1-дәріс. Мәдениет морфологиясы
жүктеу/скачать 58,32 Kb.
|
1-дәріс
| 1-дәріс. Мәдениет морфологиясы. 1. Мəдениеттану: пəндiк ерекшелiктерi, міндеттері және әлеуметтік-гуманитарлық білімдер жүйесінде алатын орны 2. Мәдениет ұғымы және қызметтері 3. Мәдениеттің типологиялық ерекшеліктері 4. Мәдениеттердің тарихи және аймақтық типологиясы 5. Мәдениет динамикасы 6. «Өркениет» түсінігінің көпмәнділігі 7. Өркениеттің типологиясы Дәріс мақсаты: - мәдениеттанудың басқа гуманитарлық ғылымдармен байланысын ашып көрсету; - мәдениеттанудың мақсаты, міндеттері және пәнін қарастыру; - «мәдениет» ұғымының пайда болу, қалыптасу тарихын зерделеу; - «мәдениет» ұғымын негізгі зерттеу әдістерін және мәдениеттің қоғамда атқаратын қызметін негіздеу - мәдениеттің типологиялық ерекшеліктерін қарастыру және оның тұжырымдамалық схемасын негіздеу; - мәдени-тарихи дамудың бірсызықтық және көпсызықтық тәсілдерін негіздеу; - Шығыс-Батыс, Солтүстік және Оңтүстік сияқты аймақтық мәдениеттердің сипаттамалық ерекшеліктерін анықтау; - Мәдениет динамикасын анықтаушы нешізгі факторларды қарастыру. «өркениет» түсінігінің көпмәнділігін қарастыру және түсініктің мазмұнын ашып көрсету; - өркениет типологиясының негізгі жіктелу критерийлерін және түрлерін анықтау; - мәдениеттанудың код, символ, белгі сияқты негізгі түсініктерін қарастыру және мәдениет белгілерін негіздеу. Мəдениеттану: пəндiк ерекшелiктерi, міндеттері және әлеуметтік-гуманитарлық білімдер жүйесінде алатын орны Мəдениеттану жеке пəн ретiнде ХIХ соңғы ширегiнде қалыптаса бастады, сондықтан да оны əлi де болса да буыны бекiмеген жас ғылымдар саласына жатқызамыз. Мəдениеттану – мəдениет туралы ғылым, сонымен қатар философиялық iлiм, өйткенi ол философияның басты саласы – мəдениет философиясын қамтиды. Мəдениеттану қоғамда болып жатқан түрлi процесстердi (материалдық, əлеуметтiк, саяси, адамгершiлiк, көркемдiк т.б.) барынша қамтып, мəдениет дамуының жалпы заңдылықтарын, оның өмiр сүруiнiң принциптерiн жəне бiр-бiрiне этно-əлеуметтiк, саяси –моральдық, ғылыми-көркемдiк жəне тарихи сипаттамаларымен , жағдайларымен ерекшелiнетiн алуан мəдениет түрлерiнiң өзара байланыстары мен тəуелдiлiктерiн зерттейдi. Мəдениеттану пəнi сонымен қатар жергiлiктi жəне аймақтық мəдениеттердiң сапалық ерекшелiктерiн, олардың өзара байланыстары мен мəдениеттiң басқа түрлерiмен мирасқорлығын, қарым-қатынасын зерттей отырып, адамзат баласының бiртұтас мəдени даму процесiнiң жалпы заңдылықтарын анықтайды. Демек, мəдениеттану пəнi түрлi қоғамдар барысындағы мəдени өмiрдi жан-жақты қамти отырып, ондағы басты мəдени процестерге ғылыми тұрғыдан талдау жасайды. Мəдениеттануды тек қана гуманитарлық ғылымдар саласына ғана емес, жалпы теориялық пəндер қатарына да жатқызуға болады, өйткенi бұл пəн адамзат баласының мəдени өмiрдегi толып жатқан құбылыстарын жүйелi түрде қарастырады. Ал мəдени процестердiң мəнiн ашып көрсетуде түрлi ғылым салаларының өкiлдерi, атап айтқанда этнографтардың, əдебиетшiлердiң, социологтардың, психологтардың, тарихшылардың, демографтардың атсалысатынын ескерсек, мəдениеттанумен барлық ғылымдар саласының айналысатындығын айқын аңғаруға болады. Шындығында да, мəдениеттануға осы уақытқа дейiн түрлi ғылым салалары, атап айтқанда, социология, антропология, психология, этнография, өнертану зор ықпал еттi. Ендi осы аталған ғылым салаларының мəдениеттануға қалайша ықпал ететiндiгiн қарастырып көрейiк. Мəдениеттану саласындағы ғылыми-зерттеу жұмыстарында түрлi əлеуметтiк топторға жататын адамдардың қызметi мен iс-əрекетi заңдылықтарын зерттейтiн əлеуметтiк социологияның мəлiметтерiнiң алатын орны еркше, өйткенi олардың мəдени iс-əрекет көрiнiстерi белгiлi бiр психологиялық сарынға байланысты болғандықтан, мəдениет саласындағы зерттеу жұмыстарында бұл факторларды ескермеске болмайды. Мысалы жер мен табиғатқа ерекше сезiммен қарайтын ауыл психологиясының өзiндiк ерекшелiктерiн бiлмей жəне байыбына бармай тұрып,- “шаруашылық мəдениетi” жайында толық түсiнiк ала алмаймыз. Демек, қоғамда мәдениеттің атқаратын қызметінің даму заңдалықтарын анықтап, әртүрлі әлеуметтік топтардың мәдени ерекшеліктерін зерделейді Антропологияның басты бағытының бiрi - қоғам мен адамды салыстырмалы тұрғыдан зерттеу. Осы тұрғыдан алып қарағанда, “антропология” мəдениет деген ұғымның мағынасын анықтауда үш жағдайға назар аударады .Олар; 1.Қоғам мен адамның мəдени қалыптасуы( ағартушлық); 2.Қоғамдық жəне адамзаттық салт-дəстүрлердiң, əдет-ғұрыптардың, қалыптасқан дағдылардың, қоғамдық мекемелердiң жəне т.б. жиынтығы(бiрлiгi); 3.