1 тарау. ҚАтынастың нормативті қҰҚЫҚТЫҚ Қоры дипломатиялық қатынастың қалыптасуы

ҚОРЫТЫНДЫ

Дүние шынындада қазір тұрақсыз күйде тұр: дүниежүзілік тәртіп пен күштің екі орталығының бірі жойылды – Кеңестер Одағы, дегенмен басқа екі орталық өсіп келеді: Еуропа мен Шығыс; ғылыми - техникалық революцияда бәсеңдеген жоқ, Жердің тұрғындарының саны өсуде, ядролық қару "таралуда" және қазір Индияның, Пәкістанның, тіпті, мүмкін, Израилдың, ОАР қолдарынада тиді, ал арабтарда қару ғана емес, сонымен қатар оны мыңдаған килоиметрге жеткізетін құралдарда бар. Американдықтар мен еуропалықтардың, американдықтар мен Ауғанстанның, Еуропа мен Азияның, қытайлықтар мен жапондықтардың, немістер мен түріктердің, немістер мен француздардың, және т.б. арасындағы экономикалық қарама – қайшылықтар шиеленісуде.

XXI ғасырдың бірінші 20 – 30 жылдары дүниежүзінің дамуын неге әкеледі? Үлкен көлемдегі жергілікті немесе дүниежүзілік соғыстар болама; күштердің жаңа және ескі орталықтары арасындағы ықпал ету аймағы қалай бөлінеді, дүниежүзінің негізгі аудандарындағы экономикалық өсу қарқындылығы қалай болады, экономикалық өсу сапасы қандай болады, яғни қандай игілік бірінші дәрежелі маңызға еге болады; демократиялық институттар "бастион - елдер" мен "қуып жетуші" елдерде қалай трансформацияланады (түрленеді); 2020 – 2030 жылдардағы әлемде Қазақстанның алатын орыны қандай болмақ?

ССРО-ның құлауымен және Жаңа Егеменді Мемлекеттердің пайда болуымен шарталған, әлемнің геосаясаттық көрінісінің жалғасып келе жатқан өзгерісі, қазір-ақ Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түріменстан, Өзбекстан кіретін, Орталық – азиялық регионда түбегейлі жаңа геосаясаттық жағдайдың қалыптасуына әкелді. Қазіргі уақытта, Орталық Азияның шеткері аймақтан (ол жерде геосаясаттық беталыс тіпті айқындалмады), бірқатар ірі державалардың және халықаралық өмірдің басқада секторларының мүдделері үдемелі қиылысатын аймаққа түрленуі процесі белсенді сатыда орын алған.

Континенттің "жүрегінде" орналасқан, Орталық Азия Еуразияның стратегиялық маңызды аймақтарымен бір қатарда өзіндік “қақпа” болып табылады. Шығыста Қытай мен Азиялық – тынықмұхиттық аймақ елдері орналасқан; оңтүстікте - Ауғанстан, Таяу Шығыс елдері және бірқатар ислам мемлекеттері; батыс пен солтүстікте - Кавказ, Түркия, Еуропа, Ресей.

Орталық Азия мемлекеттеріндегі жағдай қандай бағытта дамуына қарай, планетаның қанаты кең жайылған кеңістігіндегі күштердің балансы көбінесе тәуелді болады. Орталық Азия мемлекеттерінде өтетін кез – келген жағдай, тек қана аймақтық деңгейде емес, сонымен қатар дүниежүзілік дамудың мойындалған осі болып қалатын, бүкіл еуразиялық континенттің күштерінің геосаясаттық балансында өзгеріс тудыруы мүмкін.

Сондықтанда, АҚШ президентінің АҚШ ұлттық қауіпсіздігі бойынша бұрынғы кеңесшісі Збигнев Бжезинский , Еуразиядағы процестерге ықпал әлуетін қарастыра отырып, "Еуразиалық Балкан" ретіндегі Орталық Азия, Кавказ және Ауғанстан елдері енетін аймақты "Еуразиалық Балкан" ретінде анықтағаны кездейсоқтық емес болуы керек. АҚШ мемлекеттік хатшысының бірінші орынбасары Строуб Тэлботтта осы сияқты, өз талдауларында аймақтың маңыздылығын айта отырып, Орталық Азиядағы жағдайдың тек қана бұрынғы кеңестік кеңістікте емес (бірінші кезекте Ресей мен Украинада), сонымен қатар Қытай, Түркия, Иран және Ауғанстан , яғни Еуразияның үлкен бөлігіне күшті ықпал ететінін атап өтеді.

