1. М.Әуезов атындағы ОҚму оқу жүйесінің құрылымын сипаттау негізгі бөлім
жүктеу/скачать 107,26 Kb.
|
Асанбоев Ерболат 8
| Сақтандырғыш — электр тізбектерін ток күшінің рұқсат етілген мөлшерден асып кетуінен қорғауға арналған тетік. Сақтандырғыш тізбекті ток көзінен арнайы жасалынған токөткерме бөліктерінің шамадан артық токтың жылулық әрекеті әсерінен балқып үзілуі арқылы ажыратады. Сақтандырғыш электр тізбектерін асқын жүктелуден және қысқа тұйықталулардан қорғайды. Кең тараған түрі — балқыма cақтандырғыш. Ол электр тогын өткізбейтін материалдан жасалған корпустан, металдан (көбінесе мыстан, мырыштан, қорғасыннан және олардың қорытпаларынан, күмістен) жасалған балқыма қыстырғыдан, түйіспелік және доғасөндіргіш құрылғыдан тұрады. Құрылысы бойынша айырғыш пен ажыратқыш аппараттар қызметтерін атқаратын сақтандырғыш-ажыратқыш аталатын коммутациялық аппараттар да қолданылады. Сақтандырғыштың құрылысы қарапайым, құны арзан, тізбекті қысқа тұйықталу кезінде жылдам ажыратады, ал кейбір түрлерінің қысқа тұйықталу тогын шектеу қабілеті болады. Сондықтан олар тұрмыстық, өнеркәсіптік электр қондырғыларында, электр тораптарында,
электр станциялары мен қосалқы станцияларда кеңінен қолданылады. Балқымалы сақтандырғыш (fuse) - тоқ жүріп тұрған тізбекті қысқа тұйықталу тоғынан қорғайтын тетік. Оның ауыстыруға болатын балқымалы тетігі тоқтың белгілі бір шамасына , мысалы, 5 амперге, 10 амперге тағы сол сияқтыларға төзетіндей болып жасалады. Тізбектегі тоқ шамасы Балқымалы сақтандырғыш арналып жасалған тоқтан артқанда, Балқымалы тетік балқиды да, өзі қорғап тұрған электр тізбегін ажыратады. Балқымалы сақтандырғыштың ұзындығы өзі " балқыған кезде" пайда болатын электр доғасын сөндіруге жетерлікей болуы керек. Сондықтан Балқымалы сақтандырғышты өзі арналып жасалған тоқ пен көрнеуге сәйкес тізбектерде ғана пайдаланған жөн. Өткізгіштерден жасалынған желілер қалыпсыз жұмыс режимінен қорғанысқа ие болуы мүмкін. Оларды қысқа тұйықталу тогы және апаттық жүктелу токтарынан қорғау керек. Желілер автоматты ажыратқыштармен, балқығыш сақтандырғыштармен қорғалынып, магниттік іске қосқыштармен, байланыс қыштармен басқарылады. Қорғаныс құрылғыларының маңызды функциялары – электр қабылдағыш тораптарын сөндіріп, қосу, аса жүктелуден, қысқа тұйықталу тогынан қорғау. Басқару құрылғыларының маңызды функциялары: электр қабылдағыштарының қозғалтқышын тоқтату және іске қосу, өздігінен қосылу немесе кернеудің төмендеуінен қорғау, жылдамдықты реттеу, реверсивтеу, электрлік тежелу. Аталған құрылғылардың әрқайсысы бір немесе бірнеше функцияларды атқарады. Балқығыш сақтандырғыштарды желілер мен электр қабылдағыштарды қысқа тұйықталу тогынан қорғау үшін қолданылады. Балқығыш сақтандырғыштар номиналды токтан 30-50% жоғары токтарды бір және одан да көп сағат шыдаса, 60-100% бір сағат аз шыдайды. Егер осы уақыт аралығында жүктеме тогы номиналдыға дейін азайса, балқығыш тіреу бүтін болып қалады. Балқығыш сақтандырғыштар – көп жылулық инерциялы, жүктелуге қарсы шектеулі қабілеті бар инерциясыз болып бөлінеді. Инерциондыға ойығы және қорғасын ток өткізетін көпірі бар сақтандырғыштар жатады. Инерционсызға трубалы мысты ток өткізгішті көпірі және ашық типті штампты тіреуі бар сақтандырғыштар жатады. Конструкциясы бойынша сақтандырғыштарды екі топқа бөледі – толтырғышпен, ұсақ кварц құм толтырылған ПН2, НПН2, ПП17, ПП18 типті және толтырғышсыз ПР2. Кейбір сақтандырғыш типтері: алмалы салмалы сақтандырғыш, алмалы салмалы толтырғышты сақтандырғыш,алмалы салмасыз толтырғышты сақтандырғыш, НПН және ПН. Балқығыш сақтандырғыштарды таңдау шарттары. Инерциясыз балқығыш тірегі бар сақтандырғыштың номинальды тогы желінің есптелген тогында ағу ұзақтығы шарты бойынша таңдалады . ( Инерционды сақтандырғыштың номиналды тогы мүмкін токтың еселілігінің сәйкес келуі керек. Электр энергиясын тарататын түйіндерге балқығыш сақтандырғыш таңдау жеріне, яғни күшті жинақтарды, магистральдарда, шина өткізгіштерде Кесте - НПН және ПН2 сақтандырғышының техникалық мәлімдемесі
