Қазақ тілінде 7 септік бар:
Атау септік Кім? Не? ұста.
Ілік септік Кімнің ? Ненің? ұстаның
Барыс септік Кімге? Неге? ұстаға
Табыс септік Кімді? Нені? ұстаны
Жатыс септік Кімде? Неде? ұстада
Шығыс септік Кімнен? Неден? ұстадан
Көмектес септік Кіммен? Немен? ұстамен
64. Зат есімнің жіктелуі.
Зат есім сөйлемде баяндауыш болғанда оған І, ІІ жақта жіктік жалғанады.
Жіктік жалғаулар баяндауыштың қай жақ екеніне байланысты жекеше, көпше, түрде жалғанады.
Жекеше: Көпше.
І-жақ бишімін бишіміз
ІІ-жақ бишісің бишісіңдер
ІІІ- жақ биші биші
65. Етістік. Негізгі және туынды етістік.
Түбір сөзден болған етістікті негізгі етістік дейміз:
Мысалы: оқы, көр, т. б.
Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған етістікті
туынды етістік дейміз.
Мысалы: шегеле, ақылдас, өрнекте, сабында, т. б.
66. Болымды және болымсыз етістік.
Етістік болымды және болымсыз болып бөлінеді.
Болымды етістік: сөйле, сыз, жүр, т.б
Болымсыз етістік: сөйлеме, сызба, жүрме, т.б
67. Дара және күрделі етістік.
Етістіктің дара етістігі бір сөзден тұрады.
Мысалы: келді, оқыды, барды.
Күрделі етістік екі-үш сөзден құралады.
Мысалы: оқып отыр, келе жатыр.
68. Етістіктің жіктелуі.
Етістікке жіктік жалғау жалғанып өзгеруін етістіктің жіктелуі дейміз.
Мен оқыдым Біз оқимыз
Сен оқыдың Сендер оқисыңдар
Ол оқыды Олар оқиды
69. Етістіктің шақтары.
Етістік іс-әрекеттің жүзеге асу мезгілін (уақтын) білдіреді. Соған орай етістіктің үш шағы болады.
Осы шақ, өткен шақ, келер шақ.
Осы шақ: Ойлап отырмын.
Өткен шақ: Ауылға келді.
Келер шақ: Ол көмектеседі.
70.Сын есім. Негізгі және туынды сын есім.
Түбір сөзден болған сын есімді негізгі сын есім дейміз.
Мысалы: Әдемі, таза.
Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған сын есім туынды сын есім дейміз.
Мысалы: өнерлі, күшті,ақылды,үлгілі, сөйлегіш т.б.
71. Қарсы мәндес сын есім.
Мағаналары бір-біріне қарсы сын есімдерді қарсы мәндес сын есім дейміз.
Мысалы: қалың-жұқа, ақ-қара, биік-аласа, жуан-жіңішке т.б.
72. Дара және күрделі сын есім.
Дара сын есім бір сөздер тұрады. Мысалы: көк, сұйық, т.б.
Күрделі сын есім екі не одан да көп сөзден тұрады:
Мысалы: ақ сары, қара ала, қара сұр, т.б.
Күрделі сын есінің құрамындағы сөздер бөлек-бөлек жазылады.
73. Сан есім. Есептік және реттік сан есім.
Қанша? Неше? Сұрақтарына жауап беретін сан есімдерді есептік сан есім дейміз.
Мысалы: Екі, үш, жеті т.б.
Нешінші? Сұрағына жауап беретін сан есімдерді реттік сан есім дейміз.
74. Дара және күрделі сан есім.
Дара сан есім бір сөзден болады.
Мысалы: елу, жүз, мың, екі, т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |
