Ауа жылдамдығы өскен сайын конвекция жолымен жылу бөлу өседі. Тұрғын

Инсоляция- дегеніміз күннің адамға тікелей әсері етуі. Адам ағзасына күн сәулесі тікелей 
әсер еткенде адамның тамырының соғуы жақсы болады, күре тамырдың ең жоғарғы және 
ең төменгі қысымы қалыпты жағдайда болады, қанның соғу мөлшері артады, қанның 
құрамындағы холестерин азаяды, ұлпа арқылы дем алу, негізгі зат алмасу артады. 
Инсоляция балалар ағзасы үшін өте үлкен рөл атқарады. Күн сәулесінің ультракүлгін 
бөлігі адам ағзасына мешел ауруының туындауына қарсы және бактериоцидтік әсер етеді. 
Күн көзі баланың иммунды белсенділігін көтереді. Адам ағзасына күн сәулесі жақсы әсер 
ету үшін бөлмеге кемінде 3- 4 сағат күн көзі тура түсуі керек. 
Тұрғын үйлерде микроклиматтық жағдай нашарлаған кезде, мысалы, ылғалдың 
мөлшерден тыс көп болуы бөлмелерде жылу алмасу процесінің бұзылуына әкеліп 
соқтырады. Мұндай кезде бөлме температурасы нормада болса да, адам бөлмеде жаурап 
жүреді. Қабырғалар зәк болған кезде, оның температурасы бөлме температурасынан суық 
болады, оған жақындағанда адам жылуды көбірек бөліп шығарады. Мұндай бөлмеде 
тұратын адамдардың ағзасы тез суықтағыш болады, мұндай жерде тұратын адамдар 
арасында ревматизммен ауру қаупі артады. 
Мұндай ылғалдан мүлдем құтылу өте қиын, оны азайту үшін бөлмені жиі-жиі желдетіп 
тұру керек, қабырғаларды қалыңдату керек, яғни қосымша штукатурлеу жұмысын 
жүргізген жөн. 
Тұрғын үйдің ішінің гигиеналық жағдайы оны қоршаған ортаға байланысты болады. 
Сондықтан үйдің аумағына қойылатын талаптарды қатаң сақтаған дұрыс. Үй салуға жер 
таңдаған кезде ол жер келесі талаптарға сай болу керек: ол жерге күн сәулесі жақсы 
түсетін, ауа алмасуы жақсы, шу көзінен және атмосфералық ауаны ластаушылар көзінен, 
өндірістік мекемелерден, темір жолдан, автокөліктің магистральді жолдарынан алыс 
орналасу керек, мөлшері жеткілікті болу керек: үйді дұрыс орналастыру үшін, балалар 
ойнайтын жер, ересектер дем алатын және жасыл өсімдіктер егілетін жер қарастырылу 
керек. Ол жердің топырағы таза болуы керек. Егер ол жер бұрын басқа мақсатта 
қолданылған болса, ол жердің топырағы тазаланып, таза топырақ әкеліп төгілу керек, 
топырақты залалсыздандыру жұмысы жүргізілу тиіс. 
4. Метеотропты аурулар. Ауадағы зиянды қоспалар мен аэрозольдер және
олардың денсаулыққа әсері.
Ауа-райына байланысты пайда болатын немесе нашарлайтын ауруларды метеотропты 
аурулар деп атаймыз.
Зиянды қоспалар мен газдардың көп мөлшері қоршаған ортаға және адам денсаулығына
теріс әсер етеді. Атмосфераны ластайтын негізгі қосылыстар-көміртегі оксиді, күкірт 
диоксиді, формальдегид, бенз(а)пирен, сонымен қатар үлкен қалалардың ауасында сынап, 
кадмий, қорғасын, никель, 50-ден астам көмірсутектер және басқа да қоспалар бар, 
олардың көпшілігі өте улы. 
Газдан және оның ішінде жүрген қатты заттардың шаңдары, бөлшектері мен сұйық 
тамшыларынан тұратын системаны аэрозоль деп атайды. Бұлттар, тұздармен қаныққан 

теңіз ауасы – бұлардың бәрі пайдалы аэрозольдар. Бірақ олардың қауіптілері де бар:түтін, 
т.б. 
Ауа райы белгілі аймақта атмосфералық жағдайдың қысқа мерзім уақытыңда , 
метеорологиялық факторлардың бірігуімен сипатталады ( күн сәулесі , температура , 
ылғалдылық , ауа жылдамдығы , жел бағыты , атмосфералық қысым , атмосфераның 
мөлдірлі , жауын шашын түсімдері . ) Ауа райының өзгеруі кезеңдік және кезеңдік емес 
болып екіге бөлінеді . Кезеңдік ауа райы жайлап өзгереді , мысалы , бір тәулікте . Ол 
физиологиялық процестің тәуліктік ырғағымен сипатталады . Кезендік емес өзгеру 
астынан ауа массасының жылжуымен , күн сәулесінің белсенділігімен , жердің магниттік 
аумағының өзгеруімен , магнитті желдер және күннің күркіреуімен және т.б. 
өзгерістермен сипатталады . Ауа райының ауысуы - белгілі бір қасиеті бар ауа 
массасының белгілі бір аймақта , бұған дейін тұрған ауаны алмастыруы . Ауа райының 
өзгеруі адамның физиологиялық жағдайына және оның денсаулығына теріс әсер етеді . 
Ауа райының өзгеруіне адам ағзасы әр түрлі реакция береді , мысалы , жүрек - қантамыр 
ауруымен ауыратындар , гипертония ауруымен ауыратындар мұндай өзгерістерге өте 
сезімтал .
Климат бұл белгілі бір жерге тән ауа райының көп жылдык режимі . Климаттың 
қалыптасуына әсер ететін негізгі факторларға мыналар жатады : күн сәулесінің 
қарқындылығы , жер бетінің сипаты : рельефі - теңіз деңгейінен биіктігі , сулы жер , кебу 
жер және т.б. көрсеткіштері , ауа массасының жылжу ерекшеліктері . Жер шары 4 
климаттық ауданға бөлінеді : суық , салқын , жылы және ыстық . Осы аудандар аумағында 
жергілікті жердің ерекшеліктеріне байланысты оларды аймақтарға бөледі , әр аймақ өзінің 
климаттык жағымен ерекшеленеді . 
Бұрынғы ССРО - ның көптеген аймағына суық климат тән , салқын климат ортаңғы 
жолаққа тән , жылы және жұмсақ климат Қырымның оңтүстік жағасы мен Кавказға тән , 
ал ыстық климат Орта Азия мен Қазақстанға тән . Бұлардың жергілікті ерекшеліктеріне : 
теңізге жақындығы , өсімдіктері , рельефі , сол климаттық аймакта климаттың сипатын 
анықтайды . Микроклимат — шектелген территорияның климаттық ерекшелігін 
сипаттайды . Мысалы , белгілі бір қаланың микроклиматы , курорттың микроклиматы 
немесе бөлменің микроклиматы . Жай ты микроклиматта адам жылуды жақсы сезінеді , 
орталық жүйке жүйесі оrrималды жұмыс істейді , дене еңбегі мен оймен жұмыс істеу 
қабілеті жоғары болады . Ауа райының қолайсыздыгы адамның денесінің қызуын немесе 
салқындауын , яғни адамның ағзасында әр түрлі жедел және созылмалы аурулар 
тудырады . 
Акслиматизация дегеніміз жаңа климаттық жағдайға қалыптасу , ол күрделі әлеуметтік - 
биологиялық процесс . Акклиматизация процесіне басқа климаттық жерге көшкенде 
немесе уақытша барғанда көңіл аудару керек ( әскерге барғанда , курортка , оқуға 
барғанда немесе қоныс аударғанда ) . Акклиматизация процесі кезінде жеке бас 
гигиенасын сақтаудың , Шынығу , спортпен шұғылданудың және дұрыс тамақтанудың 
маңызы зор . Жалпы әлеуметтік - гигиеналық шаралар маңызды орын алады : елді мекен 
мен тұрғын үйлерді дұрыс орналастыру , қажетті тамак өнімдерімен және қажетті киіммен 
жеткілікті мөлшерде қамтамасыз ету мен арнайы профилактикалық шаралар : ауру 

тасымалдаушылармен күрес , солтүстікте ультракүлгін сәулесімен сәулелендіру мен 
тағамдарды витаминзациялау . 
5. Судың гигиенасы, оны ластау көздері. Судың инфекциялық және паразиттік
аурулардың таралуындағы рөлі.
Сусыз тірі ағзалар тіршілік ете алмайтындығы анық. Егер де қолданылатын ауыз судың 
сапасы төмен болса, адам ағзасына әртүрлі ауру қоздырғыштары еніді де, аурулар 
тудырады. 
Санитарлық гигиеналық тұрғыдан алғанда су денені киімді, тұрғын үйлер мен басқа да 
ғимараттарды таза ұстау үшін қажет. Су дене тәрбиесі үшін кеңінен пайдаланылады. 
Алайда физикалық күйі мен химиялық құрамы қолайсыз болған жағдайларда, ол теріс 
әсерін де тигізе алады. Су арқылы түрліше аурулар – оба, сүзек, дизентерия тарауы 
мүмкін . Ауру тудыратын микробтар ылас судан өздері үшін қолайлы жағдайлар табады. 
Сумен бірге адам организміне ене отырып, бұл қоздырғыштар ауруға себеп болады.
Ішетін су мынандай гигиеналық талаптарға сай болуы тиіс:
• 
оның иісі болмауы,
• 
таза, мөлдір болуы,
• 
белгілі химиялық құрамы болуы,
• 
ішетін улы заттар, құрттардың жұмыртқалары және патогендік микробтар болмауы 
тиіс. 
Су инфекциялық және паразитарлық аурулардың таралуында басты фактордың бірі болып 
табылады. Әлемдегі барлық аурулардың 80% ауыз су сапасының нашарлығымен және 
сумен қамтамасыз етудің санитарлық нормаларының бұзылуымен тікелей байланысты 
болып келеді. Су арқылы ішек аурулары көп тарайды.Оларға іш сүзегі, А және Б 
паразиттер, дизентерия, әртүрлі энтериттер мен энтероколиттер жатады.
Бұл аурулардың дамуының басты себептері:
• 
ұйымдастырылмаған суды тұтыну,
• 
жеткіліксіз су мөлшері,
• 
олардың дамуына қоршаған ортада қолайлы жағдайдың болуы,
• 
суды алу және суды тазарту қондырғыларында, су құбырларында техникалық 
ақаулардың болуы,
• 
қарапайым жеке бас гигиенасын сақтамау. 
Ашық су көздерінің қауіптілігі өте жоғары. Себебі ол ұдайы ашық тұрады әрі оған 
коммуналдық, өнеркәсіптік, ауыл шаруашылық қалдықтар қосылады. Егер ластанған суды 
ауыл шаруашылығына пайдаланса, онда ішек жұқпалары жануарларға жұғады да, одан 