қабылдағыш тобы үшін мүмкін ток есептеу тогына тең деп, ал жеке қабылдағыштарды қорғау үшін мүмкін ток номиналдығы тең деп аламыз. Желілер мен электр қабылдағышының қалыпты жұмысын қамтамасыз ету үшін балқығыш сақтандырғышты аз уақытты жүктелу тогына келтіреді. . Жеке қабылдағыштырдың аз уақытты тогы ретінде іске қосу токтары, ал қабылдағыш тогтары үшін пиктік токтар алынады. (4.2) мұнда қабылдағыш топтар үшін, жеке қабылдағыш үшін - электр қабылдағышының іске қосу тогын төмендеті коэффициенті, жеңіл іске қосылуда =2,5; ауыр іске қосылуды =1,6 орташа кезінде =2,0. Желдеткіштердің, насостардың, компрессорлардың электр қозғалтқыштарының біртекті қолдану графигі бар балқығыштардың жеңіл іске қосылу болады. Орташа іске қосылуға метал өңдейтін станоктар жетегін жатқызуға болады. Жиі және тартылу іске қосылуы бар жалғыз қабылдағыштарға балқығыш сақтандырғыш таңдау кезінде тең болады. Қабылдағыш топтараның пик токтар келесі формуламен есептеледі (4.3) мұнда - топта максималды ток тудыратын қабылдағыштың іске қосу тогы, А - топтың есептік тогы, А - аталған қабылдағыштың номиналды тогы, А - осы қабылдағыштың қолдану коэффиценті Қабылдағыштың іске қосылу тогы келесі формуламен анықталады. (4.4) мұнда КПУС – іске қосу тогының еселігі, А. Құрылғылардың, сонымен қатар балқығыш сақтандырғыш қорғанысы реттелмелі болуы қажет. Бұл қажеттікке жеке аймақтарда қорек түйініне қарай артуымен балқығыш тіреу таңдау арқылы жетуге болады. Бұл кезде сақтандырғыштың жоғары сатысындағы ток төменгісінен 2 есе көп боады.. Қорғаныстың таңдауын қамтамассыз ету үшін желінің аралас екі бөлімінде балқығыш тіреу тек керекті желіні сөндіретіндей таңдауымыз керек. Балқығыш сақтандырғышты таңдау мысалы номиналды кернеуі UН=380В, есептік тогы IP=338 А. Жүктік құрам ШРС-11 түріне балқығыш сақтандырғышты таңдау топтағы ең үлкен іске қосылу тогын тудыратын электр қабылдағыштың берілгені: РН=28 кВт; КИ=0,55; соs=0,75; іске қосылу тогының еселігі КП=5. Шешуі: 1) Электр қабылдағышының номиналды тогы есептеледі (4.5) . 2) электр қабылдағышының іске қосылу тогы , (4.6) . 3) (4.3) бойынша топтың пиктік тогы . 4) Созылмалы режимнің ұзақ тогы бойынша сақтандырғыштың балқығыш тіреуін таңдау шарты және іске қосылу тогынан келтірілуі . 5) ПН2-400 сақтандырғышы таңдалады, патронның номиналды тогы , және балқығыш тіреудің тогы тең. Балқығыш сақтандырғыш , сонымен қатар басқа аппараттар үшін де, негізгі мінездемелерінің бірі оның номиналды кернеуі (Uном.)- полюс аралық кернеу, ол сақтандырғыш жұмысына арналған электр желілеріндегі фаза аралық номиналды кернеуге тең. Сақтандырғыштар сонымен бірге келесі шамаларды мінездейді: 1) Сақтандырғыштың номиналды тоғы (Iном.), өзімен ұсынатыны ұзақ режимде сақтандырғыштың қыздыру бөліктерінің шарты бойыншы ең үлкен мүмкін жүктемелік тоқ.Сақтандырғыштың номиналды тоғы, алмастырылған элементтің номиналды тоғымен сәйкес келеді. 2) Алмастырылған сақтандырғыш элеметінің номиналды тоғы Iном.э – бұл негіз үшін арналған элементтің байланысулар немесе ұстаушыда негізгі қыздыру шарттары бойынша ұзақ режимде ең үлкен мүмкін жүктемелік ток 3) Сақтандырдығыштың номиналды негізгі тоғы Iном.