1 –шi зертханалық жұмыс Тақырыбы: «Қойма» деректер қорын басқару жүйесін құру Зертханалық жұмыстың мақсаты

Тақырыбы: «Қойма» деректер қорын басқару жүйесін құру

Кәсіпорын қойма шаруашылығының есебін автоматтандырғысы келді делік. Онда бүкіл мүмкін есептерден тек қойма есебін таңдаймыз. Сонымен қатар, бүкіл есеп үрдісінен – материалдардың келу есебін таңдайық.

Қойма есебінің мінездемесі келесідей. Қойма шаруасында материалдар есебі айдың басынан басталады және келесі операциялар мен үрдістерден құралады:

• 
  өткен айдың қалдықтарды келесі айға тасымалданады;
  
• 
  ай ішіндегі материалдардың келу есебін жүргізу және тіркеу;
  
• 
  ай ішіндегі материалдардың шығының есептеу және тіркеу;
  
• 
  ай соңындағы қалдықтарды анықтау.
  

Қоймаға келіп түсетін материалдардың есебін және олар жайында мәліметтерді сақтауын автоматтандыру керек.

Осы есепті шешудің басты талаптары келесідей:

• 
  жүйе өлшемінің минималдығы;
  
• 
  тез жұмыс істеу максималдығы;
  
• 
  оператор жұмысына максималды ыңғайлылығы.
  

МҚЖ құру технологиясына сүйене отырып, келесі құру реті пайда болады:

1. 
   МҚЖ сәулетін анықтау, сонымен қатар оның құрылу ортасы мен технологиясын;
   
2. 
   МҚ құру;
   
3. 
   МҚБЖ құру.
   

Бірақ МҚ және МҚБЖ бірқатар компоненттерден құралатынына байланысты, жүйені бағдарламалауды бастамастан, алдын ала болашақ жүйенің негізгі компоненттерін және олардың бағытталуын анықтау керек. Содан соң, әрбір бөлім, яғни МҚ және МҚБЖ бойынша құралатын компоненттердің кезектілігін анықтау керек.

Сайып келгенде, МҚ үшін мәліметтер қорының функционалдау тиімділігіне қажетті санын және олардың құрамын анықтау қажет.

МҚБЖ үшін пайдаланушының ыңғайлы жұмыс істеуі үшін қанша экрандық форма және есептер болатынын анықтаймыз.

Мәліметтер қорының жүйесін құруының дұрыс жолы МҚ құрылуы содан соң, қорды қарап шығу формаларының бағдарламалауы болып табылады.

Сонымен, жүйенің жобалануын (яғни жасалуын) МҚ-ны құрудан бастаймыз.

Қоймадағы материалдырды қабылдау, тіркеу және сақтау үрдістерінің зерттелуі, материалдар мен үрдістер туралы мәліметтерді екі өзара байланысқан кестеде бейнелуі ыңғайлы екенін көрсетеді.

Бір кестеде қойма жұмыс істейтін материалдары туралы мәліметтерді бейнелейміз. Бұл ағымды кезде қоймада бар, немесе келіп түсетін материалдар тізімі (материалдар ассортименті). Бұл кестедегі әрбір материал атауымен, өзгеру бірлігімен және бағасымен белгіленеді. Бұл кестені – «Материалдар» деп атаймыз, оның құрылымы 2-суретте көрсетілген.

Келесі кестеде қоймаға келіп түскен материалдардың мәліметтері сақталады. Бұл кестедегі әрбір материал атауымен, кiрiс ордері нөмiрімен, берілген кiрiс ордері бойынша келіп түсу мерзімімен және келіп түсу мөлшерімен белгіленеді. Берілген кестеде өлшем бірлігі мен бағасы белгіленбейді. Себебі бұл мәліметтер бірінші кестеде белгіленген болған. Бұл кестені материалдардың келіп түсу кестесі – «Материалдардың келуі» деп атаймыз, оның құрылымы 2-суретте көрсетілген.
Кесте 1 – «Материалдар» кестесі

Кесте 2 – «Материалдардың келуі»

Қоймаға материалдардың келіп түсу және есебінің үрдіс формализациясының бұл нұсқасында, «Материалдар» кестесі алғашқылық (басқарушы), ал «Материалдардың келуі» кестесі – екіншілік (бағынышты) функциясын атқарады.

Материалдар және олардың келіп түсуі туралы мәліметтерге сәйкес кестелерге материалдардың басқа ерекшеліктері туралы мәліметтерді де еңгізуге болады. Мысалы, екінші кестенің құрамына келіп түскен материалдардың бағасын енгізуге болады.

Осы жетпей жатқан мәліметтер кейін, кестедегі бар мәліметтерден де қосылуы мүмкін екенін белгілеп өтейік.

