1. Сөйлеудің маңызы Зиятында ауытқушылығы бар балалардың сойлеу тілінің дамуы
жүктеу/скачать 17,86 Kb.
|
сөж 3 куратор
- Бұл бет үшін навигация:
- Пайдаланылған әдебиет
|
ЖОСПАР: 1.Сөйлеудің маңызы 2.Зиятында ауытқушылығы бар балалардың сойлеу тілінің дамуы 3.Сөйлеуді түзету процесі Сөйлеу - бұл адамдар арасындағы қарым-қатынас, ойлар мен сезімдер алмасу құралы, сонымен қатар ақпаратты беру және ассимиляциялау құралы. Кез-келген іс-әрекет сияқты, сөйлеу мотивациямен, берілгендіктен, белгілі бір құрылыммен сипатталады. Қарым-қатынастан басқа сөйлеу функциялары танымдық және реттеуші болып табылады. Сөйлеу дамуындағы ақаулар тек ақыл-ойдың артта қалуымен ғана емес, сонымен қатар көптеген басқа себептермен де туындауы мүмкін екенін білу қажет.Мысалы: есту қабілетінің төмендеуі, артикуляциялық аппараттың бұзылуы, ерекше сөйлеу бұзылыстары, ерте балалық аутизм және т.б. Ақыл – есі кем балалар-еститін балаларға жатады. Олар сөйлеуді, әдетте, мектепке дейінгі жаста өздігінен меңгере бастайды. Бұл балалар бір-бірімен және мұғаліммен негізінен ауызша сөйлеу арқылы сөйлеседі, дегенмен олар көбінесе ым-ишаралар мен қимылдарға жүгінеді. Олардың сөйлеуі баяу және ерекше дамып келе жатқанына қарамастан,дағдылар мен дағдыларды игеруге кең мүмкіндіктер ашады, ауытқуларды түзетуге ықпал ететін, сондай-ақ ақыл-есі кем балаларды қоршаған қоғамға біріктіруді қамтамасыз ететін маңызды құрал болып табылады. Ақыл-есі кем балалар сөйлеуді дамыту деңгейінде бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Олардың көпшілігі қойылған сұрақтар мен оларға бағытталған жолдарды жақсы түсінбейді, өздері аз және түсініксіз сөйлейді. Дегенмен, кейбір балалар ауызша қарым-қатынас құралдарын салыстырмалы түрде еркін пайдаланады. Белгіленген айырмашылықтар бірқатар себептерге байланысты. Оларға: ақау құрылымының тереңдігі мен сапалық ерекшелігі, арнайы тілдік қабілеттердің бұзылу дәрежесі, соның ішінде ономатопеяға бейімділік, эмоционалды-еріктік ерекшеліктер, сондай-ақ бала мектепке барар алдында тұрған әлеуметтік орта жатады. Ақыл-ойдың артта қалуы неғұрлым айқын болса, соғұрлым баяу және сөйлеуді меңгеру үлкен қиындықтармен жүреді. Сөйлеу көріністерінде балалар бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді, олар тежелгендер мен қозғыш олигофрендер қатарына жатады. Олардың біріншісі үнсіз, өте қысқа, тыныш дауыспен, баяу қарқынмен сөйлейді. Екіншіден, сөйлеу тез, көбінесе орынсыз қатты. Олар оңай араласады, бірақ әдетте әңгімелесушіні тыңдамайды. Олардан сіз күтпеген, кейде күлкілі сөздерді естисіз, олар көбінесе механикалық үйренген сөйлеу штамптары болып табылады. Бала мектепке дейінгі жаста өскен жағдайлар өте маңызды. Оған ата – аналары мен жақындарының назарын аудару, мейірімді, сабырлы көзқарас, мүмкін болатын практикалық үй жұмыстарына біртіндеп қосылу, күннің дұрыс режимі-мұның бәрі эмоционалды оң фон қалыптастырады және ақыл-ой кемістігінің жалпы және сөйлеу дамуына ықпал етеді, оның пайдалы әдеттері мен дағдыларын, қоршаған әлемге деген қызығушылығын, қарым-қатынасқа деген ұмтылысын қалыптастырады. Ақыл-есі кем балалардың сөздік қорының кедейлігі көптеген себептерге байланысты, олардың арасында олардың ақыл-ой дамуының төмен деңгейі негізгі болып табылады.Ақыл-есі кем оқушылардың сөздік қорының баяу кеңеюі олардың мәлімдемелерді қабылдай отырып, ондағы бейтаныс сөздерді байқамауымен байланысты. Жаңа сөз көбінесе басқа, таныс, жақын дыбыстың мағынасымен салыстырылады. Егер қалыпты психофизикалық дамуы бар балалар контекстен жаңа сөздің мазмұнын болжай алса немесе оның ересектердегі мағынасын сұрай алса, онда ақыл-есі кем адамдар үшін бейтаныс сөздің пайда болуы бүкіл хабарды түсінуді бұзуы мүмкін. Сөйлеудің дамуындағы артта қалушылық олардың сәби кезінен басталады және ерте балалық шақта жинақтала береді. Тиісінше, олар мектеп жасына дейінгі кезеңге оны игеруге дайын емес. Сөйлеу дамуының объективті іс-әрекеті, айналасындағыларға деген қызығушылық, эмоционалды-ерікті саланың дамуы, атап айтқанда ересектермен эмоционалды қарым-қатынас сияқты алғышарттары қалыптаспаған, фонематикалық есту қабілеті қалыптаспаған, артикуляциялық аппарат дамымаған. Ақыл-ойы бұзылған көптеген балалар 4-5 жасқа дейін сөйлей бастайды. Сөйлеуді дамыту тұрғысынан интеллектісі бұзылған балалар гетерогенді категорияны