53. Бастауыш та баяндауыш та зат есімнен жасалса бастауыштан кейін (-) қойылады. Мысалы: Әмір- күйші, Алматы –сәулетті қала.
Бастауыш пен баяндауышты сөйлемнің тұрлаулы мүшелері дейміз. 54. Тұрлаусыз мүшелер. Сөйлемдегі бастауыш, баяндауыштардан басқа сөйлем мүшелерін, тұрлаусыз мүшелер дейміз.
Оларға: қандай? кімге? неге? нені? қашан? қайда? т.б. сұрақтар қойылады.
55. Сөйлем мүшелері маңынасына қарай өзара байланысып айтылады. Олардың байланысын сұрақ қою арқылы анықтаймыз. 56. Жалаң және жайылма сөйлем. Жай сөйлем жалаң, жайылма болып екіге бөлінеді.
Бастауыш пен баяндауыштан құралған сөйлемді жалаң сөйлем дейміз. Мысалы: Әсет оқыды.
Тұралаулы мүшелерден басқа тұралаусыз мүшелері де бар сөйлемді жайылма сөйлем дейміз.
Мысалы: Әсет жақсы оқыды.
57. Қаратпа сөз. Тілде біреудің назарын аудару үшін қолданылатын сөздер болады. Ондай сөздерді қаратпа сөз дейді.
Мысалы: -Ия, балам, оқып жүрсің бе?
58. Сөз таптары: Зат есім. Етістік, Сын есім, Сан есім, Есімдік, Үстеу, Шылау, Одағай.
59. Зат есім: Негізгі және туынды зат есім. Негізгі түбірден болған зат есімді негізгі зат есім дейміз.
Мысалы: Ана, жер, көз.
Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған зат есімді туынды зат есім дейміз. Мысалы: Іскер, байлық, кезекші, т.б.
60. Жалқы есім. Кісінің аты-жөні, жер-су аттары, жан-жануарларға қойылған аттаулар жалқы есім деп аталады. Жалқы есім әр уақытта бас әріппен жазылады.
Мысалы: Сәуле, Асқар, Шымкент, Көксерек.
61. Жалпы есім. Жалқы есімнен басқа зат есімдер жалпы есім болады. Олар кіші әріппен жазылады.
Мысалы: қазан, гүл, ұста, үстел, т.б.
62. Зат есімнің тәуелденуі. Заттың біреуге тән екенін білдіретін қосымшаларды тәуелдік жалғаулары дейміз.
Тәуелдік жалғаулары үш жақта жекеше және көпше түрде айтылады.
Жекеше көпше
Менің дәптерім Біздің дәптеріміз
Сенің дәптерің Сендердің дәптерлерің
Сіздің дәптеріңіз Сіздердің дәптерлеріңіз
Оның дәптері олардың дәптерлері
63. Зат есімнің септелуі. Сөйлемдегі сөздерді бір –бірімен байланыстыру үшін жалғанатын жалғауларды септік жалғаулары деп аталады.