Белгiлi бiр қалыптасқан мəдени жүйенiң басқа мəдени құндылықтарға қарсылығы. Дүние жүзi халықтары мен этникалық топтарының, тайпаларының мəдени жəне тұрмыстық ерекшелiктерін,олардың шығу тегi мəселелерiн, олардың жер жүзiне таралып қоныстануы мен мəдени тарихы қарым-қатынастарын зерттейтiн этнография ғылымы адамзат баласының өткен заман мен бүгiнгi таңдағы мəдениеттiң мол мұрасын игеруге жəне оны ғылыми тұрғыдан ашып көрсетуге айрықша рөл атқарып отыр. Этнография ғылымы белгiлi бiр халықтың қай этносқа жататындығына қарамастан, олардың қайсысының болсын материалдық жəне рухани мəдениет саласындағы жетiстiктерiне үлкен құрметпен қарауға үйрете отырып, мəдениеттану ғылымының қалыптасуына өзiнiң қомақты үлесiн қоса бiлдi. Ұлттық мəдениетттiң ойдағыдай зерттелуi этникалық немесе ұлттық психологияның мəлiметтерiмен де тығыз байланысты болып келедi. Нақты тарихи тəжiрибе негiзiнде əрбiр нəсiлдiң, тайпалар мен халықтардың психикалық өмiр салтының ерекшелiктерiн байқай отырып, “этнопсихология” рухтың белгiлi бiр ұлттың қайталанбайтын өзiндiк қасиетерi жөнiндегi Гегельдiң, Гумбольдтың жəне олардың iзбасарларының философиялық қағидаларына барып тiреледi. Этнопсихологиялық зерттеулер ұлттық мәдениетті жасаушылардың психологиялық ерекшеліктеріне есепке ала отырып, кез келген ұлт мәдениеттің өзіне ғана тән сипатын ашып көрсетуде қомақты табыстарға жетіп отыр. Мысалы: орыс биінің, аргентин тангосының, негр музыкасының терең ұлттық мәнін осы тамаша рухани дүниелері өмірге келтірген халықтың ұлттық мінезін ескергенде ғана толық түсінуге мүмкіндік алған болар едік. Өнертану ғылымы көркем мәдениеттің ерекшеліктері мен бірегейлігін, адамның эмоционалдық көңіл күйіне тигізер әсерін ашып көрсетеді. ХХ ғасырда мәдениеттану ғылымының дамып, одан әрі қалыптасуына өзіндік үлес қосқан тағы бір ғылым саласын ерекше айтып өткен жөн сияқты.Ол белгілер мен таңба жүйесін зерттейтін семиотика ғылымы. Бұл жас, әрі қажетті ғылым саласы аз уақыт ішінде мәдениеттану ғылымымен біте қайнасып кетті.Семиотикалық тәсіл лингвистика, әдебиет, кино, театр теориясына, қоғамдық ғылымдар және басқа да ғылым салаларында кеңінен қолданылуда, онымен тіпті информатика мен кибернетика да тамаша үндестік табуда. Жоғарыда айтып көрсеткендей, мәдениеттану ғылымының дамуына көптеген ғылымдар ат салысуда, соған қарамастан бұл пәннің өзіндікбағыт- бағдар , бет-бейнесі бар. Мәдениет теорияларының санының көп болуы, мәдениетке де көзқарастардың сан алуан болуымен оның әр тұрғыдан қарастырылуына әкеп соқты. Мысалы: Мәдениетті семиотикалық тұрғыдан қарастыру бар. Бұл ағымның басты өкілі Ю. Лотман. Сондай–ақ мәдениетті әдебиеттік (Е.С.Аверенцев) тарихи (Л:Н.Баткин), методологиялық (А.Кребер), антропологиялық (М.Мид) және т.б. тұрғыдан пайымдау бар. Әрине олардың мәдениет мәселесіне байлансты пікірлерінің, түсініктерінің айырмашылықтары бар, бірақ олар, мәдениеттануға тікелей байланысты ортақ мәселелер көтереді. Әрбір ғылым салаларының өкілдері мәдениетті өз мамандықтары тұрғысынан қарастырады. Бұл ғылым салалары бір – бірімен тығыз байланысты болғандықтан бірінсіз-бірі өмір сүре алмайды. Әдебиетші тек таза әдебиетші болып қалмайды, ол мәдениеттануды, тарихты, психолгияны игергенде ғана нағыз әдебиетші бола алады. Өз кезегінде тарихшы да, психолог та, социолог та сол сияқты. Мәдениеттің әртүрлі тұрғыдан қарастырылуы, мәдениет мәселесіне үлкен қызығушылық тудырды. Оған дәлел 1964 жылға қарай батыс әдебиетінде мәдениетке 257 анықтама бергендігі жөнінде Американ мәдениеттанушылары А.Кребер мен К.Клохконның мәлімдемесі бар. Бүгінге дейін мәдениет ұғымының шеңбері бұрынғыданда кеңейе түсті. Бірте-бірте мәдениеттану мәдениет туралы ғылымдар кешенінің методологиялық негізіне, интегративиттік білімге айналуда. «Мәдениеттану» пәнінің орны, мақсаты және нысанасы адам мәдениетінің мәнін тану қажеттілігімен, яғни тарихи-мәдени тәжірибені игерумен және мәдениеттің даму болашағын болжаумен байланысты. Тәуелсіздікке енді ғана қолы жеткен Қазақстан Республикасының алдында тұрған басты мақсат – Халықтың рухани байлығы – мәдениетті қалпына келтіру, ал мәдени өркендеусіз өркениетті елдердің қатарына еш уақытта қосыла алмайтыны ақиқит. Мемлекет басшысының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы – өскелең ұрпақтың ұлттық салт-санасын жаңаша тәрбиелеудің алтын қазығы іспетті. Оның астарында жаһанданудың жедел қарқынын ескере отырып, еліміздегі қоғамдық сананы, мәдени дамуды әлемдік деңгейге көтерудің кең ауқымды реформалық идеясы жатыр. Мемлекет басшысының жоғары рухани дамуға қатысты сөзі дүниетанымдық саладағы жаңғыру бойынша қолданылған жаңаша ұғым. «Сананы жаңғыртудың» мазмұнын негіздей отырып, Президент жаңғырудың 6 бағытын белгілейді: 1. Бәсекеге қабілеттілік; 2. Прагматизм; 3. Ұлттық бірегейлікті сақтау; 4. Білімнің салтанат құруы; 5. Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы; 6. Сананың ашықтығы. Ал осы қоғамдық сана жаңғыруының қозғаушы күшіне айналуда жоғары оқу орындарының орны бөлек. Өйткені, «Табысты болудың ең іргелі, басты факторы білім екенін әркім терең түсінуі керек. Жастарымыз басымдық беретін межелердің қатарында білім әрдайым бірінші орында тұруы шарт»,– делінген Елбасы мақаласында. Бұл мақсатты жүзеге асыруда мәдениеттану пәнінің қосар үлесі өте зор. Мәдениет ұғымы және қызметтері «Мәдениет дегеніміз не?» – деген сұраққа жауап беру үшін бұл сөздің этимологиясына, яғни осы күрделі ұғымды білдіретін сөздің шығу тегіне тоқталуды жөн көрдік. Көне заманда «культура» деген ұғым «жерді өңдеу» деген мағынаны берген. Кейінірек, дәлірек айтқанда, Цицеронның еңбектерінде (б.э.