адамдарға тарайды. Ашық су көздері үй жануарлардың ауруларға шалдығуында үлкен рөл 
атқарады. Ондай судағы балықтың желбезегі мен ішегінде патогенді микробтар жүреді. 
Көптеген ашық су қоймаларынан Escherichia және Klebsiella, жануарлар мен адамдарға 
тән патогенді энтеробактерия Salmonella және Shigella, Versinia кездеседі. Ал жасанды су 
қоймаларынан V. рseudotuberculosis, табиғи тоғандардан V. еnterocolitica табылады. 
Судың ластануының ең көп таралған көздері болып табылады: 
• 
Өндірістік және тұрмыстық қалдықтардағы су.
• 
Қышқыл жаңбыр.
• 
Қатты қалдықтар, қоқыс.
• 
Органикалық ластану. 
• 
Техногендік апаттар.
• 
Жылу, радиациялық ластану. 
• 
Сел, көшкін. 
6. Зертханалық зерттеу үшін су сынамаларын алу. Қосымша құжаттар
Ең алдымен судың сапасына тоқталып өтсем. Су сапасы дегеніміз— тамақ және 
өнеркәсіп өнімдері, халықтың шаруашылығында пайдалану мақсаттарында ескере 
отырып, оның химиялық, физикалық және бактериологиялық көрсеткіштеріне қойылатын 
талаптарды айтамыз. Су сапасы – бұл судың сапа көрсеткіштері қоғамның 
қажеттіліктеріне және технологиялық талаптарына сәйкес келу дәрежесі болып табылады. 
Оларға ауыз сумен жабдықталуы, шаруашылық мұқтаждары, және әртүрлі өнімдерді 
өндіру секілді мақсаттарда пайдаланылатын су үшін белгіленетін нормативтік талаптар 
түрінде білдіріледі.
Судан сынамалар алу бірнеші түрде жүргізіледі. 
Олардың біріншісі ол қысқа мерзімдегі анықталған өзгерістер кезде түзету жұмыстарын 
қабылдауы үшін судың сапасын зерттеуі,
Екіншісі бұл ұзақ мерзімдегі сипатталған өзгерістерді анықтау үшін судың сапасын 
зерттеу болып табылады,
Үшіншісі нормативтік құжаттарда (НҚ) белгіленген регламенттелген көрсеткіштері 
бойынша судың қасиеттері мен құрамын анықтау,
Төртіншісі су объектісіндегі ластану көздерін анықтау. 
Судан сынама алудағы жалпы талаптарға келетін болсақ ең алдымен су пунктеріндегі су 
сапасын бағалау үшін сынама алу алдындағы тепе-теңдік жағдайларын бекіту қажет. Ол 
үшін 5 минут суды ағызып қою жеткілікті болады. Ұңғымалар мен құдықтардың су беру 
жүйесіндегі жергілікті орнатылған сорғыларға металл кран немесе шығыс саңылауы 
болуы тиіс. Сынамалар алуға арналған ашық ыдыстарды кран астына ағызулы суға 

орналастырады және ыдыс қабырғасын жіңішке ағыспен толтырады. Ыдысты толтыру 
барысында судың қысымын өзгертуге кранды ашып, жабыға жол берілмейді. 
Микробиологиялық талдауға жасауға судың сынамаларын алуы: 
Сынаманы бастамас бұрын жұмыс барысын стерильді қолғаппен жүргізу қажет және 
суды стерильді ыдысқа жинау қажет.Су жинайтын ыдыстың көлемі 0,5 л болу керек.
Ең алдымен 70% этил спиртімен өңдеп алуымыз қажет. Сосын фламбирлеумен 
залалсыздандырып, кранды 96% этил спиртіне малынған тампонымен тазалап алады.
Стерилизацияланғаннан кейін краннан қажетті су мөлшерінің минималды ағымын 
қамтамасыз ету үшін кран ашылады, міне содан кейін су сынамасы алуға болады. Сынама 
алуға арналған стерильді ыдыс пен оның стерильді қалпақшасын сынамарды алар алдында 
алып тастайды, тікелей сынамаларды алу кезінде ашады. Сынама алынатын ыдыстың 
ішіне және шеттері бөгде заттар тимеуі тиіс. Заласыздандырылған ыдысты шаюға 
болмайды. 
Химиялық талдау жасауға арналған судың сынамаларын алу кезінде тамақ өнімдерімен 
қосып салуға арналған полимерлі материалдан жасалған көлемі 1,5 л болатын немесе 
көлемі 5 л мен 1 сыйымдылықта 2 ыдыс алынады, оны кемінде 3 рет талдау жасалатын 
сумен шайып және ыдысты жоғары жағына дейін толтыру керек. 
Радиологиялық көрсеткіштеріне келетін болсақ, оның ішінде радонның меншікті 
белсенділігін анықтауға арналған су сынамасын іріктеу кезіңінде, тамақ өнімдерімен 
қосып салуға арналған полимерлі материалдан жасалған, сыйымдылық көлемі келетін 
болсақ 1,5 л,және оны алдын-ала талдауға алынған сумен 3 рет шайылуы қажет. Ыдысты 
суға толтырғаннан кейін, су ыдыстың жиегінеде болатындай етіп қысамыз, содан кейін 
қақпақты қатты бұраймыз. Сынаманы қақпағы төмен қараған күйінде тасымалдау қажет. 
Сынама сақтаудың ең ұзақ мерзімі 48 сағаттан аспау керек. Ыдыс суға толтырғаннан кейін 
стерильді тығынмен дереу ыдыстың бетін жабамыз, сосын бұл ыдыстың герметизациясын 
және оның тасымалдау кезіндегі ылғалданбауын қамтамасыз етілуі қажет. Ыдысты суға 
толтыру кезінде тығын мен су құйылған ыдыстың беті арасында бос кеңістік болуы тиіс. 
Бұл тасымалдану кезінде суланбауы үшін және талдау барысында сынаманың араласып 
кетпеу үшін қажет. Тасымалдау барысында үлгілерді 2-5C температураға дейін 
салқындырып отырған жөн. Тасымалдау барысында ыдыстарды ластанудан, сонымен қоса 
зақымданудан және тығындардың өздігінен ашылып кетуінен қорғалуы тиіс.
Судың сынамаларын талдау сынаманы алу жүзеге асырылған жұмыс күнінен басталуы 
тиіс. Судың сынамаларын іріктеуден және оларға талдау басталғанға дейін, сонымен қоса 
сақтау уақыты, сынамаларды тасымалдау уақыты, тіркеу және талдауға дайындау 
ұзақтығын қамтиды. 
7. Сумен байланысты аурулардың алдын алу. Судың табиғи және макро- және
микроэлементтер құрамының ерекшеліктерімен байланысты аурулар
Суды қолдануға байланысты әр түрлі аурулардың алдын алу гигиена мамандары арқылы 
жүргізіледі. Жалпы ауыз су сапасын бағалайтын үш негізгі талап бар. 

Біріншіден , ауыз су эпидемиялық және радиациялық жағынан қауіпсіз болуы керек; 
Екіншіден , химиялық құрамы жағынан зиянсыз болуы тиіс 
Үшіншіден , органолептикалық қасиеттері , яғни түсі ,иісі жағымды болуы тиіс. 
Бізге белгілі судың сапасы — судың халық шаруашылығында пайдаланылу мақсаттарын 
яғни оның ауыз су ретінде ішуге, тамақ, қағаз, тоқыма, былғары өнеркәсіптерінің 
техникалық калық су ретінде, ауыл шаруашылығы дақылдарын суаруға және т.б. ескере 
отырып, оның физикалық, химиялық және бактериологиялық көрсеткіштеріне қойылатын 
талаптар жиынтығы болып саналады. Судың сапасы - адамдардың қажеттеріне немесе 
технологиялық талаптарга сай келу дәрежесі. Олар ауыз сумен жабдықтау, тынығу, әр 
түрлі өнімдер өндіру секілді максаттарда пайдаланылатын су үшін белгіленетін 
нормативтік талаптар түрінде білдіріледі. Тікелей адам тұтынатын судың сапасы және 
табиғи суқоймалардағы судың сапасы болып сараланады. Соңғылары қоректік 
затгектердің, организмдер топтамаларының болуы, судың мөлдірлігі дәрежесі бойынша 
бағаланады. Мысалы, олигосапробтық суқоймалар, әдетте, таза не аз ласталған деп 
есептеледі, қоректік заттектер аз, мөлдір болады, ал эвтотрофтық суқоймалар барынша 
ластанған, қоректік заттектері мол және лай болады 
Ауыз су —иісі, дәмі, мөлдірлігі және химиялық құрамы адам организмі үшін қауіпсіз 
болып табылатын табиғи су. Адам денсаулығы ауыз судың сапасына тікелей тәуелді. 
Осыған байланысты ауыз суға мемлекеттік санитарлық талаптар қойылады. Олардың 
негізгілерін атап өтсем : иісі мен дәм көрсеткіші 2 балдан аспауы керек; түсі 200-тан 
төмен, мөлдірлігі 30 см-ден артық; лайлығы 2 мг/л-ден аз, кермектілігі 7 – 100 ммоль 
болуы керек. Ауыз судың кермектігін анықтайтын кальций, магний тұздары аз болса, адам 
сүйегінің морттылығы өсіп кетеді. Ал фтордың ауыз судағы мөлшері 0,7 – 1,5 мг/л-ден 
төмен болуы – флюороз және кариес, темірдің, кобальт, мыстың жетіспеуі – анемия, 
бордың аз болуы асқазан, никельдің кем болуы – көз ауруларына шалдықтырады. Ауыз 
судың температурасы 8 – 150С аралығында, минералдығы 1 г/л-ге дейін болуы тиіс. Ауыз 
суға сондай-ақ нитраттар мен нитридтердің мөлшері, 1 л судағы ішек таяқшаларының 
саны (коли-индекс) бойынша т.б. талаптар қойылады.
Жалпы адамдарды сумен жабдықтау жүйесінің 2 үлкен түрі бар : 
Бірінші , орталықтандырылған жүйе – ол , су көздерінен механикаландырып су алып , 
оның сапасын жақсартып, жалпы айтқанда тазарту , зарарсыздандыру және өңдеу немесе 
онсыз , суды сақтауды , ауыз су пайдаланатын орындарға беруді қарастыратын , 
ауылдарды сапасы жоғары күнделікті жақсы сумен толық қамтамасыз етуге арналған 
шаралар мен құрылғылар , құрылыстар және су құбырларының жиынының негізі болып 
келеді. 
Екінші, жергілікті жүйе – ол, ауыз суды тұтынатын орындарына жеткізілмейтін, негізі 
барлық халық пайдалану үшін ашық немесе жеке адамдардың пайдаланып жатқан 
құрылыстарына өз қалауымен су алуына арналған жүйе болып табылады. 

Судың өзі көптеген инфекциялық аурулардың таралуының факторы бола алады. Сумен 
таралатын ауруларға мысал келтірсек тырысқақ, іш сүзегі, бактериялық дизентерия 
жатады.
Осы аталған ауруларды тудырмас үшін арнайы тазарту шараларын жасау керек. Тазарту 
дегеніміз – суды өңдеудің әдістерінің кешені болып табылады. Тазартудың 3 үш түрі бар: 
Біріншісі механикалық, яғни тұндыру ол арнайы құрылғыларды іске асады. 
Тұндырғыштарда су өте жай ағатындықтан, араласқан заттардың көп бөлігі судың ішінде 
тұнып қалады. Осы үрдісті жылдамдату үшін коагуляцияны қолданады. Коагуляциядан
тұндыру жәнеде сүзу үрдістерінде жойылмайтын араласқан заттардан суды толық 
тазартуға мүмкіндік береді. 
Екіншісі физикалық, сүзу әдісі – суды қосынды заттардан толық тазарту үшін 
қолданылады. Оның екі түрі бар баяу және жылдам. Баяу сүзетін сүзгілердің жұмыс 
өндірісі төмен болады, сондықтан ол кішігірім су құбырлары бар ауылды жерлерде 
қолданылады. Ал жылдам сүзгілер ірі су құбыр станцияларында пайдаланылады. Судың 
тазаруы микроағзалардың ферментативті қызметінің арқасында және сүзгіде тіршілік 
ететін қарапайымдылардың тіршілгі әрекетімен байланысты негізгі биологиялық үрдіс 
арқылы іске асады. Суды сүзгілеу үрдісінде сүзгінің бетінде және жоғары қабаттарында 
судағы әртүрлі органикалық минералды заттар, коллоидты бөлшектер және көп 
микроағзалар ұсталынып қалу нәтижесінде, биологиялық қабыршық түзеді. Бұндай сүзгі 
«жетілген» деп саналады. Себебі ол органикалық заттардың минералдануына және 
микрофлораның жойылуына ең жақсы әсер етеді. 
Үшіншісі, химиялық, оған судағы микроағзаларды жоятын, әр түрлі химиялық 
қосылыстар – реагенттер қосу арқылы жүзеге асады. Осы реагенттерге: хлор, хлордың әр 
түрлі қосылыстары яғни хлорлы әк, гипозлоридтер, хлорамин және озон, перекись 
водорода жатады. 
8. Еңбек процесінің және өндірістік ортаның зиянды және қауіпті өндірістік
факторлары. Анықтамасы, жіктелуі
Зиянды өндірістік фактордың әсері жұмысшының әл-ауқатының нашарлауымен және 
белгілі бір аурудың дамуымен қатар жүреді. Қауіпті және зиянды өндірістік факторлар 
арасында сандық және сапалық байланыстар бар, олар зиянды өндірістік факторлардың 
жоғары деңгейінде олар қауіпті болып қалуы мүмкін, ал керісінше, қауіпті факторлардың 
жоғары деңгейі зиянды әсермен бірге жүруі мүмкін. 
Жұмыс ортасының зиянды және қауіпті факторлары табиғи және антропогендік сипатта 
болуы мүмкін, яғни адам өзінің еңбек әрекеті барысында (физикалық, химиялық, 
биологиялық) және психофизиологиялық тұрғыда жасайды . 
Физикалық факторлар. 
табиғи: барлық климаттық көрсеткіштер: ауа температурасы, ылғалдылық, желдің 
жылдамдығы, атмосфералық қысым, күн радиациясы;

антропогендік: жұмыс аймағындағы ауаның шаңдануы, тербелістер (жалпы және 
жергілікті); акустикалық тербелістер (инфрадыбыс, шу, ультрадыбыстық, статикалық 
электр);
электромагниттік өрістер және сәулелену: инфрақызыл сәулелену: ультрафиолет 
сәулелену, лазерлік сәулелену: электр тогы. қозғалмалы машиналар, механизмдер, бұйым 
материалдары, құлау құрылымдарының бөліктері және т.б., құлаған заттардың биіктігі, 
өткір сынықтар, жабдықтар мен материалдар беттерінің жоғары немесе төмен 
температуралары: жаппай қырып-жою қаруы. 
Химиялық факторлар: 
табиғи: адам ағзасына ауамен, сумен, тамақпен кіретін химиялық заттар. Оларға 
аминқышқылдары, витаминдер, ақуыздар, майлар, көмірсулар, макро- және 
микроэлементтер жатады;
антропогендік: жұмыс аймағының газбен ластануы; жұмыс аймағының шаңдануы, теріге 
және шырышты қабаттарға улардың енуі: әртүрлі кәсіпорындардан және көліктерден 
немесе химиялық қарудан зардап шеккеннен кейін асқазан-ішек жолына улардың түсуі, 
Биологиялық факторлар: 
табиғи: микроорганизмдер: бактериялар, вирустар, саңырауқұлақтар;
антропогендік: өсімдіктерді қорғаудың биологиялық құралдары, тамақ өнеркәсібі 
кәсіпорындарының, шаруа қожалықтарының, ақуыз, сүт сарысуы, вакциналар, кесетін 
сұйықтықтар, биологиялық қару-жарақ шығаратын кәсіпорындардан шығарындылар. 
Психофизиологиялық факторлар:
олардың адам ағзасына әсер ету сипатына сәйкес физикалық шамадан тыс жүктемелер 
(оларға статикалық және динамикалық шамадан тыс жүктемелер жатады) және жүйке-
психологиялық шамадан тыс жүктемелер (психикалық шамадан тыс жүктеме, 
анализатордың шамадан тыс жүктемесі, жұмыстың біртектілігі және эмоционалды 
шамадан тыс жүктеме) болып бөлінеді. Технологиялық жабдықтар мен құралдардың 
механикалық қозғалыстары мен әрекеттері жұмыс жасайтын контингент үшін 
денсаулыққа үлкен қауіп төндіреді. Механикалық қозғалыс түрлерінің алуан түрлілігі - 
айналмалы, поршенді және көлденең, бұйымдар мен дайындамалар конвейерінде 
қозғалатын механизмдер мен машиналардың алуан түрлілігі нәтижесінде пайда болады. 
Жұмыс ортасының қауіпті, зиянды факторлары және олардың пайда болу көздері.
Жұмыс кезінде адамға бір емес, жұмыс ортасының бірнеше зиянды факторларының 
қосындысы әсер етеді. Сондықтан зиянды факторлардың әсер етуінің келесі түрлері 
ажыратылады: 
Біріктірілген әрекет дегеніміз - бір сипаттағы бірнеше факторлардың жиынтық әсері, 
мысалы, бірнеше физикалық факторлар: шу және діріл және т.б.;

 Кешенді әсер ету дегеніміз - бір фактордың (мысалы, химиялық заттың) организмге әр 
түрлі жолдармен (ауыз қуысы, тыныс алу, тері) енуі. 
-Біріккен әсер дегеніміз әртүрлі табиғаттағы бірнеше факторлардың бірлескен әсері, 
мысалы, химиялық және ультрафиолет сәулелену, химиялық және шуыл т.б.
Кәсіби зиянды факторлар (кәсіптік қысым) - зиянды еңбек жағдайларының әсерінен 
туындаған, жұмыс істейтін адамдарға әсер ететін және денсаулықты бұзуы мүмкін 
факторлар - кәсіптік аурулар. Кәсіби аурулардың көзі болып зиянды және қауіпті 
өндірістік факторлардың әсерінен болатын зиянды және қауіпті еңбек жағдайлары бар 
жұмыс орындары табылады. Өткір және созылмалы кәсіби аурулар және улану бөлінеді. 
Жедел кәсіптік ауру (интоксикация) күтпеген жерден, жұмыс аймағының ауасында 
болатын химиялық заттардың (немесе басқа зиянды факторлардың) салыстырмалы түрде 
жоғары концентрацияларымен, деңгейлерімен немесе дозаларымен (бір жұмыс 
ауысымында көп емес) әсер еткеннен кейін пайда болады.
Созылмалы кәсіптік аурулар зиянды өндірістік және кәсіптік факторлардың 
концентрацияларына, деңгейлеріне, дозаларына ұзақ уақыт әсер ету нәтижесінде пайда 
болады. 
9. Коронавирустық инфекция пандемиясы кезінде коммуналдық шаруашылық
объектілерінің жұмысына қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласындағы объектілерде дезинфекция жүргізу 
(рекреациялық аймақтардағы ортақ пайдалану орындары, тұрғын үйлердің кіреберістері) 
1. Дезинфекция жүргізу үшін Қазақстан Республикасында белгіленген тәртіппен тіркелген 
және қолдануға рұқсат етілген дезинфекциялау құралдарын вирустық инфекциялар 
кезінде тиімді режимдерде нақты құралдарды қолдану жөніндегі нұсқаулықтарға сәйкес 
қолданады.
2. Дезинфекциялау құралдарын дайындаушының қаптамаларында, арнайы бөлінген 
құрғақ, салқын және балалардың қолы жетпейтін қараңғы жерде тығыз жабылған күйінде 
сақтайды. 
3. Рекреациялық аймақтардағы ортақ пайдалану орындары (орындықтар, саябақтардағы 
урналар), жерүсті және жерасты жаяу жүргіншілер өткелдеріндегі, сондай-ақ аулалардың 
ішіндегі таяныштар (балалар және спорт алаңдары) сүрту әдісімен дезинфекциялау 
құралдарымен өңделеді. 
4. Көп пәтерлі үйлерде көпшілік пайдаланатын орындарда (есіктер, есік тұтқалары, 
лифтілер мен домофондардың кілттері, лифтілер, баспалдақ алаңдары, таяныштар, 
ажыратқыштар, тұтқалар, балалар алаңдарының ойын элементтері, үстелдер және басқа да 
осыған ұқсас объектілер) профилактикалық дезинфекция жүргізу ұсынылады, 
орындықтарды күн сайын күніне кемінде 1 рет сүрту әдісімен жүргізіледі. 
5. Дезинфекциялық өңдеуге тартылған адамдар жеке қорғаныш құралдарымен (маскалар 
немесе респираторлар, халаттар, қолғаптар) жұмыс істейді. 

6. Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық саласындағы объектілерде дезинфекциялау іс-
шараларын өз қаражаты есебінен немесе эпидемиологиялық көрсетілімдер бойынша 
санитариялық-эпидемиологиялық қызметтің лауазымды адамдарының қаулылары 
бойынша жүргізеді.
Адамдар көп жиналатын объектілерде және тыныс-тіршілікті қамтамасыз ету
объектілерінде күшейтілген санитариялық-дезинфекциялық режимді (қолды өңдеу үшін 
санитайзерлерді орнату, күніне екі реттен сиретпей беттерді өңдеу, дезинфекциялау 
құралдарын қолдана отырып ылғалды тазалау, желдету) сақтауды; 
10. Коронавирустық пандемия кезіндегі өндірістік объектілерді пайдалануға
қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар
«Өндірістік мақсаттағы ғимараттарға және құрылыстарға қойылатын санитариялық-
эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидалары өндірістік мақсаттағы 
ғимараттарды және құрылыстарды жобалауға, салуға, қайта жаңартуға және пайдалануға 
қойылатын талаптарды белгілейді. 
Өндірістік мақсаттағы ғимараттарға және құрылыстарға қойылатын санитариялық-
эпидемиологиялық талаптар мыналарды қамтиды: 
1) өндірістік мақсаттағы ғимараттар мен құрылыстарды жобалауға қойылатын 
талаптар; 
2) өндірістік ғимараттар мен құрылыстарға қойылатын талаптар; 
3) өндірістік объектілердегі технологиялық үдерістерге және жабдықтарға қойылатын 
талаптар; 
4) өндірістік объектілерді жылытуға, ауасын желдетуге және баптауға қойылатын 
талаптар; 
5) сумен жабдықтауға, су бұруға және өнеркәсіп қалдықтарын кәдеге жаратуға 
қойылатын талаптар. 
Санитариялық қағидалар жер асты құрылыстарын және кен қазбаларын, сондай-ақ жұмыс 
мерзімі бес жылға дейін құрылыс кезеңінде тұрғызылатын уақытша өндірістік 
ғимараттарға және құрылыстарға қолданылмайды. 
Санитариялық қағидаларда пайдаланылады: 
1) аэрация - құрамындағы органикалық заттарды жылдам тотықтыру үшін әртүрлі 
орталардың ауамен жасанды қанығуы; 
2) ауамен себезгілеу - үй-жайға салқын ауаның, газдың, будың, шаңның түсуінің 
алдын алуға арналған жергілікті желдеткіш; 
3) зиянды заттар - Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін халықтың 
санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы санитариялық талаптарға 

сәйкес ауадағы рұқсат етілген шекті шоғырланудан асатын, адамның организміне теріс 
әсер ететін заттар; 
4) зиянды өндірістік фактор - қызметкерге әсері ауруға немесе еңбек қабілетін 
төмендетуге және ұрпағының денсаулығына теріс әсер етуге алып келуі мүмкін өндірістік 
фактор; 
5) өндірістік мақсаттағы ғимараттар мен құрылыстар - технологиялық жабдықты 
пайдаланатын және адамдардың еңбегі үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ететін 
өнеркәсіптік және ауыл шаруашылығы өндірістері орналастырылған өндірістік 
объектілер; 
6) объектінің қауіптілік сыныбы - қуатына, пайдалану жағдайына, қоршаған ортаға 
бөлінетін ластайтын заттардың сипатына және мөлшеріне, қоршаған ортаға және адамның 
денсаулығына қолайсыз әсер ететін шуға, дірілге, иондамайтын сәулеленуге байланысты 
белгіленетін, кейіннен мемлекеттік санитариялық-эпидемиологиялық қадағалау 
органдары санитариялық-эпидемиологиялық қорытынды бере отырып, қызметтің осы 
түрін жүзеге асыратын жобалау ұйымы анықтайтын объектінің санаты; 
7) өндірістік объект — адамның денсаулығы мен өмір сүру ортасына әсер ету көздері 
болып табылатын үдерістерді, жабдықтарды және технологияларды пайдалану арқылы 
жүзеге асырылатын өнім шығарумен, жұмысты орындаумен және қызмет көрсетумен 
байланысты шаруашылық қызметінің объектісі; 
8) рециркуляция - температураны және қоспалардағы компоненттердің шоғырлануын 
реттеу мақсатында технологиялық үдеріске газдар, сұйық және қатты заттар ағымының 
көп мәрте, толық немесе ішінара қайтуы; 
9) шлам — сарқынды суларды тазарту үдерісінде алынған, құрамында 60-70 пайызға 
дейін минералды бөлшектер мен органикалық материал бар лайлы шөгінді; 
10) шлам үйіндісі - шламды жинау және сақтау орны; 
11) экрандалған үй-жайлар - радиоаппаратураны пайдалану, монтаждау, жөндеу және 
сынау кезінде, әртүрлі жоғары вольтты қондырғылар мен генераторлар тудыратын 
электромагниттік өрістерді (бұдан әрі — ЭМӨ) орналастыру кезінде қызмет көрсететін 
персоналды электромагниттік өрістің әсерінен қорғау, қабылдаушы құрылғылар мен 
арнайы өлшеу, есептеу және басқа да аппаратураны сыртқы ЭМӨ әсерлерінен қорғау 
мақсатында жабдықталған үй-жайлар. 
Өндірістік мақсаттағы ғимараттар мен құрылыстарды жобалауға қойылатын 
санитариялық-эпидемиологиялық талаптар 
Өндірістік объектілер сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі саласындағы 
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жобаланады. 
Объектілердің құрылыс жобаларында: 

1) өндірістік үдерістердің негізгі сипаттамалары, пайдаланылатын материалдар мен 
жабдық, ықтимал шығарындылар, ластайтын заттардың төгінділері, өндіріс және тұтыну 
қалдықтарының бағдарлы пайда болу көлемдері; 
2) зиянды өндірістік қалдықтардың әсерін болдырмайтын санитариялық-гигиеналық, 
ұйымдастыру іс-шаралары және техникалық құралдар кешенін; 
3) өндірістік үдерістердегі қайталама және айналымды сумен жабдықтау; 
4) өндірістік сарқынды суларды елді мекеннің су бұру жүйесіне шығаруға мүмкіндік 
беретін өндірістік сарқынды суларды жергілікті тазалау көзделеді. 
Жаңа объектілерді салуға және қолданыстағы объектілерді кеңейтуге арналған алаңдар 
климаттық жағдайларды, жер бедерінің сипаттамаларын, ауа ортасының қазіргі заманғы 
жағдайын және қазіргі бар фондық ластануды ескере отырып; химиялық ластайтын заттар, 
қалдығы аз және қалдықсыз технологияларды енгізу көздерінен, сондай-ақ тұрғын, 
рекреациялық, курорттық аймақ, халықтың демалыс аймағының атмосфералық 
ауасындағы шығарындыларды болдырмау (қысқарту) бойынша арнайы іс-шараларды 
ескере отырып таңдалады. 
Жаңа объектілерді рекреациялық аумақтарда, сумен жабдықтау көздерін санитариялық 
қорғау аймақтарында, суды қорғау және су қоймасы маңындағы аймақтарда, 
курорттардың қорғау аймақтарында орналастыруға жол берілмейді. Жекелеген ғимараттар 
мен құрылыстар объектінің алаңында желдету және ауа баптау жүйелерінің 
ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған ауа жинау орындарында сыртқы ауадағы 
зиянды заттар санитариялық талаптарға сәйкес жұмыс аймағына арналған рұқсат етілген 
шекті шоғырланудың (бұдан әрі - РЕШШ) 30 пайызынан (бұдан әрі - %) аспайтындай етіп 
орналастырылады. 
Объектінің аумағында мынадай функционалдық аймақтар бөлінеді: 
1) өндірістік; 
2) әкімшілік-шаруашылық; 
3) көлік—қоймалық; 
4) қосалқы объектілер. 
Зиянды заттарды пайдаланатын объектілер, әкімшілік-шаруашылық және қосалқы 
аймақтар өндірістік және көлік-қоймалық аймақтардан ені шекаралас өндірістік 
ғимараттардан туындайтын циркуляциялық аймақтың енінен кем емес ажыраулармен 
бөлінеді. Зиянды заттарды пайдаланғанда технологиялық жабдықтарға арналған 
ғимараттар мен ашық алаңдардың ұзын біліктері желдің басым бағытына параллель болуы 
тиіс. 
Жолдан және құрылыстан бос объектілердің аумақтары абаттандырылады және 
көгалдандырылады. Объектінің аумағында тұрғын үй ғимараттарын немесе үй-жайларды 
салуға жол берілмейді. 

11. Коронавирустық пандемия кезінде зираттарды, жерлеу орындарын
пайдалануға қойылатын санитарлық-эпидемиологиялық талаптар
Санитарлық эпидмияға қарсы және санитарлық профилатикалық іс-шараларды 
ұйымдастыру мен жүргізудің кейбір мәселелері туралы қазақстан Республикасы 
Денсаулыө сақтау министрлігінің 2020 жылғы 5 шілдедегі № ҚР ДСМ-78/2020 бұйрығы. 
Жаңа коронавирустан қайтыс болғандардың нақты мәліметтері болмаған жағдайда 
денсаулық сақтау министрлігі covid-19-дан қайтыс болғандарды жабық табыттарға көмуге 
кеңес берді. Осыған байланысты GBU "Ритуал" – астананың крематорийлері мен 
зираттары орналасқан мекеме – қайтыс болған адамның заңды өкілдерінен адамның 
өлімінің себебін білу үшін қайтыс болу туралы медициналық куәлікті сұрауға өкілеттік 
алды. Бұл жағдайда санитарлық нормалар коронавирустан қайтыс болғандарды міндетті 
түрде өртеуді белгілемейді және оларды дәстүрлі жерлеуге мүмкіндік береді, дегенмен 
көптеген елдерде билік оларды әмбебап кремациялауға жүгінеді. 
Сондай - ақ, патологиялық аутопсия кезінде жаңа стандарттар енгізілді-әсіресе жаңа 
коронавирус диагнозы расталған адамдар. Қазір денемен өзара әрекеттесетін барлық 
қызметкерлер бетперде, қолғап, халат және арнайы көзілдірік киіп, қолдарын мұқият 
жууы керек. Бұл жағдайда некропсия процедурасына патологиялық бөлімнің 
мүмкіндігінше аз қызметкерлері тартылуы керек. Жаңа ережелерге сәйкес, егер жерлеу 
рәсімі ашық табытпен жүргізілсе, онда қайғырушылар мен басқа да рәсімге 
қатысушыларға марқұмға, тіпті мата арқылы да қол тигізуге қатаң тыйым салынады. 
Сонымен қатар, қарт адамдарға және созылмалы науқастарға қайтыс болған адамдарға 
ашық табыттарға жақындауға кеңес берілмейді. Осылайша жерлеу рәсіміне 
қатысушыларды індеттен қорғау керек. 
Көптеген аспектілерде елорданың салттық қызметтері әлі де қалыпты режимде жұмысын 
жалғастыруда, алайда эпидемиологиялық жағдайдың өзгеруі барысында Денсаулық 
сақтау министрлігі мен басқа да жергілікті билік органдарының талаптарына бейімделуге 
мәжбүр. 
Зиратқа бөлінген жер келесі талаптарға сай болуы керек 
а) шаруашылық-тұрмыстық мақсаттар үшін пайдаланылатын елді мекеннен және ашық су 
айдындарынан қарама-қарсы жаққа еңіс болуы; 
б) көшкіндер мен көшкіндерге ұшырамау; 
в) су тасқыны кезінде су баспау: 
г) учаскедегі жер асты сулары неғұрлым жоғары тұрған кезде топырақ бетінен кемінде екі 
метр болуы тиіс. 
д) жеткілікті ауа өткізгіштігін және тез кебуін қамтамасыз ететін құрғақ кеуекті (құмды, 
құмды, сәл сазды және т.б.) болуы тиіс.
Қалаларды, кенттер мен ауылдық елді мекендерді жоспарлау және салу" құрылыс 
нормалары мен ережелеріне сәйкес зираттар мен крематорийлер қаланың немесе басқа 