Еуропалық одақтың, энергетикалық ресурстардың (бәрінен бұрын мұнай мен газ) ірі әлуеттік тұтынушысы ретіндегі Қазақстанда кең мұддесі бар. Жалпы алғанда, бұл мүдделер аймақтағы энерготасығыштарды қазып алумен, мұнай мен газқұбырларының торабын тартумен, жәнеде Каспий теңізінің статусы проблемасымен байланысты мәселелер бойынша ЕО дауыс құқығына ие болуына келтіріледі. Осыған байланысты, Еуропалық одақтың Қазақстандада, басқада орталық – азиаттық елдерде саясаттық диалог пен экономикалық ынтымақтастықты қарқындату жолымен өз ықпалын кеңейту бойынша күшті күшейтуі қажетті екенін айта кету керек.

Еуропалық одақтың Қазақстанға және басқада орталық – азиаттық елдерге қатынасы бойынша жайғасымының ең маңызды жағының бірі – саясаттық және экономикалық реформалар процестерін қолдау болып табылады. Еуропалық одақ өзінің міндетін, Қазақстанның экономикалық қайта жаңғыруы мен тұрақты дамуына ізгілікті көмек пен жәрдемдесу мәселелері бойынша халықаралық қаржылық ұйымдармен ынтымақтастықта көреді. Бұл бағытта Еуропалық одақ, ең белсенді Еуропа жаңғыру және даму банкісімен жұмыс жасайды.

Сонымен қатар маңызды мән еуропалық бағдарлама ТАСИС –тің аймақтық жобалары бойынша ынтымақтастыққа беріледі, енетін жобалар: энергетика саласында (құбырларды басқару бойынша жұмысшы топ), транспортта (Еуропалық-Кавказдық-Ортаазиалық "Транспорттық коридор" ТРАСЕКА), қоршаған орта саласында (Арал теңізі)²⁹.

Еуропалық одақпен ынтымақтастық өзіне халықаралық форумдар көлеміндегі өзара әрекеттерді енгізеді, оның ішінде БҰҰ, ОБСЕ, Энергетикалық хартия бойынша конференциялар.

Еуропалық энергетикалық хартия (ЕЭХ) тәуелсіздік алғаннан кейінгі Қазақстан Республикасының қосылған бірінші халықаралық құжаты болып табылды. Көп сатылы келіссөздер жүргізу жолымен, біздің еліміздің энергетикалық секторын инвестициялау бойынша, энерготасығыштардың транзиті мен тасымалдануы³⁰ бойынша ымыралы шешімдерге қол жетті.

1995 жылдың қазан айында Заң күшіндегі, Президиент Жарлығымен Энергетикалық хартия бойынша бекіту болды. ЕЭХ , оған қол қойған елдерге сауда, инвестиция, саясат аумақтарында, энергетиканың барлық салаларында ынтымақтасуға міндет артатын саясаттық декларация болып табылады; онда өнеркәсіптің ерекше ролі және Еуропада және бүкіл дүниежүзінде энергияның түпкілікті нарқын құру қажеттілігі көрсетіледі.

Хартия интернационалдық принциптерде құрылған және оның негізгі мақсаты болып табылатындар:

• 
  энергетика аумағындағы сауданы энергетикалық өнімдердің, материалдардың, жабдықтар мен қызмет көрсетудің ашық және бәсекелес нарығы жолымен дамыту және осы жолдағы кедергілерді болдырмау;
  
• 
  энергетика аумағындағы ынтымақтастық, энергетикалық саясатты үйлестіру, техникалық және экономикалық ақпараттарға өзара қол жеткізу, тұрақты және ашық құқықтық шеңберлерді әзірлеу, технологиялық ақпаратпен жыне "ноу-хау" алмасу;
  
• 
  энергетикалық тиімділік пен қоршаған ортаны қорғау проблемалары, ядролық қауіпсіздікті дамыту деңгейін енгізе отырып, экономикалық жағдайлар мен ме­ханизмдерді құру.
  

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. 
   Жалпы теориялық сипаттағы жұмыстар
   

1. 
   Назарбаев Н. А. Казахстан 2030, Алматы, 1997.
   
2. 
   Назарбаев Н.А. Казахстан на пороге 21 века, Алматы, 1998.
   
3. 
   Назарбаев Н. А. В потоке истории, Алматы, 2000 .
   
4. 
   Токаев К.К. Под стягом независимости. Алматы. 1997.
   

2. Материалдар

1. 
   Материалы конференции по проблемам развития развивающихся стран, Москва, 1999.
   
2. 
   Развивающиеся страны и Европейский Союз, Сборник документов и статей, М., 1997.
   
3. 
   Бюллетень международных договоров Республики Казахстан № 9 2002 г
   
4. 
   Сборник документов по международному праву. Алматы , 1999г.
   
5. 
   Конституция РК . Алматы 1995г.
   

3. Монографиялар

1. 
   Арабский мир. Три десятилетия независимого развития. - М.: Наука, 1990.
   
2. 
   Бурнашов И.Л. История международных отношений и внешней по­литики.-Алматы, 1998.
   
3. 
   Всемирная история / Гл. ред. : Е. М. Жуков (гл. ред.) и др. Т. XI / Под ред. А. О. Чубарьяна (отв. ред.) и др. - М.: Мысль, 1977.
   
4. 
   3агладин Н.В. Военная политика СССР 60-х гг./История успехов и неудач советской дипломатии. М.: Международные отношения, 1990
   
5. 
   История международных отношений и внешней политики. - Алматы, 1998..
   
6. 
   История международных отношений и внешней политики СССР..-М: Меж. отношения, 1979.
   
7. 
   Маркс К. Энгельс Ф. Собр. Соч. Т. 15.-
   
8. 
   Назаров М. А. Исламский фактор в Ближневосточном конфликте Международные отношения, 1998, № З..
   
9. 
   Реформатор - прагматик // Содружество НГ, 2000, 26 января, №1,
   
10. 
    Сеть этнологического мониторинга и раннего предупреждения кон­фликтов // Бюллетень, сентябрь-октябрь 1999, №27
    
11. 
    Самойлов В. А. Право народов на самоопределение в 20 в. // Азия и Африка, 1997,№7.
    
12. 
    Широков Г. К. Исламские страны в современном мире, М., 1987.
    
13. 
    «ОКО», 1 марта 2002г. Вера Бурлацкая «Начинать с нуля – увлекательно!»
    
14. 
    Казахстанская правда 22 сентября 1994 г. Турсунов С. «Казахстан Германия , сотрудничество очевидно».
    
15. 
    Казахстанская правда 17 декабря 1994 г. Казахстан-Германия.
    
16. 
    Континент №9(47) 9 - 22 мая 2001 г. Посол Казахстана в ФРГ В. Х. Гиззатов: “Германия для нас – ворота в Европу”
    
17. 
    Мегаполис 25 июля 2001 г. Байгельди Г. Казахстан –ФРГ: пути сотрудничества.
    
18. 
    «Континент» № 5 2000г. Либал М. «Основные черты германской внешней политики.».
    
19. 
    Казахстанская правда 8 апреля 1995 г Джапаров Б. «ФРГ – перспективный партнер».
    
20. 
    Казахстанская правда от 3 октября 2001 года. Базони Р. «От планов к совместным проектам.»
    
21. 
    «Время ПО» от 5 октября 2001 г. «Надежда на новый импульс»
    
22. 
    Центральная Азия № 3-4 2001 г. Дэангужин Р. «Геополитическая проблема транспортировки казахстанской нефти»
    
23. 
    Библия Ветхий завет. Пята книга Моисеева, Второзаконие , Глава 5.
    
24. 
    Коран, Перевод Крачковской. из-ние 1996г. Сура 34, 12 аят.