Осымен, оқу мақсатында бұл мәліметтер құрамы жеткілікті.

Бір материал ай немесе жыл ағымында бөлшектеп келе беруі мүмкін. Сондықтан бірінші кестенің бір жолына екінші кестенің бірнеше жолдары сәйкес келуі мүмкін. Осыған байланысты, физикалық модельді жобалау кезінде осы кестелер арасындағы қатынасын көрсету керек.

Енді МҚ-ның физикалық бейнелу нұсқасын немесе МҚ-ның физикалық моделін қарастырайық.

Кестені шын бейнелеуінен физикалық бейнелеуіне көшірген кезде құрылымы инвариантты болып қалады, яғни кесте құрылымы өзгеріссіз қалады, бірақ шын кестенің параметрлері нақты мәндерді алады, яғни ұсыныстың физикалық деңгейiндегi интуициялық түсiнiктi қасиеттері және кестенiң мiнездемесi бiрмәндi мәндер алады.
Кесте 3 – "Материалдар" кестесі

Кесте 4 – "Материалдың келуі" кестесі

Шын кесте мен физикалық кесте арасындағы сәйкестік бірмәнді болып келеді.

МҚ кестелерінің құрылымы мен параметрін жоғарыда көрсетілген кестелер мысалында бейнелейміз.

Кестелер арасындағы байланыс «бірдің – көпке», яғни «Материалдар» кестесіндегі бір материалына «Материалдың келуі» кестесінің бірден көп емес жазуы сәйкес келуі керек.

МҚ құру үшін бастапқы тапсырма.

МҚ екі кестеден құралған, олардың бірі кесте-шебері, ал келесісі – бөлшек-кесте деп аталады. Олардың арасындағы қатынасы «бірдің – көпке».

Осыдан МҚ құруының келесі жоспары шығады.

Қадам 1. Құру технологиясының таңдалуы.

Delphi –де бағдарламалық жүйені, соның ішінде МҚЖ (МҚ және МҚБЖ) екі нұсқада немесе тәртіпте орындауға болады:

• 
  консольдік тәртіпте, дәстүрлік процедуралық бағдарламалау стилінде;
  
• 
  RAD (Rapid Application Development – қосымшаладры жылдам өңдеу) тәртібінде.
  

Біздің мысалымызда жүйені біз RAD режимінде құрамыз.

Таңдалған Delphi ортасы, RAD режимі технологиясына сүйене отырып,– ізделген МҚ –ны RAD режимінде жасаудын келесі тізбегі шығады.

МҚ жасауының жоспары. МҚ жасаудың келесі (екі) қадамнан тұрады:

2-қадам. МҚ тіркеуінің және сақталуының (яғни МҚ орнатылған сәулетінің) орнын анықтау, ол үшін келесіні орындау керек:

1) МҚ орналасу орнын анықтау: өзінің компьютеріңізде, басқа компьютерде (немесе серверде);

2) МҚ типін анықтау: Delphi үшін, стандартты (яғни DBASE, PARADOX, FoxPro);

3) МҚ псевдонимін (немесе алиасты) анықтау;

4) МҚ орналасу орнын және алиасты тіркеу.

МҚ құрылуы немесе құрылымдауы. Ол үшін келесініорындау керек:

3-қадам. МҚ кестесінің құрылымын құрылымдау.

1. МҚ кесте-шеберінің құрылымдауы.

1) Кесте типін анықтау.

2) Кестенің физикалық моделін анықтау (құрылым мен параметрлерді жобалау).

Біріншілік (басқарушы) кестенің параметрін және белгілерін орнату: сұрыптаудың біріншілік индексін орнату.

3) Құрылған кестені таңдалған адрес бойынша сақтау.

2. МҚ бөлшек-кестенің құрылымын құру.

МҚ екінші кестесінің құрылымының құрылуы біріншісі сияқты болып келеді. Тек сұрыптаудың екіншілік индексін орнату параметрлері ғана ерекшеленеді.

4-қадам. МҚ кестелерінің, олардың арасындағы бүтінділік байланысын орнату жолымен, құрылымдалуы.

Құрылған кестелерден МҚ-ның құрылымдалуы келесі әрекеттерге сүйенеді:

1. 
   екілік индексацияладның орындалуы;
   
2. 
   Құрылған кестелер арасындағы «бірдің көпке» қатынасын құру жолымен, бүтінділік қатынасын құру.
   

МҚ анықтамасы. МҚ бұл кестелер арасындағы байланысты бейнелейтін файлдар: кестелер, индекстер және триггерлер жиынтығы.

МҚ келесілерден құралады:

• 
  МҚ кестелері,
  
• 
  Индекстер,
  
• 
  Ескертулер (мемо-жолдар) және т.с.с.
  