ос – бұл сол тоққа орнатылған негізде алмастырушы элментте ұзақ режимде бөліктердің қыздыру шарттары бойынша ең үлкен мүмкін жүктемелік тоқ. 4) Сақтандырғыштың патронының номиналды тоғы- негізі үшін арналған, оның байланысуларда шеткі ұстаушылармен (олардың бар болуында) ұзақ режимде оның қондыруымен бірге патронның бөліктерінің қыздыру шарттары бойынша ең үлкен мүмкін жүтемелік тоқ. Сақтандырғыштың ең маңызды қорғайтын сипаттамасы 1.1 суретте келтірілген уақыт тоқты сипаттама болып келеді, яғни жұмыс істеуші тоқтың мәніне балқыту ендірме уақытының тәуелділігі. Әдетте, бұл сипаттамалар анықталған балқығыш ендірмесімен сақтандырғыштарға номиналды тоқтың толық диапазоны үшін құрылады және белгілі бір объектіні қорғау үшін сақтандырғыш қорғауға мүмкіндік береді. Абсцисса осі бойынша токтың периодикалық құрауышы жұмыс істейді, ординат осі бойынша тоқтың балқығыш уақыты секундта (логарифмдық масштабпен). Көрсетілгендегідей сақтандырғыш объекті шамадан тыс жүктеулерден жақсы қорғайды, ал кіші жүктеулерде оның қорғанысы азаяды. Қисықтың жоғарғы бөлігі уақыт пен тоқтың сипаттамаларын көрсетеді, кішкене жүктемелердің өзгерісінде,мысалы, 2Iном- 3Iном дейін балқығыш ендірменің балқу уақыты үлкен диапазонда 3600 - 10 секундқа дейін өзгере алмайтынын көрсетеді. Кішкене жүктемелер облысында сипаттамалардың тұрақсыздығы жіберілген. Осылай, бір сағаттық балқу тоғы 1.3-2Iном дейінгі шектерде өзгереді. Төменгі вольтты сақтандырғыштарға қарағанда, жоғарғы вольтты балқыту сақтандырғыштары бүкіл қатардың ерекшеліктері бойынша едәуір аз тараған. Күштік трансформаторларды, әуелік және кабелді желілерді, конденсаторларды, электрқозғалтқыштарды және кернеу трансформаторларын қорғауға арналған. Сипаттамалық қағидаларына тән сақтандырғыштар келесідей жіктеледі: - сөндіру кезінде тоқты шектеу қабілетіне байланысты- тоқшектеуіш және тоқшектеуіштік емес; - доғаның өшу әдісіне байланысты-ұсақ түйірлі толтырғышымен тығыз жанасқан; - тоқтарды сөндіру диапазоны бойынша: 1 классты- бір сағатты тоқ балқуынан номиналды тоқ сөнуіне дейінгі диапазонмен(жалпы қолданысқа); 2 классты- бір сағатты тоқ балқуынан асатын нормаланған минималды тоқ сөндіруінен, минималды тоқ сөндіруіне дейігі диапазонмен (басты жағдайда, жүктеме ажыратқышымен бірге жұмыс істеуі үшін немесе басқа аппаратпен, тоқты сөндіруге қабілетті нормаланған минималды тоқтан кішілерді сақтандырғышты сөндіру. Бір сағаттық тоқ балқуы - 1 сағат ішінде сақтандырғыш арқылы ағып өтетін балқыма элементті балқуға алып келетін және оның мағынасы қалыпталынған төменгі және жоғарғы шектері бойынша қортындалатын тоқ. Сақтандырғыш нормаланып сиппатталатын электрлік тізбекті ажыратуға қабілетті, доғаның пайда болатын моментіне сәйкес, ең үлкен жұмыс істейтін мағына периодты құраушы күтілетін тоқтың моментін номиналды ажыраушы тоқ деп түсіндіріледі. Тоқшектеуші сақтандырғыштар үшін номиналды кернеу диапазоны 3-35 кВ-ке дейін, тоқшектемейтін үшін 6-220 кВ-қа дейін, сәйкесінше номиналды тоқтың диапазоны - 2-20 А-ге дейін, номиналды тоқ ажыратулары 2,5-63 А-ге дейін және 1,6-20 кА-ге дейін. Балқығыш сақтандырғыш тек қана тізбекті автоматты ажырату операциясын тоқтың анықталған мәнге өскені кезінде ғана орындайды. Сақтандырғыш істегеннен кейін балқығыш ендірмесін немесе аппараттың келешекте жұмыс істеуі үшін оғын ауыстыру керек. Балқығыш сақтандырғыштардың бағалы қасиеттері: 1) Құрылымның қарапайымдылығы және сәйкесінше бағасының арзандығы (сөндіргіштермен бірге ажыратқыш, тоқ трансформа торларымен салыстырғандағы бағасы). 2) Қысқы тұйықталу кезінде тізбектің тез ажыратылуы (бір периодтан аз). 3) Қысқы тұйықталу кезінде сақтандырғыштардың кейбір түрлерінің тізбектегі тоқты шектеу қабілеттілігі. 4) Балқығыш сақтандырғыштардың кемшіліктері келесідей болады: жүктеу/скачать 107,26 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||