлекетік вет бақылау жүргізіп,вет туралы заң мен нормативтік құжаттардың орындалуына,мал шаруашылығының вет-сан жақсаруына жауапты болады.Облыстық вет комитеті ветеринарияның ғылыми және практикалық жетісіктерін насихаттайды,вет жұмысты тіркеу,есеп беру,іс қағаздарын жүргізуді ұйымдастырып,статистикалық деректер жинайды.

2.Асыл тұқымды мал сатып алуға ветеринариялық бақылау.Асыл тұқымды және қолданатын жануарларды сатып алу кездеріндегі ветеринариялық-санитарлық қадағалау органдарының басты міндеті сатылып алынатын жануарлардың ветеринариялық саулығын қамтамасыз ету болып табылады. Бұл талап жануарларды пайдаға асыру ісімен айналысатын шаруашылықтарға қойылады. Олар жұқпалы аурулардан сау болулары керек. Сау емес шаруашылықтардан жануарлар сатып алуға болмайды. Бұл жағдайда ветеринариялық қадағалауды ветеринариядағы мемлекеттік басқару органдарының және тиісті әкімшілік аймақтардың, жоғары тұрған ветеринариялық органдардың мемлекеттік ветеринария ,3602
мамандары жүргізеді. Сатылып-алынатын жануарлар асыл тұқымдық және өндірістік мақсатта жануарларды таңдау, сату және шаруашылық аралық алмасуына қатысты бекітіліп көрсетілген ветеринариялық ережелерге сәйкес ветеринариялық өңдеулерге жүгіндірілуі керек.

Жалпы қолданылатын жануарларды ветеринариялық өңдеулермен қатар қандай да бір аумақтағы эпизоотиялық ахуалды ескере отырып қосымша өңдеу түрлері де енгізілуі мүмкін. Мұндай шешімді ветеринариядағы мемлекеттік басқару органдарының аудандық немесе облыстық органдары қабылдайды.

Мал ауырғанда өлім жітімге ұшырауы мүмкін көптеген жағдайда емдеу үшін қажетті керек-жарақтын болмауынан кейде аурудың одан әрі таралуын тоқтатумақсатымен , оларды лажсыздан союға тура келедң.

Ш1=М*С*Б-Сф

Мундағы М- олген,лажсыздан сойылған немесе жойылган мал саны , бас .

С-жыныстык жавстык топтарына қарай малдың орташа тірі салмағы ,кг. Б-өнім бірлігінің сатылуы бағасы алынған түсім құны, теңге.

Жасы 6 айға дейінгі бұзау, 4айға дейінгі қозы , торайлардың өлімінен , лажсыз сойылуынан немесе жойылуынан болатфн экономикалық зиян олардың сатылу бағасымен алынған құнынан артық болады. Себебі, төл туғанша және ол туғаннан шығысқа шыққанша өсіру кезінде көптеген еңбек және материалдық шығындар жұмсалады. Осындай жағдайда зияннын бұл түрін анықтау үшін төлдін туған күнгі құнын және туғаннан шыгын шыққан кунге дейін қосқан тірі салмагы құнын қоса отырып есептейді.

1.Ветеринария саласындағы өкілетті мемлекеттік органның функциялары Функциялары:

Асыл тұқымды және қолданатын жануарларды сатып алу кездеріндегі ветеринариялық-санитарлық қадағалау органдарының басты міндеті сатылып алынатын жануарлардың ветеринариялық саулығын қамтамасыз ету болып табылады. Бұл талап жануарларды пайдаға асыру ісімен айналысатын шаруашылықтарға қойылады. Олар жұқпалы аурулардан сау болулары керек. Сау емес шаруашылықтардан жануарлар сатып алуға болмайды. Бұл жағдайда ветеринариялық қадағалауды ветеринариядағы мемлекеттік басқару органдарының және тиісті әкімшілік аймақтардың, жоғары тұрған ветеринариялық органдардың мемлекеттік ветеринария мамандары жүргізеді. Сатылып-алынатын жануарлар асыл тұқымдық және өндірістік мақсатта жануарларды таңдау, сату және шаруашылық аралық алмасуына қатысты бекітіліп көрсетілген ветеринариялық ережелерге сәйкес ветеринариялық өңдеулерге жүгіндірілуі керек.