білдіреді. Олардың арасында сөйлеуді мүлдем білмейтін балалар бар; аз көлемдегі сөздер мен қарапайым сөз тіркестерін білетін балалар; ресми түрде жақсы дамыған сөйлеу қабілеті бар балалар. Бірақ олардың барлығын шешілген сөйлеуді шектеулі түсіну, бір жағынан жағдайға деген сүйіспеншілік және екінші жағынан сөйлеудің іс — әрекеттен бөлінуі біріктіреді. Сөйлеу баланың шынайы интеллектуалды мүмкіндіктерін көрсетпейді, оған білім мен ақпарат берудің толыққанды көзі бола алмайды. Фразалық сөйлеу көптеген фонетикалық және грамматикалық бұрмаланулармен сипатталады. Мектепке дейінгі жастағы сөйлеудің грамматикалық құрылымын меңгеру, әдетте, болмайды. Сөйлеуді түзету процесінде ақыл-ой кемістігі бар балалардың дамуының жалпы және нақты заңдылықтарын есте ұстаған жөн.Сараланған тәсіл этиологиясы, механизмдері, бұзылу белгілері, сөйлеу кемістігінің құрылымы, балалардың жас және жеке ерекшеліктері негізінде жүзеге асырылады. Корригациялық оқытуды ұйымдастыру процесінде жалпы дидактикалық принциптерге үлкен мән беріледі: оқытудың тәрбиелік сипаты, ғылыми, жүйелілік пен дәйектілік, қол жетімділік, көрнекілік, сана мен белсенділік, жеке көзқарас. Логопедиялық әсер арнайы принциптерге де сүйенеді: этиопатогенетикалық (сөйлеу бұзылыстарының этиологиясы мен механизмдерін есепке алу), жүйелілік және сөйлеу бұзылыстарының құрылымын есепке алу, кешенділік, сараланған тәсіл, кезеңділік, онтогенетикалық, жеке ерекшеліктерін есепке алу, белсенділік тәсілі, айналып өту жолын пайдалану, табиғи сөйлеу қарым-қатынасы жағдайында сөйлеу дағдыларын қалыптастыру. Логопедиялық әсердің негізгі формалары: тәрбие, оқыту, түзету, өтемақы, бейімделу, оңалту. Ана тілін адами қарым-қатынас пен танымның құралы және тәсілі ретінде меңгеру-мектеп жасына дейінгі баланың ең маңызды игерімдерінің бірі. Балалардағы сөйлеудің дамуы балалар іс-әрекетінің барлық түрлерінде, күнделікті өмірде, отбасы мүшелерімен қарым-қатынаста, сондай-ақ сөйлеуді дамыту бойынша арнайы сабақтарда жүреді. Сенсорлық тәрбие, ойлауды қалыптастыру сабақтары барысында балаларда қоршаған шындық туралы идеялардың барабар бейнелері жасалады; заттардың қасиеттерін білдіретін сөздер игеріледі, себеп-салдарлық байланыстар игеріледі. Барлық алынған әлеуметтік және эмоционалдық тәжірибе сөзбен бекітіліп, жалпыланады, ал сөйлеудің өзі барабар мазмұнды негізге ие болады. Сөйлеуді дамыту бойынша арнайы сабақтарда балалардың басқа іс-әрекеттер процесінде алған сөйлеу материалы жүйеленеді және жинақталады, сөздік кеңейтіліп, нақтыланады, үйлесімді сөйлеу белсендіріледі. Сонымен қатар, нақты түзету міндеттері шешіледі: сөйлеудің негізгі функциялары қалыптасады — бекіту, сүйемелдеу, танымдық, реттеуші және коммуникативті, сонымен қатар балалардағы дыбысты айтуды түзету жұмыстары жүзеге асырылады. Интеллектуалды дамуында ауытқулары бар баланың сөйлеу әрекетін дамыту процесінде әдетте келісімді сөйлеуді, сөйлеудің грамматикалық құрылымын қалыптастыруға және дыбыстық айтылымды түзетуге бағытталған жеке іс-шараларға көп көңіл бөлу керек. Сөйлеуді дамытудың негізгі мақсаты-оны әр жас кезеңі үшін белгіленген нормаға жеткізу, дегенмен балалардың сөйлеу деңгейіндегі жеке айырмашылықтар өте үлкен болуы мүмкін. Жоғарыда аталған міндеттер мен мақсаттарды шешуде арнайы оқыту — сөйлеу жаттығулары, ауызша ойындар маңызды орын алуы керек, олардың негізгі мәні балаларда сөзге, оның нақты қолданылуына назар аударуды дамыту болып табылады. Жаттығулар балалардың сөйлеу тәжірибесіне жағдай жасайды, сөздікті сөйлеудің әртүрлі бөліктерінің сөздерімен толықтырады және белсендіреді.Практикалық әдістерге мыналар жатады: жаттығулар, ойындар және модельдеу. Жаттығу-бұл практикалық және ақыл-ой тапсырмаларын орындау кезінде баланың әрекеттерін бірнеше рет қайталау. Логопедиялық жұмыста ол артикуляциялық және дауыстық бұзылуларды жоюда тиімді. Интеллектісі бұзылған балалардың сөйлеуін дамытуға арналған дидактикалық материал: Артикуляциялық гимнастика-бұлшық еттерін жаттықтыру және жетілдіру мақсатында қозғалмалы органдармен (ерін, төменгі жақ, тіл) арнайы таңдалған жаттығуларды орындау. Пайдаланылған әдебиет: Коррекционная работа по развитию речи с детьми с нарушением интеллекта | Дефектология Проф (defectologiya.pro) жүктеу/скачать 17,86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|