д. 45 ж.) бұл сөздің мағынасы тереңдеп, «жанды жетілдіру» деген ұғымды білдірді. Уақыт өткен сайын еуропалық тілдерде мәдениет сөзі «білім беру», «даму», «қабілеттілік», «құрметтеу» сияқты мағыналарға ие бола бастады. Қазақ тіліне бұл термин арабтың «маданият»- қала, қалалық деген сөзінен енген. Бұл ортағасырдағы мұсылман мәдениетінің өркендеу кезеңінде қалыптасқан маариф (білімділік) және адаб (әдем, мораль) түсініктерімен байланысты. Мәдениетке берілген көптеген анықтамаларды альтернативтік (қарсы қоюшылық) деп атауға болады. Бұл жерде алдымен көзге түсетіні – мәдениет пен табиғатты «культура» мен «натураны» қарсы қоюшылық. Қазіргі заманғы сөздіктерде мәдениетке төмендегідей анықтамалар берілген: а) мәдениет – белгілі бір халықтың қол жеткен табыстары мен шығармашылығының жиынтығы; ә) мәдениет — адамзат қауымының белгілі бір тарихи кеңістіктегі қызметі мен өзіндік ерекшеліктері (палеолит мәдениеті, крит-микен мәдениеті, қазақ мәдениеті ж.т.б.; б) мәдениет — адамдық әрекеттің белгілі бір саласының жетілу деңгейі (сөйлеу мәдениеті, еңбек мәдениеті, құқық мәдениеті ж.т.б.); в) агро-мәдениет (дәнді өсімдіктер мәдениеті, цитрустық мәдениет ж.т.б.). Осыған дейін қарастырылған ұғымдарды негізге алып, қоғамдағы мәдениеттің төмендегідей қызметтерін айқындау мүмкіндігі бар: Адамды қалыптастыру қызметі. Бұл — мәдениеттің қоғамдағы басқа қызметтерін бойына жинақтайтын және оның негізгі мазмұнымен тікелей байланысты нышан. Егер біз адамды әлде құдай, әлде табиғат, әлде еңбек жаратты деген пікірталастардан сәл көтерілсек, адам мәдениетті, ал мәдениет адамды қалыптастырғанына көзіміз жетеді. «Жеке адам өзі өмір сүріп жатқан қоғамның туындысы, төл перзенті». Маугли — көркем бейне. Жануарлар арасында кездейсоқ өскен адам мәдениеттік қасиеттерден жұрдай болады. Адамға ең қиыны — адам болу. Ал оның негізгі шарттарының бірі ретінде ізгілік пен зұлымдық, ақиқат пен жалғандық, әділеттілік пен өктемдік, бодандық пен азаттық, сұлулық пен ұсқынсыздық арасындағы адамның таңдауын аламыз. Соның нәтижесінде жеке тұлғада өзіндік сана тұрақталады, ол озық мәдениет үлгілерін өз бойына сіңіреді. Жалпы алғанда, мәдениеттің алға басуы дегеніміз дүниежүзілік тарихтың адам үшін, оның мүдделері мен өзіндік мақсаттары бағытында толыққанды ашылуы болып табылады. Жалғастық, мәдениет мұрагерлік қызметі. Мәдениеттің бұл қызметі бір ұрпақтан екінші ұрпаққа берілетін бүкіл адамдық өмір тәсілдерінің өзіндік ерекшеліктеріне қатысты. Ақпараттық (информациялық) беріліс әлеуметтік жүйеде биологиялық тұқым қуалаушылықтан өзгеше жүреді. Шын мәнісінде қоғамда ұрпақтар жалғастығы мәдени мұраларды игеру, қабылдау және оны шығармашылықпен дамыту арқылы жүзеге асады. Мәдени ақпараттар — салт-дәстүр, әдет-ғұрып, рәсім-рәміз, діл мен тіл, дін және өнер, білім т.б. руханилықтың белгілі бір деңгейін меңгерудің нәтижесінде мәдениет субъектісінің өзіндік санасының жанды буынына айналады. Танымдық қызметі. Мәдениеттің қоғамдағы бұл қызмет-міндетінің сан алуан қыры бар. Бірден біздің назарымызды өзіне аударатын нәрсе — мәдениет пен білімнің арақатынасы. «Табиғаттан қулығын асырып жіберуге» (Гегель) бағытталған адамдардың білімі, әрине мәдениеттің негізгі құрамдас бөлігіне жатады. Ертедегі гректің «пайдейя», ислам Өркендеуіндегі «маариф», қазіргі өркениеттегі «интеллигенттілік» ұғымдары мәдениет пен білімділіктің іштей туыстығын, үндестігін білдіреді. Осы сипатта, әсіресе зиялылар (интеллигенция) мәдениетті сақтау және дамыту ісінде үлкен қызмет атқарады. «Бүгінгі күнге лайық адамдық қарым-қатынас орнату — интеллигенцияның басты міндеті. Реттеу қызметі. Бұрынғы Кеңес Одағында шыққан кітаптарда «мәдениетті ғылыми жолмен басқару» атты сөз тіркесі кең етек алған-ды. Бірақ адамның дүниеде өмір сүру тәсілі ретінде түсіндірілетін мәдениетті басқару мүмкін емес, әйтпегенде адамды тетікке, қуыршаққа айналдырған тоталитарлық айла – шарғы үлгілерін көреміз. Айталық ертедегі Грекияда ешқандай шенеуніктер адам басына театрлар неше билет сатты деген ақпарат жинаған жоқ. Солай болса да елдегі жоғары мәдениеттің және рухани ізденістің қандай деңгейде болғаны бәрімізге белгілі. Коммуникативтік, қарым – қатынастық қызмет. Бұл мәдениеттің қоғамдағы негізгі қызметтерінің бірі. Адамдардың қарым – қатынасы, мәдениеттер сұхбаттасуы – әлеуметтік шындықтың басым көрінісі. Адам ерекше бір өрісте – қарым –қатынас өрісінде болады. Руханилық пен ізгілік, әдемілік пен жақсылық тербелісі адамды нәзік тормен қоршаған; қоғамдық өмірде тек зат пен тауар алмасуы ғана емес, ең алдымен идеялар, мамандық шеберлік тәжірибелерімен сезімдік үлгілерімен ауысу толастамақ емес. Мәдениет игіліктерін жас нәресте анасының ақ сүтін еміп, оның әлди жырымен сезім дариясына шомылып қана адамдық қасиеттерді бойына сіңіре бастайды. Мәдениеттің типологиялық ерекшеліктері Мәдениет сияқты күрделі және көпжоспарлы құбылысты қарастыру, сөзсіз, материалды жүйелендіруді, ретке келтіруді талап етеді, онсыз мәдениет әлемінің барлық алуан түрлілігін ұтымды түсіну, нақты мәдениеттердің бейнелерін тұтас ұғыну мүмкін емес. Бұл міндет мәдениет типтерін анықтау және сипаттау, оның типологиясын құру жолымен шешіледі. Типология (грек тілінен «типос» — пішін, үлгі, із және «логия» — ілім, сөз деп аударылады) деп қазіргі ғылыми әдебиетте 28 зерттеу объектілерін жалпылама үлгі көмегімен талдау, сұрыптау және жинақтау әдістері мен тәсілдерін айтады. Типология, әсіресе, бір-біріне ұқсамайтын, көп түрлі құбылыстармен істес болатын ілімдерде реттеу және түсіндіру мақсатында жиі қолданылады. Типология нұсқаларының бірі ретінде келесі тұжырымдамалық схеманы ұсынуға болады: Ең алдымен "мәдениет" жалпы адамзаттық, яғни жалпы әлемдік мәдениетті білдіреді. Мысалы, оның "адам мәдениетінің дамуы", "әлемдік мәдениетке үлес"ұғымдарындағы мағынасы. Бұл жаһандық мағынадағы мәдениет-бір, ол туралы тек жалғыз өзін ғана айтуға болады. "Мәдениет" деген сөзбен жергілікті мәдениетті, яғни белгілі бір нақты, тарихи қоғамның мәдениетін түсінуге болады. Әрбір осындай жүйенің өзіндік ерекшеліктері бар. Бұл елдер мен халықтардың өмір сүруінің географиялық және әлеуметтік-тарихи жағдайларындағы айырмашылықтармен түсіндіріледі. Жергілікті мәдениеттердің арасында жекелеген тайпалар, халықтар, ұлттар құрған этникалық және ұлттық мәдениет ерекше орын алады. Ұлттық мәдениеттердің ішінде субмәдениеттер бөлінеді. Бұл олардың өмір сүру салтының, ойлау мен мінез-құлқының жалпыұлттық мәдени нормалардан (жастар субкультурасы, қылмыстық әлемнің субкультурасы, діни секталар және т.б.) айырмашылықтарын бейнелейтін жекелеген демографиялық немесе әлеуметтік таптар мен топтардың мәдениеті. Кейде субмәдениеттің жалпыұлттық мәдениеттен алшақтауы соншалық, оны жақтаушылар оппозицияға айналып, ондағы дәстүрлер және өмір сүру ережелерімен қақтығысқа түседі. Мұндай жағдайларда субкультура контркультураға айналады. Мәдениет жекелеген мәдени салалар мен компоненттерді белгілеу үшін де қолданылады. Оны осы мағынада қолдана отырып, еңбек, тұрмыс, мінез-құлық мәдениеті, көркем, музыкалық, адамгершілік, құқықтық, саяси мәдениет және т. б. туралы айтады. Мәдениет деп тұтас тарихи дәуірлерді қамтитын және әртүрлі елдер мен халықтардың мәдениетін қамтитын мәдени құрылымдар атауға да болады, мысалы адамзат тарихының әртүрлі кезеңдерінде (алғашқы қауымдық, орта ғасырлық, қазіргі заманғы) немесе этникалық мәдени тұтастықтар (еуропалық, христиан, Араб, Кеңестік (Социалистік), Шығыс және Батыс). Мұндай құрылымдарды белгілеу үшін "мәдени әлем", "метакультура", "өркениет"терминдері де қолданылады. Осылайша, мәдениеттің типологиясының келесі нұсқалары бар екенін айта аламыз: Географиялық-географиялық кеңістіктегі (Азия, Африка, Шығыс, Солтүстік, Оңтүстік) мәдениеттерді оқшаулау. Хронологиялық (Тарихи) – тарихи дамудағы дербес кезеңдердің бөлінуі, яғни уақыт бойы бөліну (ортағасырлық, архаикалық, жаңа заман). Діни ерекшеліктері бойынша (мұсылман, христиан) , тілі (қазақ, орыс) , қолдану салалары (саяси, педагогикалық, экономикалық), таралу нысандары (элитарлық, жаппай және т.б.). 4 .Мәдениеттердің тарихи және аймақтық типологиясы Кеңістік немесе уақыт бойынша бір біріне жақын мәдениеттер жиі ұқсас типологиялық сипаттамаларға ие. Бұл мәдениеттердің генетикалық туыстығы мен өзара бірігуімен, сондай-ақ олардың өмір сүруінің тарихи және табиғи жағдайларының туыстығымен байланысты. Мәдениеттердің кеңістіктік және уақытша белгілері бойынша типологиялануы олардың арасындағы табиғи, объективті негізделген қатынастарды көрсетуге ғана емес, сондай-ақ әрбір жеке мәдениеттің ерекшелігін және оның әлемдік мәдениетті дамыту барысындағы орнын неғұрлым толық көрсетуге мүмкіндік береді. Сондықтан ол мәдениеттану ғылымында ерекше маңызға ие. Одан әрі мәдениеттердің тарихи және өңірлік типологиялануы, яғни хронологиялық және географиялық қағидаттар бойынша бөлінген олардың түрлері туралы сөз болады. Ол "мәдениет тарихы"пәнінің келесі бөлімін оқу үшін қажет. Тарихи типология Қазіргі заманғы мәдениеттанудың мәдени-тарихи дамуы мен мәдениеттердің алуан түрлілігін түсінудің екі негізгі тәсілі қалыптасты: бірсызықтық және көпсызықтық. Бірсызықтық. Тарихта әдетте төрт негізгі бөлім бар. Ежелгі дүние -2 млн жыл бұрын жануарлар дүниесінен адам бөлінуінен бастап Батыс Рим империясының құлауына дейін. Бұлкезең "тарихқадейінгі" және "тарихи" уақыттықамтиды. Орта ғасырлар-Батыс Рим империясының құлдырауынан Қайта өрлеу дәуіріне дейін. Жаңа заман — Қайта өрлеу дәуірінен Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін. Қазіргі заман – Бірінші дүниежүзілік соғыстың соңынан бүгінгі күнге дейін. Осыған сәйкес мәдениеттің негізгі тарихи түрлері ретінде: алғашқы қауымдық мәдениет, антикалық Мәдениет, орта ғасырлық мәдениет, Қайта өрлеу дәуірінің мәдениеті, жаңа дәуірдің мәдениеті, қазіргі заманғы мәдениет қарастырылады. Айта кету керек, бұл типологиялану еуропалық мәдениет арнасында дүниеге келген және оның өзі туралы және өзінің шығу тегі туралы түсінігін білдіреді. Еуропа зерттеушілері XIX ғ. соңына дейін еуропалық мәдениеттің дамуы басқа, еуропалық емес, халықтарды ұстануға тиіс үлгі болып табылатынын мәдениет екеніне сенімді болды. Әлемдік мәдениетке және оның дамуына осындай көзқарас Батыс мәдениетінің, Батыс құндылықтарының, Батыс өмір салтының апологетикасын білдіретін европоцентризм тұжырымдамасының