Жалпы қолданылатын жануарларды ветеринариялық өңдеулермен қатар қандай да бір аумақтағы эпизоотиялық ахуалды ескере отырып қосымша өңдеу түрлері де енгізілуі мүмкін. Мұндай шешімді ветеринариядағы мемлекеттік басқару органдарының аудандық немесе облыстық органдары қабылдайды.
3.Жануарлардың жұқпалы емес және жұқпалы аурулары кезіндегі ветеринариялық шаралардың зкономикалық тиімділігін анықтау

Жалпы профилактикалық шаралар ветеринариялық шаралар жүйесінің маңызды тізбегі болып табылады, олар жануарлардың жұқпалы және жұқпалы емес ауруларының алдын алуға бағытталынады.

Жалпы профилактикалық шараларға жануарларды жеткілікті мөлшерде сапалы азықпен, қалыпты микроклиматы бар қора-жайлармен қамтамасыз ету, ветеринариялық-санитарлық ережелерді ұстана отырып тиісті деңгейде бағып күту, азықтар мен судың сапасын бақылау, қоректік заттардың, витаминдердің, микро- және макроэлементтердің, пестицидтердің, уыттық заттардың, қышқылдылықты т.б. зертханалық зерттеу т.б. жатады. Нормадан кез-келген ауытқулар метаболизм бұзылуына, ауруларға деген төзімділігінің төмендеуіне әкеліп соғады, ол өз алдына өнімділік төмендеуіне, түрлі этиологиядағы аууурулар пайда болуына, жануарлардың өлім-жітімге ұшырауына әкеліп соғады.

Сол себептен фермаларда, түрлі меншік иеліктеріндегі шаруашылықтарда, аумақтық мемлекеттік ветеринариялық мекемелерде жұмыс жасайтын ветеринария мамандары Қазақстан Республикасының «Ветеринария туралы» Заңын басшылыққа ала отырып жануар иелерінің өз иеліктеріндегі жануарлардың денсаулығын, дамуын және олардан алынатын өнімдердің жоғары деңгейде болуын қамтамасыз ететін жалпы профилактикалық шаралардың қатаң орындалуын қамтамасыз етіп, қадағалаулары керек.

Жануар ауруларын профилактикалаудың маңызды шарты малшаруашылық нысандарының, жануар текті өнімдер мен шикізаттарды қайта өңдеу, сақтау мекемелерінің ветеринариялық-санитарлық жағдайын жүйелі түрде мониторинглеу болып саналады.

Мемлекеттік, ведомствалық, жеке кәсіпкерліктегі ветеринариялық қызметтің барлық деңгейлерінің басты да тұрақты міндеттерінің бірі - өздері қызмет көрсететін шаруашылықтардың, малшаруашылығы нысандарының олармен шектесетін аумақтардың ветеринариялық-санитарлық және эпизоотиялық жағдайын зерттеп білу. Бұл үшін қоршаған ортаның – жайылымдардың, тұрақ орындарының, су көздерінің, қора-жайлардың, ветеринариялық-санитарлық нысандардың т.б. санитарлық жағдайы зерттеледі. Бұл джануарлар организміне кері әсерін тигізетін және аурулар байқалып таралуына ықпал ететін факторларды айқындау мүмкіндігін беретін болады.

Эпизоотиялық ахуал туралы ақпараттарды түрлі ақпарат көздерінен алуға болады. Бұл статистикалық деректерді жинақтау, ветеринария мамандарының хабарланымдары, орын-орындардағы жағдаймен тікелей танысу, шаруашылықтар мен өзге нысандарды зерттеу т.б.

Ветеринария мамандары өз аумақтарындағы жануарлардың жұқпалы ауруларының өңірлік эпизоотологиясын, олардың байқалу ерекшеліктерін, эпизоотиялық қауіпін, мерзімділігін, кезеңділігін, табиғи ошақтылығын зерттеулері керек. Жұқпалы емес патологияларды профилактикалау үшін табиғи биогеохимиялық аймақтарды, сонымен қатар, адамдардың ойланбай жасаған олқылықтары салдарынан туындалатын экологиялық қауіпті ошақтарды білу аса маңызды.