елді мекеннің қала маңы аймағында, тұрғын және қоғамдық ғимараттар мен демалыс 
аймақтарынан кемінде 300 метр қашықтықта орналасуы тиіс Зиратқа бөлінген учаскенің 
ауданы СНиП -60-75 нормаларына сәйкес есептеледі - 1000 адамға 0,01 га . Жерлеу әрбір 
қайтыс болған адамға жеке зираттарда жүргізіледі. Қабірлердің арасындағы қашықтық 
ұзын жақтары бойынша кемінде 1 метр, қысқа жақтары бойынша кемінде 0,5 метр болуы 
тиіс. 
Қабірдің ұзындығы жергілікті топырақ - климаттық жағдайларды ескере отырып, кемінде 
2 метр, ені - 1 метр, тереңдігі-1,5 метр болуы тиіс. Қайтыс болған балаларды жерлеу 
кезінде қабірлердің мөлшері тиісінше азайтылуы мүмкін. Қабірдің түбінен жер асты 
суларының деңгейіне дейін кемінде 0,5 м болуы керек, әр қабірдің үстінде жер бетінен 0,5 
м биіктіктегі топырақ үйіндісі немесе қабір үсті тақтасы болуы керек. Үйінді оны жер үсті 
суларынан қорғау үшін қабірдің шетінен шығып тұруы керек. Қабірлерді қоршау қажет 
емес. Жерлеу бюролары, жерлеу қызметін көрсететін бюро-дүкендер тұрғын және 
қоғамдық ғимараттардан кемінде 50 метр қашықтықта орналастырылады. 
12. Еңбек жағдайының кластары. Жұмыс ортасы мен жұмыс процесінің
факторларын бағалау
Еңбек жағдайларын гигиеналық жіктеудің жалпы принциптері 
Гигиеналық критерийлер дегеніміз - бұл жұмыс ортасы мен еңбек процесі факторларының 
параметрлері қолданыстағы гигиеналық нормалардан ауытқу яғни өзгеру дәрежесін 
сипаттайтын көрсеткіштер болып табылады.
Еңбек жағдайларын жіктеу дегеніміз- бұл еңбек жағдайларын ықтимал қауіп үшін 
зияндылықтың белгілі бір класына жатқызу құқықтарын беретін инфекциялық 
аурулардың қоздырғыштарымен, ингаляцияларды немесе теріге тиюді болдырмайтын 
заттармен (ісікке қарсы дәрілік заттарды, гормон-эстрогендер, есірткі анальгетиктерді) 
жұмыстарды қоспай санағанда, көрсетілген ауытқуларды, өзгерістерді саралау принципіне 
негізделген. 
Жұмыс ортасы мен еңбек процесі факторларының нақты деңгейлерінің гигиена жалпы 
енгізген нормативтерден ауытқулау дәрежесіне сүйене отырып, еңбек жағдайлары өзінің 
зияндылығы пен қауіптілігінің дәрежелері бойынша шартты түрде 4 сыныпқа бөлінеді:
• 
оңтайлы,
• 
рұқсат етілген,
• 
зиянды және
• 
қауіпті. 

Оңтайлы еңбек жағдайлары (1 - сынып) – бұл кезең қызметкердің, жұмысшының 
денсаулығы сақталатын және жұмысқа қабілеттіліктің жоғары деңгейін ұстап тұру үшін 
алғышарттар жасалатын жағдайлар.
Бұл жерде жұмыс ортасы факторларының оңтайлы нормативтері тек қана 
микроклиматтық параметрлер мен еңбек жүктемесі факторлары үшін белгіленген болып 
табылады.
Өзге, басқа факторлар үшін зиянды факторлары жоқ деп жарияланған немесе әлеумет, 
адамдар үшін қауіпсіз деп тіркелген деңгейінен аспаған кезде ғана, еңбек жағдайлары 
оңтайлы деп шарт түрінде қабылданады. 
Жол берілетін еңбек жағдайлары (2-сынып) бұл жағдайлар, жұмыс орындары үшін 
белгіленген гигиена нормативтерінен аспайтын қоршаған орта мен еңбек процесі 
факторларының деңгейлерімен сипатталады.
Бұл жағдайларда адам ағзасының функционалдық жай-күйінің ықтимал өзгерістері, 
ауытқулары регламенттелген демалыстар кезінде немесе келесі ауысымның бас кезінде 
қалпына келтіріліп отырады. Және жақын және алыс кезеңде қызметкерлердің және 
олардың ұрпақтарының денсаулық жағдайына қолайсыз әсер етпейді. Бұл рұқсат етілген 
еңбек жағдайлары шартты түрде қауіпсіз деп жіктеледі. 
Зиянды еңбек жағдайлар (3-сынып) деңгейі гигиена нормативтерінен асып кететін, және 
қызметкердің организміне немесе оның балаларына, ұрпақтарына қолайсыз, жаман, 
зиянды әсер тигізетін факторлар көрінісімен сипатталады. 
Гигиеналық нормативтерден асып кету дәрежесі және қызметкерлердің денесіндегі 
өзгеріс- ауытқулардың ауырлығы бойынша зиянды деп саналған еңбектің жағдайлары 
шарт түрінде 4 –төрт зияндылық дәрежесіне бөлініп сипатталады: 
3-сыныптың 1-дәрежесі (3.1) – бұл жерде, еңбектің жағдайларының адамға зиянды 
факторлары деңгейі гигиеналық қойылған жалпы нормативтерден ауытқып кетуімен, яғни 
өгеруімен сипатталады, олар адам ағзасында функционалды өзгерістерді тудырады. 
Яғни бұл жерде адам азғасы әртүрлі өзіне зиян тигізеін факторлармен жанасуды, олармен 
әрекет етуді неғұрлым ұзақ уақытқа үзген кезде ғана қалпына келетін болса, егер 
жұмыстың келесі ауысымен есептемеген кезде, онда ол адам ағзасына, денсаулыққа зиян 
келтіруін қаупін арттырады; 
3-сыныптың 2-дәрежесі ( 3.2) - зиянды факторлардың дәрежесі- уровні ретінде көрінеді, 
олар адам ағзасында тұрақты функционалдық өзгерістерді шақырумен сипатталады. Олар 

көп жағдайларда кәсіпке негізделген ауру- сырқаттардың санын арттыруына алып келеді. 
Бұл кезеңде адамның осал азғалары мен жүйелерінің сырқаттанушылық деңгейінің 
артуын, адамның жұмысқа қабілеттілігін уақытша жоғалуын көруге болады. Осы дәреже 
адамда туындайтын әртүрлі кәсіптік ауру- сырқаттардың бастапқы белгілерінің және 
жеңіл формаларының, нысандарының пайда болуына, көрінуіне алып келеді. 
3-сыныптың 3-дәрежесі (3.3) – бұл дәреженің адамға әсер етуі, әдетте, жұмыс жасау, еңбек 
ету кезінде жеңіл және ауырлығы орташа кәсіптік аурулардың дамуына алып келеді, 
адамдар кәсіптік еңбекке қабілеттілігінен айырылады, созылмалы (кәсіптік негізделген) 
патологияның өсуіне әкеліп соғатын жұмыс ортасы факторларының деңгейлерімен 
сипатталатын еңбек жағдайлары; 
3-сыныптың 4-дәрежесі (3.4) – бұл дәреже адамда кәсіптік аурулардың ауыр түрлері 
туындауы мүмкін еңбек жағдайлары болып саналады, адамдар жалпы еңбекке 
қабілеттілігін жоғалтады. Адамда созылмалы аурулар саны едәуір өседі және еңбекке 
қабілеттілігін уақытша жоғалтумен сипатталатын сырқаттанушылықтың жоғары деңгейі 
байқалып отырады. 
Қауіпті (экстремалды) еңбек жағдайлары (4-сынып) бұл кез жұмыс ауысымы (немесе 
оның бір бөлігі кезінде) ішінде адамның өзіне, оның өміріне әсер етуі қауіп төндіретін 
жұмыс ортасы болып табылады. Бұл еңбек жағдайлары жіті кәсіптік зақымданулардың, 
оның ішінде ауыр нысандардың даму қаупінің жоғары деңгейімен сипатталады. 
Қауіпті және зиянды деп саналған өндірістік факторлар жіктелуі мынандай критерийлерге 
сәйкес болады: 
1. Психофизиологиялық факторлар 
2. Физикалық факторлар 
3. Химиялық факторлар 
4. Биологиялық факторлар 
5. Жұмыста жарақат алу қаупі бар факторлар 
Қызметкердің еңбек жағдайының қауіптілік және зияндылық дәрежесі бойынша бағалауға 
арналған жиынтық заттар 
• 
Химиялық заттар 
• 
Биологиялық заттар 

