1 дәріс. Сөзжасам – тіл білімінің жеке саласы
жүктеу/скачать 231,81 Kb.
|
kazirgi kazak tilinin sozzhasam nan daris tezisteri
- Бұл бет үшін навигация:
- Зат есімнің лексика-семантикалық тәсіл арқылы жасалуы.
| Қысқарған атаулар. Қысқарған аталымдардың тілде белгілі орны бар. Қысқарған аталымдар қазақ тілінде үлкен екі топқа бөлінеді:
1) кісі аттарының қысқартылуы 2) мекеме, ұйым т.б. атауларының қысқартылуы Кісі аттарын қысқарту қазақ тілінде ертеден қолданылып келе жатыр. Ол сөйлеу тілінен бастау алып, жазба тілде де орнықты. Көркем шығармада ол жиі қолданылады. Мысалы, Рақмет Әбдеке (Әбдуәли) үйі жағынан келіп кет деген хат алып еді, сізбен бірге тез жүріп кетсе, жолы болады (Х.Есенжанов). Мұндай қысқартуды кез келген шығармадан кездестіруге болады. Зат есімнің лексика-семантикалық тәсіл арқылы жасалуы. Лексика-семантикалық тәсіл аркылы жасалған туынды зат есім сөздер ғылымда субстантив зат есімдер деп аталады. Сын есім, сан есім, етістік сөздер қолданыста заттық мағынаға ие болып, бара-бара зат есімге көшеді. Бұл үрдісте ықшамдалу зандылығының қызметі күшті. Сын есімдер сөйлемде соңындағы зат есім сөздің қолданыста түсіп калуы арқылы оның мағынасын қосып алып, заттық мәнге көшеді. Мысалы, кәрі кісілер - кәрілер, жас адамдар - жастар, қызыл әскерлер - қызылдар, ақ әскерлер –ақтар. Сан есім сөздерден де заттық ұғымға ауысқан біраз сөздер бар: тоқсан (оқу мерзімі), жеті (неделя), екі, үш, төрт, бес (оқу бағасы), үші, жетісі, қырқы, жүзі (өлімге қатысты). Сөйлемде қолданысы. Мысалы, Оспанның қырқына жиналған ел топ-топ болып орналасты (М.Әуезов). Оқушылар бұл тоқсанды жақсы аяқтады (газеттен). Етістіктен заттық ұғымға көшкен сөздер көп: туған-туысқан, туыс, жасаған, жаратқан, бойжеткен, атқамінер, күн қақты, ауызашар, қолкесер, қолүздік, жанкүйер, алтыатар, антұрған, жиған-терген т.б. Әдебиеттер: Оралбай Н. Қазақ тілінің сөзжасамы. -Алматы, 2002. Оралбай Н. Қазіргі қазақ тіліндегі сан есімнің сөзжасам жүйесі. -Алматы, 1988. Салқынбай А. Тарихи сөзжасам. –Алматы, 1999. Салқынбай А. Қазақ тілі сөзжасамы. –Алматы, 2003. Төлеуов Ә. Сөз таптары. -Алматы, 1982. Қазақ грамматикасы. -Астана, 2002. Қазақ тілінің грамматикасы.- Алматы, 1967 №13 дәріс жүктеу/скачать 231,81 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|