Табиғи-ошақтық аурулармен күресу шараларын құрастыру үшін табиғи ошақ құрылымын, ауру резервуары мен көздерін, жабайы жануарлар фаунасы мен жабайы табиғат ортасында инфекциялық аурулар қоздырушыларының сақталуына ықпалын тигізетін тағамыдық-азықтанымдық байланыстардың құрылымын жан-жақты зерттеу қажет.

Ветеринариялық-санитарлық және эпизоотологиялық зерттеулер тиісті акттермен толтырылады, онда зерттеу нәтижелерімен қатар қорытындылар жасалынып, анықталынған кемшіліктерді жою бойынша нақтылы ұсыныстар беріледі. Ветеринариялық ережелердің бұзылуына қатысты барлық жағдайлар сол орындарда талқыланып, тиісті шаралар жасалуы керек.

Аудандық ветеринарлық қызмет – республикамыздағы ветеринария ісінің негізгі буыны. Оның қызметіне республика бойынша жүргізілетін шаралардың 80-90%-і келеді. Ауылдық жерде ветеринария мамандарының 70%-не жуығы жұмыс істейді.

Аудандағы ветеринарлық қызметтің ұйымдастыру құрамына мемлекеттік ветеринарлық қызмет, шаруашылықтар пен кәсіпорындардың ведомстволық ветеринарлық қызметі және жекеменшік кәсіпкерлік қызметтер кіреді. Бұл қызметті аудан бойынша басқару аудандық ветеринарлық станцияға жүктеледі. Оны мал ауруларымен күресуші аудандық станция деп те атайды. Аудандағы мемлекеттік мекемелер жүйесіне станциядан басқа бөлімшелік ветеринарлық емхана, бөлімше, нүктелер, аудандық ветеринарлық лаборатория, ветсансарап лабораториясы жатады. Бұл жүйені ұйымдастыру, өзгерту жергілікті әкімшілік пен ветеринария органдарының билігінде. Аудан әкімшілігі ветеринарлық мекемелер жүйесін жетілдіруге, тиімді орналастырып пайдалануға көңіл бөлуі тиіс.

Мемлекеттік ветеринарлық мекемелер өз жұмысын арнаулы ережелерге сәйкес жүргізеді. Олар туралы ережелерді ветеринарияны басқарушы республикалық орган – Ветеринария Комитеті бекітеді.

Бөлімшелік ветеринарлық емхана және бөлімше, оларға қойылатын талаптар, ұйымдастыру құрамы, штаты

Бөлімшелік ветеринарлық емхана ауданның өзіне бекітілген аймағында шараларды ұйымдастыруға, жүргізуге, бақылауға арналған мемлекеттік мекеме. Ол, сонымен қатар, ведомстволық және жекеменшік кәсіпкерлік ветеринарлық қызмет жұмысына әдістемелік басшылық және бақылау жасайды.

Типтік штат кестесі бойынша емханадағы жұмыскерлер саны – 7. Соынң ішінді, меңгерушісі – аға дәрігер, дәрігер-эпизоотолог, фелбдшер, санитарлар және автокөлік жүргізушісі бар. Бөлімшелік ветеринарлық емхана аудандық втеринарлық станцияға бағынады.

Ветеринарлық бөлімше – шағын мекеме, оның құрамында дәрігер, фелбдшер және санитар бар. Мұндай шағын мекемекөбінесе бір немесе бірнеше елді мекенде емдік-профилактикалық шаралар жұргізуге, мал өнімдері мен шикізаттарын дайындау, өңдеу, сақтау орындарында, базарларда ветеринарлық-санитарлық бақылау жасауға арналады. Ол, сондай-ақ жекеменшік ветеринарлық қызмет жұмысын қадағалайды. Ветеринарлық бөлімше аудандық ветеринарлық станцияға бағынады.

Жануарларға диагностикалық және емдік-профилактикалық мақсатта