• 
ПФД аэрозольдері
• 
Шу
• 
Инфрадыбыстар 
• 
Ультрадыбыстар 
• 
Жалпы діріл коэффициенті 
• 
Жергілікті діріл коэффициенті 
• 
Иондаушы емес сәулелер
• 
Иондаушы сәулелер
• 
Жұмыс микроклиматы 
• 
Жұмыс орнының жарықтандырылуы 
• 
Еңбектің ауырлығы
• 
Еңбектің қауырттылығы
• 
Еңбек жағдайларының жалпы бағасы 
13. Зиянды өндірістік факторлардың жіктелуі
Зиянды өндірістік факторлар деп жұмыс орынын ұйымдастыруда немесе жұмыс істеу 
барысында адам организміне зиянды әсер ететін, жұмысқа жарамдылықты төмендететін, 
созылмалы және жедел уланулар шақыратын, аурушаңдылық шақыратын жалпы 
денсаулыққка зиян келтіретін факторлар. Олар физикалық, химиялық, биологиялық, 
психофизиологиялық деп 4 ке бөлінеді. 
1.Физикалық факторлар – жылжымалы машиналар мен механизмдер, қондырғылардың 
қозғалмалы бөлшектері, электр тоғы, жағымсыз микроклимат, қолайсыз жарық, үлкен 
мөлшерлі шуыл мен вибрациялар т.б. 
2.Химиялық факторлар – улағыш және зиянды заттар, газдар, булар, шаңдар. 
3.Биологиялық факторлар – ауру туғызатын микробтар, вирустар, бактериялар, өсімдіктер, 
жәндіктер т.б. 
4.Психофизиологиялық факторлар – физикалық, нерв-психиялық және эмоциялық қажу 
т.б. Еңбек шартын жақсарту бойынша шаралардың тиімділігі өндірістік жүйелердің дұрыс 
жағдайы мен осы жағдайдың қандай да бір көрсеткіштері бойынша толығымен немесе 
жеке элементтері бойынша бағаланады. Практикаға жеткілікті дәрежеде қазіргі уақытта 
еңбек ауырлығының ұғымы ақыл-ой және физикалық еңбекке де бірдей қолданылады. 
14. Еңбек жағдайын кешенді гигиеналық бағалау
Еңбек жағдайлары-еңбек процесінде адамның денсаулығы мен жұмысына әсер ететін 
өндірістік орта факторларының жиынтығы. 

Еңбек жағдайларын құрайтын факторлардың 3 негізгі тобы бар: 
1) санитарлық-гигиеналық факторлар-зиянды химиялық заттар, өндірістік шу, шаң, діріл, 
электрмагниттік өріс және электр өрісі, радиация, өндірістік үй-жайдағы микроклимат, 
Жарық. 
2) психологиялық және физиологиялық факторлар-ауысымдағы тұрақты жүктеме, бір 
реттік көтеру қабілеті, жұмыс қарқыны, назар аудару, бір бағытты, жүйке, ыңғайсыздық, 
өзгергіштік. 
3) эстетикалық факторлар-үй-жайдың сәндік-көркем безендірілуі, жабдық, арнайы киім 
мен аяқ киім, жарық пен түс композициясының үйлесуі. 
ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ ЕҢБЕК ЖАҒДАІЛАРЫ 
Еңбек процесінің ауырлығына-еңбек процесінің сипаттамаларына келетін болсақ, негізгі 
жүктеме тірек-қимыл жүйесі мен дененің функсионалды жүйелеріне түседі. 
Өндірістік фактор. Кәсіби зияндылық және адам денсаулығы. 
Жұмыс барысында адам өндірістік процесс технологиясының ерекшеліктеріне, 
микроклимат жағдайларына, орындалатын еңбек әрекеттерінің сипатына байланысты 
әртүрлі факторларға ұшырайды. Осы факторлардың көпшілігі өзіне тән патологияның-
кәсіби аурулардың дамуын тудырады, сондай-ақ спецификалық емес этиология 
ауруларының ағымын күшейтеді немесе олардың пайда болу қаупі факторы болып 
табылады. 
Жалпы еңбектің адам ағзасына теріс әсерін болдырмау үшін ғылыми негіздер мен 
практикалық шараларды әзірлеу еңбекті қорғаумен айналысады. Ол өндірістік орта мен 
еңбек процесінің факторларын, олардың адам денсаулығына әсерін зерттейді және 
алынған ғылыми мәліметтер негізінде қызметкерлердің денсаулығын сақтау, кәсіптік 
аурулардың алдын алу, сондай-ақ қызметкерлердің кәсіптік емес ауруларының асқынуы 
мен асқынуының алдын алу мақсатында еңбек жағдайларын жақсарту жөніндегі іс-
шараларды әзірлейді. 
Өндірістік орта дегеніміз-адамның өндірістегі еңбек әрекеттері жүзеге асырылатын орта. 
Өндірістік орта адамға өндірістік процестің факторлары, Климаттық (ықшам климат) 
факторлары, сондай-ақ жалпы санитарлық еңбек жағдайларына байланысты факторлар 
(иррационалды және жеткіліксіз жарықтандыру, қанағаттанарлықсыз өмір сүру 
жағдайлары, орналасу және т.Б.) арқылы әсер етеді. 
Теріс факторларға қызметкердің денсаулығына теріс әсер ететін факторлар жатады, олар 
еңбекке қабілеттіліктің төмендеуімен, кәсіби аурулар мен уланудың дамуымен, 
қарапайым ауытқулардың жиі дамуы мен шиеленісуімен, ағзаның қарсыласуының 
төмендеуімен және ұрпақ денсаулығының бұзылуымен көрінеді. 
Қауіпті факторлар-бұл денсаулықтың күрт бұзылуына және тіпті өлімге әкелетін зиянды 
факторлар. 

Барлық зиянды факторлар, басқаша айтқанда, кәсіби зиян деп аталады, ал адам ағзасына 
тек осы факторлардың әсерінен немесе олардың басым әсерінен пайда болатын аурулар 
кәсіби аурулар деп аталады. Кәсіби аурулардың екі тобы бар. 
Бірінші топқа осы ауруларға тән белгілердің дамуындағы негізгі немесе жетекші рөл тек 
бір өндірістік факторға жататын аурулар кіреді. Мұндай кәсіби ауруларға, мысалы, діріл 
ауруы, силикоз, сынаппен улану жатады. Мысалы, силикоз құрамында кремний диоксиді 
бар шаңды деммен жұту кезінде ғана дамиды, сынаппен улану-сынап қосылыстарына 
ұшыраған кезде ғана. 
Екінші топқа әртүрлі факторлардың әсерінен пайда болатын аурулар кіреді, бірақ нақты 
жағдайларда аурудың дамуымен өндірістік ортаның белгілі бір факторымен себептік 
байланыс дәлелденеді. 
Еңбек жағдайларын жіктеу. Өндірісте байқалатын еңбек жағдайлары өндірістік орта 
факторларының зияндылығы мен қауіптілігі және еңбек процесінің ауырлығы мен 
қарқындылығы көрсеткіштері бойынша 4 сыныпқа бөлінеді. 
Қолайлы еңбек жағдайлары (1 – сынып) - жұмыскерлер өз денсаулығын сақтайтын және 
еңбекке қабілеттіліктің жоғары деңгейін ұстап тұру үшін алғышарттар болатын еңбек 
жағдайлары. Өндірістік факторлардың рұқсат ету стандарттары микроклимат 
параметрлері мен еңбек процесінің факторлары үшін белгіленеді. 
Жол берілетін еңбек жағдайлары (2-сынып) жұмыс орындары үшін бекітілген гигиеналық 
нормативтерден аспайтын өндірістік орта факторларының және еңбек процестерінің 
деңгейімен сипатталады, ал организмнің функционалдық жай-күйінің өзгерістері 
регламенттелген демалыс кезінде немесе кезекті жұмыс ауысымының басында қалпына 
келтіріледі және таяу уақытта және ұзақ уақыт өткеннен кейін қызметкерлер мен олардың 
ұрпақтарының денсаулығына теріс әсер етпеуге тиіс. Қолайлы еңбек жағдайлары шартты 
түрде қауіпсіз еңбек жағдайлары деп аталады. 
Деңгейі гигиеналық нормативтерден асатын зиянды еңбек жағдайлары (3-сынып) зиянды 
өндірістік факторлардың болуымен сипатталады, сондықтан бұл факторлар қызметкердің 
және/немесе оның ұрпақтарының организміне қолайсыз әсер етеді 
3-сынып 1-дәреже (3.1) - ағзадағы функционалдық өзгерістерді туындататын және 
денсаулыққа зиян келтіру қаупін арттыратын, гигиеналық нормальардан ауытқитын 
зиянды факторлардың деңгейімен сипатталатын еңбек жағдайлары . 
3-сыныптың 2-дәрежесі (3.2) - тұрақты функционалдық өзгерістерге ықпал ететін, көп 
жағдайда өндіріспен байланысты сырқаттанушылыққа (еңбекке қабілеттілігін уақытша 
жоғалтумен сырқаттанушылықтың өсуінен, оның ішінде көрсетілген зиянды 
факторлардың әсеріне неғұрлым осал органдар мен жүйелердің жай-күйін бәрінен бұрын 
көрсететін аурулар жиілігінің ұлғаюынан көрінетін), бастапқы белгілерді немесе жеңіл 
(еңбек қабілеттілігі белгілі бір дәрежеде сақталады) туындататын, зиянды факторлардың 
деңгейлерімен сипатталатын ұзақ әсер етуден кейін туындайтын кәсіптік аурулардың 
түрлері. 