Осыдан, Delphi-де МҚ құрылуы (немесе Delphi-мен жұмыс істеу) МҚ орналастырылуы және сақталу орнын белгілеу керек. Яғни, МҚ құру үрдісінің бірінші қадамы, болашақ, құрылатын МҚ тұрған орнын анықтау болып табылады.

МҚ тұратын орнын беру. Жалпы жағдайда, МҚ белгілі бір компьютерде, тасымалдаушыда және директорияда орналасуы мүмкін.

Оның ретінде: пайдаланушының автономды компьютері, желі сервері немесе кез-келген басқа компьютерлік желісі болуы мүмкін.

Егер МҚ МҚБЖ орналасқан компьютерде орналасса, онда осындай МҚ жергілікті деп атайды.

Оны МҚ компоненттері үшін, директорияны белгілеу (немесе бума құру жолымен) жолымен істеу мүмкін.

Директорияны өз компьютеріңізде, серверде жасау мүмкін. Сонымен қатар, директория түпкі каталогта немесе каталог ішінде болуы мүмкін, мысалы:

1. 
   C:\Primer;
   
2. 
   C:\SYSTEMA\STUDENT\…..\Primer.
   

МҚ –ға псевдонимді иемдену. МҚ компоненттер жиынтығынан құралғаны белгіленген болған. Сондықтан олар ортақ атауға ие болу керек. МҚБЖ технологиясында МҚ атауы ретінде оған псевдонимді (немесе оны басқаша: алиас, alias деп атайды) иемдену қабылданған, сонда утилиттерден және МҚБЖ бағдарламаларының МҚ-ға қаратылуы оның псевдонимі арқылы жүзеге асады.

Белгіленгенге байланысты, BDE Administrator утилитасында Delphi

• 
  МҚ псевдонимі тіркелген
  
• 
  МҚ-ға адресі (жол) көрсетілген болуы керек.
  

Осымен, МҚ құрылу үрдісінің бірінші қадамы.

Біздің мысалға МҚ құрылуының бұл үрдіс қадамын жасаймыз.

Біздің мәліметтер қорымыздың директориясы біздің компьютеріміздің (немесе пайдаланушының) түпкі каталогының «С:» дискісінде орналассын. Директория (немесе бума) атауы - "PRIMER"'>"PRIMER". Онда директорияның, бумаға апарар жолын қоса алғандағы, толық атауы: "С:\PRIMER". Егер МҚ D: дискісінде құралған болса, онда оның атауы: "D:\PRIMER" болар еді. "С:\PRIMER"-де орналасқан мәліметтер қорына кез-келген жұмыс атауын иемденуге болады, мысалы, "BD", бірақ біз құрылып жатқан МҚ дәл сондай атпен, яғни "С:\PRIMER" деп атаймыз.

Сонымен, МҚ псевдонимі (немесе алиас) "PRIMER".

МҚ тіркелуі. Delphi-дегі тіркелу оның BDE Administrator утилиты (немесе модуль) арқылы жүзеге асады. Сондықтан біздің"С:\PRIMER" МҚ тіркеу үшін, BDE Administrator-ды іске қосу керек.

BDE Administrator утилитінің іске қосылуы 2 тәсілдің бірімен жүзеге асырылады:

1. 
   Windows жұмыс үстелінен: (Пуск/Программы/Borland Delphi 3/BDE Administrator).
   

2. 
   Алдымен, экранға IDE бейнелейтін Delphi басты модулі қосылады. Қосылған Delphi-дің IDE құрылымы 1-суретте көрсетілген.
   

BDE Administrator утилитінің іске қосқан соң, онда келесі әрекеттер орындалады.

Оң жақ терезесінде МҚ параметрлері көрсетілген. Оларды өзгертусіз қалдырамыз, тек қана PATH жолын өзгертеміз. Бұл параметр МҚ орналасқан каталогтың жолын көрсетеді. Жолды қолымен еңгізуге болады, бірақ администратор құралдарымен пайдаланғаны жөн: ол үшін PATH жолында шертіп, оң жақ бұрышта пайда болған батырмасына шерту, С:\PRIMER каталогын таңдап, ОК батырмасын шерту (2-сурет).

3.2.3. Мәліметтер қорынын кестелерін құру.

МҚ құрылуын келесі жолмен бейнелейік.

Концептуалдық жобаға байланысты мәліметтер қоры 2 өзара байланысқан кестелерден құралған. Сонымен қатар, бірінші кесте басты болып табылады . Сондықтан МҚ келесі тізбекпен құрамыз:

• 
  1-кестенің құрылымын құру;
  
• 
  2-кестенің құрылымын құру;
  
• 
  Кестелер арасындағы байланысты орнату.