1 тақырып. Кіріспе мәдениеттану. Мәдениет морфологиясы
жүктеу/скачать 56,09 Kb.
|
Тезисы Культурология каз.
| 8.1 Қараханидтер мәдениеті. Білім X ғасырдың ортасында Жетісу мен Шығыс Түркістанның Қарлұқ қағанатының ыдырауына байланысты болды. Ол екі иелікте тұрды-Шығыс және Батыс хандықтары. Шығыс хандығы Жетісу мен Шығыс Түркістанды (астанасы - Орда Баласағұн қаласынан алыс емес, кейін Қашқар қаласы) жүргізген. Мауераннахр, пад хандығына қатысты, бастапқыда оның астанасы Узгенд, содан кейін Самарканд. Мемлекет Түркі мемлекеттерінің қағанатында көптеген институттар алдында өзін құраған салыстырмалы түрде дамыған әлеуметтік инфрақұрылымға алып келеді. Қараханидтер әулетінің негізін қалаушы деп саналады Сатука Боғра-хан (915-955). Ал, 942 жылы билеуші Баласағұнда өзін жоғарғы Қағанаға айналдырды. Сол кезде оның ұлы Мұса қағанаттағы мемлекеттік дін болып табылады. Округ орталығы: Тараз, Испиджаб және Баласағұн. Экстенсивті көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығымен онда жылқы шаруашылығы жетекші орын алды. [1].
XI-XII ғасырларда Жетісу мен Оңтүстік Қазақстанда түркі тайпаларының бір бөлігі қалалық мәдениет жерге көшіре бастады. Жазбаша дереккөздерде қалалардағы халық санының көбеюі туралы деректер жиі кездеседі, олар қолөнершілер мен сиырлардың қатарын толықтырды. Оларды қалаларда орналастыру, z трасса сауда жолдары. Алайда, сауда және әкімшілік билік орталықтары болып табылатын қалалардың басқа да қызметтері болып табылмайтын қаланы дамытудың маңызды факторларының бірі, қолөнершілер мен рухани мәдениет. Қазақстанның оңтүстігіндегі ортаазиялық қалашыққа ұқсас үш бөлік тұрды-цитадель, шахристан және рабада. Қалада үш негізгі бағыт бар: айырбайы елдер арасында, соның ішінде ауыл шаруашылығы (қала және оның ауыл шаруашылығы), қала және көшпелі халықтар арасында ауызша сақталған. Белгілі халықаралық керуен саудасы, оның дамуындағы маңызды рөл соғыстар мен шежіреге тиесілі. IX-XII ғғ.әлі де белсенді жұмыс істейді, Жібек жолы батыстан шығысқа қарай. Қазақстандық учаскелердің бірі-Қараханид қаласы. Идеологияда көшпелі және отырықшы халық мемлекетінде ежелгі түріктердің діни нанымы, сондай-ақ ислам қабылдаған қағанат ретінде мемлекеттік дін маңызды орын алады. Исламизация ежелгі түркі жазуының күндерін ығыстыруға және жаңа түркі жазуының латын, араб графикасымен біріктіруге созылды. Қаланың жерлеу дәстүрі өзгереді. Ол мұсылман болды: жер асты шұңқырларында, қаңқаларда шикі кірпіштен салынған. Қайтыс болған қаратыл солтүстік-батысқа, беті оңтүстікке. Сәулет, қоғамдық және діни ғимараттардың дамуына сәйкес исламды дамыту және "Шығыс мұсылман"жалпы бағытының бөлімі. Олардың ішінде Талас алқабының белгілі сәулет ескерткіштері-Айша-бибі кесенесі, Бабажи-қатын. Тағы бір ерекшелігі-ол Қараханид мемлекетіне тиесілі, құрылыс қалаларда монша көп болды. Бұған дейін Орталық Азияның көп қабатты қалаларында болған. Кейінірек мешіт қалалардағы моншаның ең көп таралған орны болып табылады. Қараханидтер әр түрлі жазулар мен белгілерден тұратын монеталардың көп санын шығарды. Қараханид монеталарына қарағанда саманид жануарларының бейнесі: құстар, жыртқыштар, піл, қоян, салмақ, жерге түскен зең, балық және т.б. [2]. Сонымен қатар, басқа елдердегі сияқты, мұсылман әдебиеті түрік тілінде жазылған. Түркі әдебиетінің белгілі өкілі Жүсіп Баласағұни болып табылады. Ол осы Баласағұнда 1015 (немесе 1016) дүниеге келді. 1069 – 1070 жылдары жазылған " Кутадгу билиг "поэмасы("Благодатное знание"). Махмұд Қашқари деп атауға болады. Президент Махмуд Қараханид аристократиясының жоғары топтарына Қашқардың тамаша білім алуына және оны бұқара мен Нишапураны жалғастыруға мүмкіндік берді. Ұзақ уақыт бойы тіл, фольклор, түркі тайпаларының этнографиясын білетін Махмуд түркілер мекендеген жерлермен саяхаттап, сөздерді, олардың тілдерін, олардың жұмбақтарын, аңыздарын, әдет-ғұрыптарын құлшыныспен жазып жүрді. Барлық бақылау Махмуд Еңбек күнін "Диван лугат ат-түрк" ("түркі сөздігі" (1072 – 1083) деп қорытындылады. Орта ғасырларда өмір сүрген мемлекет Түркі тармағы, суфизм, ойшыл және ақын Қожа Ахмет Ясауи. Ол Испиджабе (қазіргі Сайрам қаласы (шамамен 1103 ж.) дүниеге келді, тек белгілі бір күні қайтыс болды-1166 Ж. алғашқы білімін әкесі шейх Ибрагим алды, әрі қарай Бах ад-Дин Испиджаби, Арыстан Баба (Отырар), шейх Ходжи Хамадани (Бұхара), басқару кезінде белгілі мұсылман мистик мектебі (Сопов) оқыды. Суфизм-тарату алынған исламда жаңа мистико-аскетическим ағыммен, IX-X ғасырларда Орталық Азия. Бұл мектептің құрылуы Түркі тілдес елдерде шейхтар, қарақшылар, ишандар, баба, ата деп аталатын тәлімгерлер жасаған жеке діни толқулар орденінен басталды. Орталық Азияның ең кең тараған ордендері-накшбандия, йассавия, кубравия. Фонында рухани бірлікті қалыптастыру, туыс халықтарды біріктіретін, Қожа Ахмет Ясауи, көптеген діни ағымдар. Кітап жазылған қыпшақ диалектінде - "Диуани хикмет" ("Даналық кітабы") – түркі халықтарының игілігі. Ахмет Яссауи өлгеннен кейін (шамамен 1166 жылы), оның Ұйықтаған жері барлық жерде мұсылман қажылық пен табынушылық болып табылады. XIV ғасырдың соңында Қожа Ахмет Яссауи қастерлі Ұлы Тимурдың бастамасы бойынша оның орнында өсіп-өну үшін аз күш салған үлкен үйсін тұрғызған. жүктеу/скачать 56,09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|