3-сынып 3-дәреже (3.3) - кәсіптік аурулардың дамуына, әдетте, жеңіл және орташа 
ауырлықтағы (мамандығы бойынша мүгедектік), сондай-ақ өндіріспен байланысты 
созылмалы патологияға, бұдан басқа, еңбекке уақытша қабілетсіздікке алып келетін 
зиянды факторлардың деңгейімен сипатталатын еңбек жағдайлары . ; 
3-сынып 4-дәреже (3,4) - еңбек жағдайлары кәсіптік аурулардың ауыр түрлерінің (жалпы 
мүгедектік) мүмкіндігімен, созылмалы аурулар санының едәуір ұлғаюымен және еңбекке 
қабілеттілікті уақытша жоғалтумен сырқаттанушылықтың жоғары деңгейімен 
сипатталады. 
Еңбекті қорғау бойынша негізгі ережелер ҚР Конституциясында" ҚР Еңбек кодексі 
"(15.05.2007 ж.)," халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы туралы " 
заңда (04.12.2002 ж.), ҚР ДСМ № 243 көрсетілген 
"Зиянды, қауіпті және қолайсыз өндірістік факторлардың әсеріне ұшыраған 
қызметкерлерді алдын-ала және мерзімді медициналық тексеруден өткізу және олардың 
кәсіби қызметтің осы түріне жарамдылығын анықтау тәртібі туралы" бұйрықта және т.Б. 
бұл құжаттар жұмыс уақытының ұзақтығын, қосымша демалысты, мерзімінен бұрын 
зейнетке шығуды, қорғаныс киімдерімен және жеке қорғаныс құралдарымен қамтамасыз 
етуді, жұмысқа орналасуға қарсы көрсетілімдер тізімін, балалар мен жасөспірімдердің, 
жүкті және бала емізетін әйелдердің зиянды еңбек жағдайларымен жұмыс істеуіне жол 
бермеуді, тегін емдік-профильактикалық тамақтануды көздейді. 
Қорытынды 
Еңбек жағдайлары мен қауіпсіздік техникасының жақсаруы өндірістік жарақаттану мен 
кәсіптік аурулардың төмендеуіне алып келеді. Еңбек пен демалыстың оңтайлы режимін 
орнату өте қажет, бұл үшін кешенді әлеуметтік-экономикалық тәсіл қажет. Бұл тәсілдің 
мақсаты толық және жан-жақты бағалау болып табылады және оны оңтайландыру 
тұрғысынан ескеру жеке және қоғамдық мүдделердің мүдделері болып табылады. 
15. Тәуекел факторларын бағалау критерийі ретінде жұмыс орындарын еңбек
жағдайларына сертификаттау.
Еңбек жағдайларын мемлекеттік сараптау - объектінің еңбекті қорғаудың мемлекеттік 
нормативтік талаптарына сәйкестігін бағалау. Қауіпсіз еңбек жағдайлары – 
жұмысшыларға зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың әсерін болдырмайтын еңбек 
жағдайлары. Жұмыс орындарына еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау - зиянды және 
қауіпті өндірістік факторларды анықтау және еңбек жағдайларын еңбекті қорғаудың 
мемлекеттік нормативтік талаптарына сәйкес іс-шараларды жүзеге асыру мақсатында 
жұмыс орындарындағы еңбек жағдайларын бағалау. Еңбек жағдайлары бойынша жұмыс 
орындарын аттестаттау өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша міндетті 
мерзімдік аттестаттау қағидаларына сәйкес 2015 жылғы 28 желтоқсандағы № 1057 
ережелерге сәйкес жүргізіледі. Ол жұмыс орнын келесі позициялар бойынша объективті 
бағалаудан тұрады:өндірістік ортаның сыртқы факторлары (физикалық, химиялық және 
биологиялық) бойынша);еңбек процесінің шиеленісі мен ауырлығы;жұмыс орнының 

жарақат қауіпсіздігі;қызметкерлерді жеке қорғану құралдарымен қамтамасыз ету. Жұмыс 
орындарына аттестаттау жүргізу: • қауіпті және зиянды өндірістік факторларды анықтау 
және бағалау; • жұмыс орындарындағы еңбек жағдайларын жақсарту жөніндегі іс-
шараларды жоспарлау және өткізу; • өндіріс қызметкерлерінің өмірі мен денсаулығына 
қауіпті өндірісті пайдалануды тоқтату немесе тоқтата тұру; • қызметкерлерге қолайсыз 
еңбек жағдайлары үшін өтемақы беруді негіздеу; • алынған объективті нәтижелерді 
Ұжымдық шарттың ережелерін негіздеу үшін пайдалану; • жұмысқа қабылданатын 
қызметкерлерге жұмыс орындарындағы еңбек жағдайлары туралы дұрыс ақпарат беру. 
қызметкерлерді белгіленген нормаларға сәйкес сертификатталған тегін ЖҚҚ қамтамасыз 
ету; • өндірістегі жазатайым оқиғалардан және кәсіптік аурулардан міндетті әлеуметтік 
сақтандыру жүйесінде сақтандыру тарифіне жеңілдіктер мен үстемеақыларды есептеу; 
Еңбек жағдайлары бойынша жұмыс орындарын ұйымдастырушылық аттестаттау кезең-
кезеңімен жүргізіледі: 1. Еңбек жағдайлары мен еңбек процесін бағалау. 2. Еңбек 
жағдайлары бойынша жұмыс орындарын аттестаттау бойынша құжаттар пакетін 
дайындау. 3. Еңбек жағдайларын жақсарту және еңбекті қорғау жөніндегі іс-шараларды 
жоспарлау үшін пайдалану. 
Жұмыс орындарындағы еңбек жағдайларын гигиеналық бағалау: 1класс–оңтайлы еңбек 
жағдайлары (қызметкерлердің денсаулығын сақтау және жұмысқа қабілеттілікті жоғары 
деңгейде қолдау) 2 класс – қауіпсіз еңбек жағдайлары (қалыпты, ағза демалу кезінде қайта 
қалпына келеді, болашақта қызметкердің денсаулығына қауіп төнбейді) 3 класс – 
жағымсыз еңбек жағдайлары (қалыпты жағдайдан асып кету және болашақта денсаулық 
жағдайына қауіп төндіреді) 4 класс – қауіпті (экстремальді) еңбек 
жағдайлары(факторлардың әсер ету деңгейі өмірге қауіп төндіреді, кәсіптік аурулардың 
ауыр түрлерінің даму қауіпі жоғары). Жарақат қауіпсіздігінің негізгі объектілеріне 
жататын талаптар: механикалық әсерлерден қорғау (қозғалатын заттардан, 
механизмдерден немесе машиналардан, сондай-ақ олардың қозғалмайтын элементтерінен 
қорғану); электр тогының әсерінен қорғау (қорғалмаған және оқшауланбаған электр 
сымдары, зақымдалған электр техникасы, жерге қосылмаған жабдықтар және т. б.); 
жоғары немесе төмен температуралардың әсерінен қорғау (жабдықтың қыздырылған 
элементтері, қайта өңделетін шикізат, басқа жылу тасымалдағыштар - бу, қайнаған су, 
Ыстық құбырлар, қазандық қақпақтары, жабдық корпустары және т. б.). улы және 
химиялық заттардың әсерінен қорғау (егер олар деммен жұту кезінде өкпеге немесе теріге 
түссе). Жұмыс орындарын еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау нәтижелерін ресімдеу : 
Еңбек жағдайлары бойынша жұмыс орындарын аттестаттау карталарын толтыру тәртібі. • 
Жұмыс орындарын аттестациялау бойынша құжаттар пакетін дайындау. • Сақтауға 
жататын еңбек жағдайлары бойынша жұмыс орындарын аттестаттау жөніндегі құжаттар. • 
Мемлекеттік еңбек инспекциясына жіберілетін жұмыс орындарын аттестаттау жөніндегі 
құжаттар. Жұмыс орындарын еңбек жағдайлары бойынша аттестаттау келесі ережелерге 
сәйкес жүргізіледі: • ҚР Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігінің 
28.12.2015 ж. №1057 н бұйрығымен (Өндірістік объектілерді міндетті мерзімдік 
аттестаттау ережесі) • Еңбек жағдайлары бойынша жұмыс орындарына аттестаттау 
жүргізу тәртібі туралы ереже. Аттестаттауды өткізу мерзімдері әрбір жұмыс орны кемінде 
бес жылда бір рет аттестатталуға тиіс екендігіне негізделе отырып белгіленеді. 
16. Білім беру объектілеріне қойылатын гигиеналық талаптар

Білім беру объектілеріне қойылатын гигиеналық талаптар , " Білім беру объектілеріне 
қойылатын санитариялық - эпидемиологиялық талаптар " санитариялық қағидаларын 
бекіту туралы Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 16 
тамыздағы № 611 бұйрығы. 
Жалпы білім беретін ұйымдардағы Үй - жайлардың ( сыныптар , оқу кабинеттері ) ауданы 
оқытудың аралас нысандарында ( фронтальды және топтық ) бір білім алушыға шаққанда 
2,5 шаршы метр ( бұдан әрі – м2 ) нормасы белгіленеді . Технологияны және еңбекті 
зерделеу шеберханаларының , сондай - ақ бағыттар бойынша саралап оқытуға арналған 
мамандандырылған шеберханалардың ауданы бір білім алушыға шаққанда 3,75 м2 . 
Техникалық және кәсіптік білімнің ( бұдан әрі – ТжКБ ) , орта білімнен кейінгі ( бұдан әрі 
– ОБКБ ) , жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі ( бұдан әрі – ЖОО ) оқу кабинеттері 
мен дәрісханалары үй - жайларының ауданы : 1 ) 12 - 15 орын Үшін 1 білім алушыға 2,5 
м2
2 ) 16 - 25 орын үшін 1 білім алушыға 2,2 м2
3 ) 26 - 49 орын Үшін 1 білім алушыға 1,8 м2 
4 ) 50-75 орын Үшін 1 білім алушыға 1,5 м2 ;
5 ) 76-100 орын үшін 1 білім алушыға 1,3 м2 ; 
6 ) 100-150 орын Үшін 1 білім алушыға 1,2 м2 ; 
7 ) 150-350 орын Үшін 1 білім алушыға 1,1 м2 ; 
8 ) 350 және одан артық орын үшін 1 білім алушыға 1,0 м2 болып айқындалады . 
Дәрісханалар , оқу кабинеттері , зертханалар жерүсті қабаттарда орналасуы тиіс . 
Объектілерде орталықтандырылған шаруашылық - ауыз сумен , ыстық сумен жабдықтау , 
су бұру көзделеді және олар жарамды жағдайда болуы тиіс .
Объектілер нормалау Құжаттарының белгіленген талаптарына сәйкес қауіпсіз және 
сапалы ауыз сумен қамтамасыз етіледі .
Сурет салуға және жабыстыруға , өсімдіктермен Жұмыс істеуге арналған үй - жайлар , 
шеберханалар , медициналық блок үй жайлары , ас блогының өндірістік үй - жайлары 
ыстық және суық су өткізілген ракциналармен , қол жууға және кептіруге арналған 
құралдармен жабдықталады . 
Жылыту кезеңінде ауаның температурасы нормалау құжаттарына сәйкес айқындалады . 
Үй - жайларды табиғи және жасанды жарықтандыруды сәулет , қала құрылысы және 
құрылыс саласындағы мемлекеттік нормативтерге сәйкес жобалау керек . Жасанды 
жарықтандыру үшін жарық диодты , люминесцентті және энергия Үнемдеуші шамдарды 
пайдаланады . Ортақ жасанды жарықтандыру барлық Үй жайларда көзделеді . Объектінің 
аумағында , оның ішінде санитариялық - аулалық қондырғыларда сыртқы жасанды 
жарықтандыру болады . Оқу үй - жайларындағы , ойын және жатын бөлмелеріндегі жарық 
түсетін ойықтарды реттелетін күннен корғайтын құрылғылармен жабдықтайды . Оқу - 
өндірістік шеберханаларда , спорт залдарында екі жақ бүйірден табиғи жарықтандыруға 