негізінде жатыр. Еуропаны әлемдік өркениет орталығы деп жариялай отырып, ол оның мәдениетінің қалғандарының барлығынан артықшылығын және оны жер шарының барлық өңірлеріне тарату қажеттілігін уағыздайды. XIX ғасырдың ортасында тарих және мәдениет философиясында жаңа танымдық жағдай белгіленді. Әр түрлі халықтардың мәдениетін зерттеу кезінде оларды еуропалық мәдениеттің тарихи типтеріне сәйкес келетін эволюцияның сол сатыларына орналастыра отырып, "деңгей бойынша" бір қатарға салу мүмкіндігіне қатысты күмән тудырды. Тарихи және этнографиялық деректер ең артта қалған халықтардың өзінің қарапайым мәдениеттерінде Еуропа мәдениетін байытуға қабілетті жетістіктердің кездесетінін көрсетті (мысалы, музыкалық нұсқалар, дәрігерлік өнер). "Мәдениетсіз" халықтарға немқұрайлы қарау гуманистік бағыттағы интеллигенция тарапынан айыптауды тудырды. Еуропоцентризм идеологиясын жоққа шығара отырып, XIX-XX ғғ. ойшылдары мәдени-тарихи үдерісті түсінудің өзге тәсілін іздеді. Осылайша,– мәдениет тарихына полилинейлік көзқарас немесе мәдениетті локальды-типологиялық қарау қалыптасады. Бұл тәсілде әрбір жеке әлеуметтік-мәдени әлем мәдениеттің ерекше, бірегей және қайталанбас тарихи түрін ұсынады. Осындай локальдімәдениеттердің типологиясының әртүрлі нұсқаларын Н.. Данилевский, О. Шпенглер,А. Тойнби және т. б.Ұсынған, олар әлемде дербес, бір-бірінен тәуелсіз, әрбірінің өз тарихы бар локальді әлеуметтік-мәдени әлемдер бар деп мәлімдейді. Сондықтан адамзаттың бірыңғай тарихы жоқ - көптеген түрлі оқиғалар бар. Ал егерде бірыңғай дүниежүзілік тарихи процесс жоқ болса,онда барлық локальді мәдениет бойына тізбектелген ортақ "баспалдақ" немесе "Магистраль" прогрессі жоқ. Олардың әрқайсысы өзінің ерекше жолымен жүреді, және әрқайсысында ілгерілеу мен регресс, көтерілу мен құлдырау кезеңдері бар. Осылайша, мәдени-тарихи процесс полилинеен болып табылады. Сондықтан, жалпы алғанда алынған соңғы бес мыңжылдықтың мәдени-тарихи әлемі өзара іс жүзінде байланысы жоқ және бір-біріне өткізбейтін локальді өркениеттердің "шашырауы"боп табылады. Негізгі белгілері бойынша бір біріне жақын локальді өркениеттер мәдени-тарихи типтерге бірігеді. Бірінші тәсілдің ерекшелігі -ол адамзаттың бірлігі жөнінде гуманистік ойларын ұсына отырып, олардың ең гүлденген бірін негізге ала отырып қозғалады. Алайда, мәдениеттерді олардың даму деңгейі бойынша біртекті саралау халықтардың мәдениетті және мәдениетсіз, яғни ең жақсы немесе нашар болып бөлінуіне әкеп соқтырады. Шын мәнінде, кез-келген мәдениетте оның ішінде мәдениеттік пен мәдениетсіздікті ажыратуға мүмкіндік беретін нормалар мен бағалардың өзіндік жүйесі бар. Екінші тәсілдің артықшылығы-ол мәдениеттердің өзін-өзі бағалауын атап көрсетеді және олардың өзіндік ерекшелігін зерттеуге бағытталған. Бұл тәсіл әрбір халық өзінің тарихи дамуы барысында өзі үшін ең жақсы, оның өмір сүру жағдайына неғұрлым бейімделген мәдениет түрін жасайды деп болжайды. Алайда полинезиялықтар мен маорилердің (Жаңа Зеландияның аборигендері) адамды жеуі, адамдардың құлдыққа жүгінуі, кейбір жерде және қазіргі кезде, африкалық тайпаларда әйелдерді сүндеттеу және қыздар мойынының жасанды ұзартылуы, яғни. іс жүзінде олардың өмір бойы мертігуі сияқты құбылыстарға қалай қараймыз? Біз осындай әдет-ғұрыптарды айыптауды тек біздің мәдени жорамалымыз деп санауымыз керек пе, ал оны жою — Батыстың отарлық қылмыстарының бірі деп санауымыз керек пе? Сонымен қатар, мәдениеттердің өзіндік ерекшелігіне ерекше назар аудару олардың арасындағы ортақтықтың белгілерін өшіреді. Мәдениет арасында келісім де, өзара түсіністік де болмайтын "герметизацияланған" жүйелер ретінде бейнелене бастайды. Бұл ретте барлық "бөтен", басқа мәдениеттер мен олардың тасымалдаушыларына өшпенділік қатынас туады. Бірақ қарым-қатынастардан бас тарту және өзін-өзі оқшаулау ешқашан мәдениеттілікке апармайды. Аймақтық типология Шығыс-Батыс Аймақтық мәдениеттердің өзіндік ерекшелігі-олардың әрқайсысы белгілі бір географиялық таралу аймағында болуы. Жердің ең ірі көлемді аймақтары болып тарихи тұрғыдан қалыптасқан, өзара айырмашылықтары бар мәдениет, Батыс пен Шығыс, сондай-ақ Солтүстік пен Оңтүстік табылады. Шығыс пен Батыс мәдени "полюстері" екі бір біріне қарама-қарсы, мәдени дәстүрлер, руханилықтың екі түрі болып табылады. Бұл дәстүр мәдениеттің барлық түрлерінде, халықтардың өмір салтында, олардың психологиясында, адамгершілік қағидаттарында, құндылық бағыттарында өзін көрсетеді. Бұл ретте бөлінудің өзі өте шартты және жеңілдетілген болып көрінеді. Өйткені Батыс та, Шығыс та қандай да бір монолитті құрылымдар емес. Мәселен, Шығысты кем дегенде үш үлкен және әртүрлі аймаққа бөлуге болады: Ислам шығысын, будда шығысын және Үндістанды. Батыс туралы да айтуға болады: испандық, поляк және канадалық, Батыс мәдениетінің өкілдері ретінде өздерінің жеке және мәдени сипаттамалары бойынша бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Мәдениеттің Батыстық түрі үшін: - техникалық даму құндылықтары, - динамикалық, белсенді өмір салты, - мәдениет пен қоғамды жетілдіру. Жеке тұлғаның маңызды идеялары, шығармашылық пен бастамалардың басымдығы конституциялық түрде бекітілген. Батыс мәдениетінің әлеуметтік динамикасына тән ерекшеліктері: біркелкі емес және толқындық. Жаңаға көшу бұрын болған немесе ескірген құндылықтар жүйелерінің, қоғамдық-саяси және экономикалық жүйелердің сынуын білдіреді. Шығыс ескі, дәстүрлі мәдениетті жоққа шығармайды. Шығыс мәдениетінің өзіндік ерекшеліктері: - адамның өз ішкі жан дүниесіне үңілуі, - әлемді жетілдіру адамның тұтастығы мен үйлесімділігіне негізделген деген сенім, - табиғатпен үйлесім, - техника мен технологияның көмегімен емес, табиғи жолмен дамыту. Егер Шығыс мәдениетте жергілікті өркениеттер болса, онда Батыс ауыспалы дәуірдің жанында көрінеді. Қазіргі уақытта батыс және шығыс мәдениетінің өзара іс-қимылы адамзаттың мәдени өрлеуі үшін қажет және пайдалы екендігі көпшілікке белгілі болды. Алайда, бұл өзара іс-қимыл олардың арасындағы барлық айырмашылықтардың жоғалуын білдірмейді. Шығыс пен Батыстың тоғысында Қазақстан ерекше орын алады. Ол, шын мәнінде, екі түрлі әлеуметтік-мәдени әлем диалогының мәселесін ішкі саясат мәселесі ретінде шешуге мәжбүр. Солтүстік және Оңтүстік "Шығыс — Батыс" проблемасымен қатар соңғы уақытта "Солтүстік — Оңтүстік"проблемасы да үлкен маңызға ие болып отыр. "Оңтүстік" деп субтропикалық белдеу — Африка құрлығы, Мұхит, Меланезия халықтарының әлеуметтік-мәдени әлемі түсініледі. Солтүстікте тұратын халықтар би жетекші рөл атқаратын "Солтүстік" әлеуметтік-мәдени әлемін құрайды. Осылайша, қазіргі уақытта импровизациялық джаз (Л. Армстронгтың "бестігінен" бастап, Солтүстік мәдениетке негритян музыкасында туған дәстүрлерді енгізген); рэгги — Кариб аралдарынан келген "калипсо" және "диско" стиліндегі жеңіл музыка, сондай-ақ "қара гетто", рэп, африкалық жарыстарды ырғақты жеделдетуде фольклорлық негізде пайда болған; брейк-данс ("төменгі қозғалыс" және "электрик" , ал шын мәнінде африкалық қара нәсілділердің ежелгі акробатикалық биінен шыққан). Оңтүстік өнері Гоген, Матис, Пикассо, Дали және т.б. сияқты XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы көрнекті еуропалық суретшілердің шығармашылықтарына өз іздерін қалдырды. Көптеген еуропалық және американдық ақындар мен жазушылар (Аполлинер, Кокто және т.б.) өз шығармаларында олардың бейнелерін көрсетті. Африкалық мәдениеттің жаңғырығы философияда кездеседі. Қара нәсілді спортшылардың қызуқанды құмарлығы, техника мен қозғалыс ырғағы арқасында көптеген спорттық көріністер: футбол, баскетбол, бокс, жеңіл атлетика және т. б. тірі, өткір және қарқынды болды. Осылайша, Оңтүстік мәдениеті қазір солтүстікке елеулі әсер етеді. Сонымен қатар, Оңтүстік халықтардың солтүстік елдер мәдениетінің жетістіктерін қарқынды игеруі де жүріп жатыр. Солтүстік пен оңтүстік арасындағы байланыстарды одан әрі күшейту осы әлеуметтік-мәдени әлемді өзара байытуға сөзсіз ықпал ететін болады. Жоғарыда айтылғандарды негізге ала отырып, мәдениет тұрақты динамикада және тарихи эволюция процесінде тұратынын, ол тұрақты құрылатынын және жоғалатынын айта аламыз. Енді халықтардың тарихи тағдырының әлеуметтік-мәдени динамикасын қамтамасыз ететін мәдениеттегі өзгерістерді қалыптастыратын және қолдайтын дереккөздерді қарастырайық. 5. Мәдениет динамикасы Мәдениет динамикасын қалыптастырушы негізгі факторлар: Инновация-ойлаудың жаңа түрін, жаңа нормалар мен құндылықтарды қалыптастыратын, жалпы мәдениетті толығымен өзгертуге арналған жаңа идеяларды, бейнелерді, іс-әрекет принциптерін әзірлеу. Жаңалықтардың авторлары мен тасымалдаушылары ретінде кімдерді қарастыруға болады? Бұлар жеке шығармашылық тұлғалар: мәдениет қайраткерлері, ғалымдар, билік өкілдері және т.б. болуы мүмкін. Жаңашылдық кейінге қалдырылмауы үшін ол әлеуметтік-мәдени ортаға сәйкес келуі тиіс. Бір өнертабыстың екі түрлі тағдыры кеңінен белгілі, атап айтқанда, Джеймс Уатттың "бу машинасы", оны Англияда 1779 жылы салған. Сол үшін өмір бойы атақ пен құрметке ие болған ғалым өз өнертабысын одан әрі жетілдіріп, оның басқа елдерде де дамуына жағдай жасаған. Ал бу машинасын он жыл бұрын жасағанорыс өнертапқышы Иван Ползуновта мұндай құрмет жоқ болатын. Мұндай өнертабысты ресейлік мәдени орта қолдауға дайын емес болған. Мұндай істе саяси, көркемдік, зияткерлік көзқарастар да маңызды рөл атқарған.Өз рухани ұмтылыстарын көрмейінше ешбір ғасырда ойшылдың соңынан ермейді. Дәл осылайорта ғасырлық философ Роджер Бэконның замандастарының назарын жаратылыстануға және тәжірибеге аударуға талпынысы оның өмірінде табысқа ие болған жоқ, сол кезде оған қолдау таба алмады. Ал Фрэнсис Бэкон XVII ғасырда бүкіл еуропалық тәжірибелік ғылымның нағыз бастаушысы болды. Мұралау-мәдени өзгерістердің бұл көзі мәдени мұраға, яғни шығу тегіне қарамастан, жаңа дәуірге жаңа ұрпаққа өту қабілетін сақтайтын жетістіктерге деген көзқарасты білдіреді. Мәдени мұраға барлық құндылықтар мен нормалар кіреді: белгілі бір кезеңдегі қоғам мәдениетіндегі барлық жетістіктер, тіпті пайда болған сәтте қоғам қабылдамаған, бірақ одан әрі өзінің қолданылуы мүмкін нәрселер де кіреді. Диффузия мәдениеттің бір орталықтан екіншісіне таралуы болып табылады. Белгілі бір уақыт аралығында мәдениетті бір ұрпақтан екіншісіне беру дәстүр болып табылады. Яғни мәдениеттің "тігінен" таралуы, ал диффузия — мәдениеттің "көлденеңінен" таралуы — Әлеуметтік және географиялық кеңістікте негізгі құралдар ретінде жаулап алу, отарлау, сауда және көші-қон, ерікті еліктеу және т. б. болады. Синтез-екі әр текті элементтердің өзара әрекеттесуі және қосылуы, нәтижесінде құрамдас бөліктерден ерекшеленетін жаңа мәдени құбылыс, стиль, бағыттың пайда болуы. Әдетте синтез жеткілікті дамымаған салаларда болады, бірақ мәдениеттің өзі өзіне тән өзіндік ерекшелігін сақтайды, тұтастық пен тұрақтылықты сақтай алады. Осылайша иудео-христиан және антикалық дәстүрдің синтезі негізінде еуропалық мәдениет Ренессанс дәуірінен бастау алған әлеуметтік-мәдени құрылғының жаңа моделін жасады. Айта кету керек, бұл факторлар әр түрлі мәдениеттерге тән, бірақ әр түрлі даму кезеңдерінде қандай да бір фактордың әсері әртүрлі болуы мүмкін. Бүгінгі дәріс сабағы әлемдік мәдениеттің прогрессиясы — бұл өткен дәуірден шынайы өсудің үздіксіз процесі, болашақтың қазіргі заманнан қалыптасуы деп айтуға болады. Мәдени мұраның әрбір элементі өткенімен тығыз байланысты және кейінгі ұрпаққа әсер етеді. 6. «Өркениет» түсінігінің көпмәнділігі Адамзат тарихының алғашқы дамуына материалдық-рухани синкретизм (толық жетілмеген құбылыс) тән болды, немқұрайлы «жансыз» қызмет пен қара жұмыс тәжірибесінен көрінетін ол рухани өмірді алшақтатумен болды. Материалдық мәні бар қимыл-істер мен заттар, қызметтер түрлері арасында қағидалық айырмашылықтарды логиканы білмеген адамдармен жандандырылды. Әлемді айқындау және ұғыну нақты-бейнелі жолмен емес, деректі-логикалық түсініктердің қалыптасуымен діннің, ғылымның, өнердің бөлінуі басталды. Соңынан өркениет болып аталатын, мәдениеттің жаңа тарихи түрі пайда болды.Осылай, заттарды жаппай өндіру және сауда кәсіби қызмет сияқты қолөнердің дамуы басталуымен, қалалардың пайда болуымен, біз екібағыттағы өркениет пен мәдениет бастамасымен байланыстырамыз. Бір жағынан, өркениет мәдениеттің ең жоғарғы деңгейі болып табылады, ал басқа жағынан – қоғамдық өмірді ұйымдастырудың барлық тәсілдері жинақталған өркениет мәдениеттің бір қабаты болып табылады. Өркениет мәдениеттен тыс орналаспаған, керісінше мәдени механизмдер жүйесін қамтамасыз ететін жүйе ретінде мәдениеттің ішіне кіреді. «Өркениет» сөзі латынның «civitas» - «қалада шоғырланған мемлекет» және «civilis» - азаматты «қала тұрғыны» етіп сипаттайтын мағынаны білдіретін сөздерден шыққан. Мәдениет пен өркениеттің аратеңдіктерін қарай отырып, олардың келесі мағыналарын айқындауға болады: Өркениет пен мәдениет бірдей, олар синонимдер (Гердер, Тайлор); Өркениет – ол мәдениеттің ақыры, онық ескіруі, руханилықтың антиподы (Руссо, Фурье, Шпенглер); Өркениет – ол мәдениеттің алға дамуы (Белл); Өркениет – ол жабайылық пен варварлыққа бағытталатын мәдениеттің даму сатысы (Морган); Өркениет – ол мәдениеттің техникалық, материалдық жағы. Бірақ мәдениет пен өркениеттің жәй «руханилық» және «материалдық» оппозицияға қарағанда қарым-қатынастары өте күрделі. Олардың ең көп жалпы сипаттамаларын салыстырайық: егер мәдениет – адамдар қоғамының рухани мүмкіндіктерінің жиынтығы сол немесе басқа даму сатысында болса, онда өркениет – сол мүмкіндіктерді жүзеге асыратын жағдайлардың жиынтығы. егер мәдениет – қоғамның және жеке тұлғаның тұрмыстық жағдайына мән және бағыттар беретін болса, онда өркениет – әлеуметтік ұйымдастырудың, техникалық заттардың, адамдардың қалыптасу мезгілдерінің түрлерін қамтамасыз етеді. егер мәдениет – жеке және қайталанбас құбылыс болса, онда өркениет – жалпыға ортақ және барлық уақытта қайталанатын құбылыс. Мәдениет жанды болып келеді, ал Өркениеттің әдістері мен тәсілдері бар. Өркениет кез келген адамның мәдениеттегі орны мен рөлін анықтайды, мақсаттарды және мәдени идеалдарды көптеген немесе азғана адекваттық жолмен жеткізу болып табылатын адамдардың қоғамдық тұрмысының ережесін белгілейді. 7. Өркениеттің типологиясы Өркениеттің маңызы – адамзаттың ірі көлемде мәдени-тарихи дамуына пайдаланатын, айрықша ерекшеліктерін белгілеуге мүмкіндік беретін, көптеген қоғамдарға тән келетін, әдістемелік түсінік. Өркениет келесілермен айқындалады: шаруашылық қызметтің үстемдік ету түрі бойынша: олар егіншілік, өнеркәсіптік немесе су-теңіз өнеркәсібі, құрлықтағы кәсіп болып табылады; жаратылыстану-географиялық орта қағидасы бойынша: ашық, жабық (басқа да өркениеттермен өзара қатынас жасау бойынша), интровертті (жалғыздықты сүйетін, өз-өзімен сөйлескенді ұнататын, ішкі әлемінде өмір сүретін жан), экстравертті (адамдармен тез араласуға бейім тұратын, публика алдында сөз сөйлегеннен қысылмайтын, кез-келген әрекетін сыртқы ортамен бөлісетін адам), шығармашылдық энергиясының бағыттары бойынша; уақытша немесе діни қағидалар бойынша: уақытша (Э.Тоффлердің мыңжылдық өркениет циклдары: ауылшаруашылық, өнеркәсіптік, постөнеркәсіптік), діни (діни және зайырлы мәдениет). Өркениетдамуының екі түрлі даму тұжырымдамасы пайда болды: дәстүрлі және техногенді. Ол өркениеттің түрі, стратегиясы мәдениетпен айқындалады деп мойындаудан туындаған. Батысеуропалық өркениет (техногендік) пен шығыстың (дәстүрлі) арасындағы айырмашылық мәдениуниверсалды үстемдік ететін жүйеден, адамдарды, табиғатты, шындықты, билікті, жеке тұлғаны және тағы басқаларын түсінудегі айырмашылықтан пайда болды. Бұл типологизацияныңнегіздеріне төрт басты өлшем қарастырылған: рухани өмірдің жалпы іргелі белгілері; тарихи-саяси тағдырдың және экономикалық дамудың жалпылама және өзара тәуелділік байланысы; мәдениеттің өзара араласуы; перспективалық даму тұрғысынан қарағанда ортақ көзқарастар мен міндеттер болуы. Осы өлшемдер негізінде өркениеттің төрт басты түрлері айқындалады: табиғи қауымдастықтар (өмір сүрудің прогрессивті емес нысандары); өркениеттің шығыстық түрі; өркениеттің бастыстық түрі; өркениеттің қазіргі заманғы (техногендік) түрі. Табиғи қоғамдастықтар. Бұл тарихи қауымдастықтарға кіретін, табиғатпен біртұтас және гармонияда өмір сүретін, прогрессивтік емес өмір сүру түрі болып саналады. Қоғамдастықтың бүкіл өмірі табиғи циклға бағынады. Ол көшпелі немесе жартылай көшпелі өмір салтын жүргізеді. Рухани мәдениет, сенімдер табиғат күшін құрметтеуге байланысты. Әлемді интеллектуалдық және эмоциялық игерудің құралы мифология болып табылады. Бұл қауымдастықтар үшін дәстүрлі сипат тән. Өркениеттің шығыстық түрі – б.э. дейінгі үшінші мыңжылдықта Ежелгі Шығыста пайда болған өркениеттің тарихи бірінші түрі: ежелгі Үндістанда, Қытайда, Месопотамияда, Ежелгі Египетте қалыптасқан. Шығыс өркениетінің өзіндік ерекшеліктері: дәстүрлілік – өмір салты мен әлеуметтік құрылымдардың қалыптасқан формаларын жаңғыртуға бағдар беру; адамгершілік, ерік-жігерлік орнату, әлемді таным мен түрлендіруге емес, ақыл-парасаттылық, болмыссыздық, табиғатпен мистикалық бірлік, ішкі рухани өмірге шоғырлану; Ұжымдастыру- қоғамдық өмір ұжымшылдық қағидаларымен құрылған; билікті сакрализациялау – мемлекеттің қоғамнан абсолюттік басым болуы. Өркениеттің батыстық түрі – Еуропа мен Солтүстік Американың тарихи-мәдени дамуының белгілі бір кезеңдерін қамтитын өркениетті дамудың ерекше түрінің сипаттамасы. Өркениеттің батыстық түрінің негізгі құндылықтары: динамизм, жаңашылдыққа бағдар; индивидуализм, тұлғаның жекешілігіне бағытталу; ұтымдылық; мемлекеттік басқарудың барлық басқа нысандарында демократияны артықшылық ету. Техногенді өркениет. Өркениеттің осы түрінің мәдениетінде басты рөлде ғылыми ұтымдылық тұр, ақыл-ойдың ерекше құндылығы және оған негізделген ғылым мен техниканың прогресі атап көрсетілген. Техногендік өркениет базасында қоғамның екі түрі – индустриялық қоғам мен постиндустриялық қоғам қалыптасты. Жаһандық өркениет– әлемдік қоғамдастықтың өсіп келе жатқан тұтастығымен, біртұтас жалпы планетарлық өркениеттің қалыптасуымен сипатталатын өркениетті дамудың қазіргі кезеңі. Жаһандану өркениет ең алдымен жердегі барлық қоғамдық қызметтің интернационализациялануымен байланысты. Бұл интернационализация қазіргі заманғы дәуірде барлық адамзат әлеуметтік-экономикалық, саяси, мәдени және өзге де байланыстар мен қатынастардың бірыңғай жүйесіне кіретінін білдіреді. Осылайша, «мәдениет» және «өркениет» ұғымдары жиі теңдестіріледі. Бірақ өркениет мәдениетті дамытудың неғұрлым жоғары немесе дағдарыстық кезеңі болып саналады деген көзқарастар кездеседі. 3.Мәдениеттануда өркениетаралық диалогтың кейбір жалпы принциптері тіркелген: әрбір қоғамдастықтың, халықтың мәдениеті мен менталитет ерекшеліктерін сақтай отырып, прогрессивті тәжірибені меңгеру; әрбір қоғамдастық өзге өркениеттер тәжірибесінен оны игере алатын түрлерін ғана алады; басқа бағытқа ауытқыған өзге өркениеттің элементтері жаңа сапаға ие болады; диалог нәтижесінде қазіргі заманғы жаһандық өркениет біртұтас жүйе түріне ғана емес, сонымен қатар ішкі әр түрлі, плюралистік сипатқа да ие болады. Әдебиеттер: Алан Барнардт. Антропология тарихы мен теориясы – Алматы, 2018 -240 б. Мәдениеттану: жоғары оқу орындары мен колледж студенттерiне арналған оқулық / Т. Ғабитов, Ж. Мүтәліпов, А. Құлсариева. - Алматы :, 2005. - 408 б Ғабитов Т. Мәдени-философиялық энциклопедия. Оқу құралы. - Алматы: Раритет, 2007 Лесли А. Уайт. Мәдениет ұғымы / Әлемдік мәдениеттану ой-санасы.Он томдық. 1 том. ХХ ғасыр мәдениетінің антропологиясы. – Алматы, 2005. - с.16-47 Джеймс Фейблман. Мәдениет туралы ғылым концепциясы / Әлемдік мәдениеттану ой-санасы.Он томдық. 1 том. ХХ ғасыр мәдениетінің антропологиясы. – Алматы, 2005. - с.16-47 Тарихи-мәдени процесс және мәдени типология // Мәдениеттану: жоғары оқу орындары мен колледж студенттерiне арналған оқулық / Т. Ғабитов, Ж. Мүтәліпов, А. Құлсариева. - Алматы :, 2005. – 27-33 б. Ғабитов Т. Мәдени-философиялық энциклопедия. Оқу құралы. - Алматы: Раритет, 2007 Дэвид Бидни. Мәдени динамика және бастауларды іздеу конфигурациялары // Әлемдік мәдениеттану ой-санасы. 1 том. – Алматы, 2005 - 178-218 б. Алфред Л. Кребер Мәдениет дмуының конфигурациялары // Әлемдік мәдениеттану ой-санасы. 1 том. – Алматы, 2005 - 218-250 б. Интернет-ресурстар: Культурология. XX век: Энциклопедия в 2-х т. Т. 1 / Глред. и сост. С.Я. Левит.- СПб., 1998. 446 с. жүктеу/скачать 58,32 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|