және аралас ( Үстіңгі және бүйір жақтан ) жарықтандыруға жол беріледі . Оқу үй - 
жайларында терезенің әйнектерін бояуға жол берілмейді . Терезелердің әйнектелуі бүтін 
шыны төсемінен орындалады . Жасанды жарықтандыру кезінде бір үй - жайда бір үлгідегі 
шамдар қолданылады Жарықтандыру кезінде шағылысқан және шашыраңқы жарықты 
шамдарды пайдаланады , оларды плафондармен қамтамасыз етеді . Білім беру 
объектілерін жасанды жарықтандыру көрсеткіштері нормалау құжаттарына сәйкес 
айқындалады. 
Барлық үй - жайлар таза ұсталады . Ас блогын және дәретханаларды Күн сайын 
дезинфекциялау құралдарын пайдалана отырып жинайды . Дәретханаларда еден , есік 
Тұтқалары , кранның құлақтары , раковиналар және унитаздар күн сайын 
дезинфекциялауға жатады . Үй жайларды ылғалды жинауды ұйымның техникалық 
персоналы жүргізеді . Білім алушылар мен тәрбиеленушілерді санитариялық тораптарды 
жинауға тартуға жол берілмейді .
Жинау жүргізу үшін нормалау құжаттарына сәйкес қолдануға рұқсат етілген жуу , 
дезинфекциялау құралдары пайдаланылады . Дезинфекциялау ерітінділерін өндірушінің 
нұсқаулығына сәйкес ерітіндінің дайындалған күнін көрсете отырып , таңбаланған 
сыйымдылықтарда дайындайды . Дезинфекциялау және жуу құралдары және олардың 
жұмысшы ерітінділері білім алушылар мен тәрбиешілердің қолы жетпейтін орындарда 
сақталады . Жинау мүкәммалы ( легендер , шелектер , щеткалар , шүберектер ) 
таңбаланады және олар жекелеген үй - жайларға ( санитариялық торап , медициналық 
пункт , ас блогының өндірістік үй - жайлары , тамақ ішетін залдар , рекреациялар , оқу 
кабинеттері , жатын бөлмелер , өндірістік шеберханалар ) бекітіледі және арнайы бөлінген 
орындарда сақталады . Барлық ұйымдардың санитариялық тораптары үшін жинау 
мүкәммалының белгілік таңбасы болады. 
Оқу жиһазын іріктеп алуды білім алушылардың бойына сәйкес жүргізеді . Объектілерде 
оқу кабинеттері , зертханалар жұмыс Үстелдерімен , арқалығы бар орындықтармен 
жабдықталады . Мынадай білім алушылар мен тәрбиеленушілер : есту , көру қабілеті 
бұзылған білім алушылар мен тәрбиеленушілер тақтаға жақын , алдыңғы қатардағы 
Үстелдерге ; жиі суық тиіп ауыратын білім алушылар мен тәрбиеленушілер сыртқы 
қабырғадан алыс отырғызылады . Оқу үй - жайларындағы жиһаз сол жақ бүйірден табиғи 
жарықтандыру қамтамасыз етіле отырып , орнатылады . Негізгі жарық ағынының білім 
алушылар мен тәрбиеленушілердің алдынан және арт жағынан түсуіне жол берілмейді . 
Физикалық және химиялық реагенттерді пайдалана отырып , зертханалық Жұмыстарды 
жүргізу үшін физика мен химия кабинетіндегі демонстрациялық және оқу зертханалық 
Үстелдерге электр энергиясын жүргізу , химия кабинетінде ( орталықтандырылған сумен 
жабдықтау болғанда ) су және кәріз Жүргізу көзделеді . Химия кабинетінде сыртқа тарту 
шкафы жабдықталады . 
Білім беру объектілерінде медициналық қызмет көрсету қамтамасыз етіледі . Медицина 
қызметкері болмаған жағдайда медициналық қызмет көрсетуді медициналық - 
санитариялық алғашқы көмек ұйымы ЖҮзеге асырады . Жетім балалар мен ата - 
аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарына , КТБО - 
ға жаңа келіп түскен білім алушылар мен тәрбиеленушілер үшін изолятор бокстар 
көзделеді . Білім беру объектілерінде медициналық пункттегі Үй - жайлардың ең аз 

жиыны медицина қызметкерінің кабинетін және емшара кабинетін қамтиды . Тұратын 
орындар ұйымдастырылатын объектілерде , жатақханаларда бірінші қабатта изоляторы 
бар медициналық пункт көзделеді . Изолятор палаталары өтпелі болмауы тиіс , олардың 
арасында биіктігі 1,2 м әйнектелген қалқа құрылғысы бар медициналық кабинетпен көрші 
орналасуы тиіс . Білім алушылар аз уақыт болатын білім беру ұйымдарында , сондай - ақ 
мектептен тыс ұйымдарда медициналық кабинет көзделмейді . Емшара кабинетінде 
профилактикалық егулер жүргізуге жол беріледі . Медициналық емшаралар мен 
профилактикалық егулерді бір мезгілде жургізуге жол берілмейді . 
17. Жиһаздың өлшемдері, оны таңбалау
Жиһаздарды "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы" Қазақстан 
Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Кодексінің 144-бабының 6-тармағына 
сәйкес санитарлық эпидемиологиялық талаптарына сай жасау керек. 
Объектілердің жиһазы мен жабдығы балалардың бойына, жас ерекшеліктеріне сәйкес 
келуі керек. Жабдықтың жиыны, саны және көлемі объектінің бейінін, үй-жайлардың 
ерекшелігін есепке ала отырып көзделеді. 
Объектілерде жиhазды өлшеміне сәйкес таңбалайды. 
Жиhаздардың өлшемі баланың бой ұзындығына сәйкес болуы үшін балалардың бой 
ұзындықтары белгілі топтарға бөлінген, яғни жиhаздар баланың белгілі бой 
ұзындықтарының топтарына сәйкес келуі керек. Сәби жасындағы балалар мен мектеп 
жасына дейінгі балалардың бой ұзындықтарының 6 тобы - 80 см-ден, 130 см. дейін, 10 см 
аралықпен бөлінген, соған сәйкес, жиhаздардың әріптермен белгіленген 6 тобы 
А,Б,В,Г,Д,Е дайындалады. 
Бір жастан төрт жасқа дейінгі сәбилер тобының бөлмесі төрт орынды столдармен 
жабдықталады. Столдарды бөлмеде жарық көзі сол жақтан түсетіндей, екі қатар етіп 
орналастырады. Стол аралықтары 0,45см кем болмауы керек. 
Балалардың кереуеттері 2 түрлі болады: үш жасқа дейінгі сәбилерге жан-жағы қоршалған 
биіктігі реттелетін кереуеттер және үш жастан жеті жасқа дейінгі балаларға арналған 
кереуеттер. Олардың функционалдық өлшемдері арнаулы СанНменЕ құжатында беріледі. 
Жұқпалы аурулардың алдын алу үшін кереуеттердің аралығы 0,3м кем болмауы керек, 
сыртқы қабырғадан ара қашықтығы 0,7-1,0м болуы керек. Мектепке дейінгі топтарға 
төсеніші қатты жиналмалы кереуеттер мен қабырғаға жапсырыла жасалған бір, екі 
қабатты кереуеттерді қолдануға болады. 
Қазіргі білім беру мекемелерінің жиһаздарын төмендегідей жіктеуге болады: 
1.Оқу сыныптарына арналған жиһаздар: оқушының бір немесе екі орынды столдары; оқу 
кабинеттеріне (физика, химия, биология…) арналған столдар, компъютерлік столдар, оқу 
құралдарына арналған шкафтар, техникалық құралдарын сақтауға, тақта астына қоюға 
арналған тумбалар, әртүрлі модификациядағы сынып тақталары; 
2.Кітапханаға арналған жиһаздар: кітапханаға арналған бір, екі жақты сөрелер; 
кітапханаға арналған жиһаздар жинағы; 

3.Асханаға арналған; 
4.Оқу шеберханаларына арналған; 
5.Шешінетін орынға арналған; 
6.Мәжіліс залдарына арналған жиһаздар. 
Мектептердің негізіг жиһаздары (парталар, стол мен орындықтар) баланың бой 
ұзындықтарына сәйкес әр түрлі өлшемде жасалады. Әрбір оқушы өзіне қолайлы, бой 
ұзындығына, көру, есту жағдайына сәйкес жұмыс орнымен қамтамасыз етіледі және бала 
партаға аяқ киімімен бірге өлшенген бой ұзындығына сәйкес отырғызылады. 
Мектеп оқушылары үшін бой ұзындығының (130 см бастап 15 см аралықпен бөлінген) 5 
тобы бар және олар үшін жиhаздардың (әріптермен белгіленгін А,Б,В,Г,Д) 5 тобы 
жасалады. Жиhаздардың әрбір тобына сандар арқылы немесе әртүрлі бояулар арқалы 
белгілер салынады. Сандық белгілер бөлшекпен көрсетіледі (бөлінгіште жиhаз топтары, 
бөлгіште бой ұзындығы) және ол жиhаздың төменгі бетіне жазылады. Түрлі-түсті белгіні 
жиhаздың бүйір жағына, диаметрі 25 мм дөңгелек арқылы, жиhаз өлшеміне сәйкес түрмен 
бояп жасайды. 
Оқу кабинеттері белгілі талаптарға сәйкес болуы керек. Шет тілін оқытуға арналған 
кабинеттер оқытушылар үшін басқару пульті мен проекциялық аппараттарға арналған 
тумбасы бар столдармен, магнитофон мен күйсандықты орнатуға арналған орындармен, 
көрнекті құралдар мен техникалық оқу құралдарын, лингофондық құрылымдарды 
сақтауға арналған секциялық (қабырғамен бірге жасалған немесе қабырғаға жапсыра 
салынған) шкафтармен жабдықталады. 
18. Нысандардың үй-жайларын жарықтандыруға және желдетуге қойылатын
гигиеналық талаптар.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 1 желтоқсандағы № 1431 қаулысымен 
"Тұрғын үйді және басқа да үй-жайларды, қоғамдық ғимараттарды күтіп-ұстауға және 
пайдалануға қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар" санитариялық 
қағидалары туралы бекітілген

жүктеу/скачать 325,43 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: