«Ер Қосай» т.б.
| | |
наным –
|
Жыр – дастандар:
| | |
сенімдері
|
«Кетбұға»
| | |
қатар өмір
|
«Қотан»
| | |
сүреді.
|
«Сыпыра жырау»
| | | |
«Асанқайғы жырлары»
| | | |
Мақал – мәтелдер, жұмбақтар, т.б.
| | | |
Кесенелер
|
Орналасқан орны
|
Ерекшеліктері
|
Арыстан баб
|
Отырар
|
Екі бөлме, төбесі күмбезбен көтерілген.
|
Қожа Ахмет Йасауй
|
Түркістан
|
Орта Азияда ешбір теңлесі жоқ сәулет өнерінің туындысы.
Биіктігі 37,5м,
35 бөлмеден тұрады, залдың ортасында тайқазан тұр,
негізгі бөлмесі кітапхана.
|
Көккесене
|
Сығанақ,Төменарық.
|
Қабырғаларының сырты Алаша хан күмбезі секілді қыштан, кілем өрнегі үлгісіне ұқсатып қаланған.
|
Алаша хан
|
Ұлытауда, Қаракеңгір өзенінің бойында.
|
Күмбездің сыртын әсемдеу ісінде қазақтың дәстүрлі ою – өрнегі кең қолданылған.
|
Рабиға Сұлтан Бегім
|
Түркістан
|
Басына қойылған құлыптасы Ахмет Йасауй күмбезінің ішінен табылған.
|
Дәуітбек
|
Тараз
| |
Тектұрмас
| | |
9- тарау
Біртұтас қазақ мемлекетінің құрылуы
№
|
Тайпалар
|
Мекендеген жері
|
1
|
наймандар
|
Ұлытаудан Есілге дейінгі жерлерде
|
2
|
қоңыраттар
|
Түркістан мен Қаратау аралығында
|
3
|
арғындар
|
Ертістен Батысқа қарай, Орталық Қазақстанда
|
4
|
керейлер
|
Жетісу, Тарбағатай, Ертіс бойы, Зайсан көлі маңы мен Объ және Тобыл өзендері аралығында
|
5
|
дулаттар
|
Іле, Шу, Талас өзендері бойында, Ыстықкөл маңы мен Оңтүстік Қазақстан өңірінде
|
қаңлылар
|
Қаратау бауыры, Сырдария мен Жетісу өзендері бойында
|
үйсіндер
|
Жетісуда
|
жалайылар
|
Қаратауда, Сырдария бойында, Жетісуда қоныс тепті
| Қазақ хандығы алдындағы тарихи міндеттер
Қазақ ұлттық мемлекеті құрылуының алғышарттары
Көшпелі шаруалардың жайылымдарды пайдаланудағы Дешті Қыпшақ даласында бұрыннан қалыптасқан тәртібін қалпына келтіру
Сырдария бойындағы қалаларды қазақ хандығына қарату
Қазақ тайпаларының басын қосып,қазақтың этникалық аумағын біріктіру
Тоғызыншы тарауға арналған тест сұрақтары
1.Қазақ хандығының құрылуы қарсаңында наймандар мекендеді:
A) Түркістан мен Қаратау аралығында B) Іле, Шу, Талас өзендері бойында
- Ұлытаудан Есілге дейін жерлерде
- Жетісуда E) Ертістен батысқа қарай, Орталық Қазақстанда
2.XV ғасырда қалыптасқан саяси-тарихи жағдайлар қазақ халқының ... әсер етті.
A) Ұлттық мемлкет болып құрылуына B) Сыртқы саясатының дамуына
Әбілқайыр хандығы мен Моғолстан хандығының күш
– қуаты әлсіреп, күйреу дәрежесіне жетті
Рулар мен тайпалар көсемдерінің арасындағы өзара талас – тартыстар толастамады
Қазақ тайпалары мен руларын мемлекет етіп біріктіру міндеті алға тартылды
Керей мен Жәнібек сұлтандар Батыс Жетісу жері Қозыбасыда қазақ хандығының ұлттық туын тігіп, 1465 – 1466 жылдары Қазақ хандығын құрды
10- тарау Қазақ хандығының XVІ-XVII ғасырлардағы дамуы
| |
Керей мен Жәнібек
|
Қасым хан
|
Хақназар хан
|
Тәуекел хан
|
Есім хан
|
Тәуке хан
|
Билеген жылдар ы
|
1465/66-
1480
|
1511-1518
|
1538-1580
|
1582-1598
|
1598-1628
|
1680-1715
|
Жері
|
Жетісудың батысы,Шу мен Талас
|
Жайық өзені мен Сырдария,Жетісудің бір бөлігі,Ұлытау өнірі,Балқаш көлі
|
Сырдария,Арал маңы,Жетісу,Жайықт ың сол жағалауы
| | | |
Астанас ы
|
Сығанақ
|
Бастапқыда- Сығанақ,кейін Түркістан
|
Сығанақ
|
Сығанақ
|
Түркістан
|
Түркістан
|
Саяси жағдай ы
|
Сырдария бойындағы қалалар үшін күрес,
Қазақ тайпаларыны ң басын қосып,қазақт ың этникалық аумағын біріктіру
|
Моңғол шапқыншылығынан кеін тұңғыш рет барлық қазақ рулары мен тайпалары бір мемлекетке бірікті; Орта Азия,Еділ бойы,Батыс Сібір,Ресеймен сауда және дипломатиялықбайла ныс орнатты;
алғаш рет заңдар
жинағы «Қасым ханның қасқа жолын» шығарды
|
Жайықтың сол жағалауындағы ноғайлар Хақназар ханның иелігіне өтті; 16 ғ.50-60жылдары қазақ-моғол соғысы басталды;Жетісу қазақтарына ойрат- тардың жорықтары күшейді;Бұхар ханы II Абдаллах пен «ант беріскен»шарт жасасты
|
1583 ж Өзбек ханмен жасасқан шартты бұзды;өзін қазақ және қалмақтың ханы деп жариялады;С ыр бойындағы қалалармен Ташкент қазақ хандығының құрамына қосылды
|
«Есім ханның ескі жолы»-әдет
-ғұрып ережелері жинағын шығарды; Қазақ-бұхар соғысы(160 3-1624)
болды; Ішкі- сыртқы саясатта тәртіп орнатты
|
Билерден құралған
«Хандық кеңес»,
«билер кеңесінің» рөлін арттырды;
«Жеті жарғы» заңын жасады;ор ыс-қазақ қатынас- тарын дамытты;ү ш жүздің басын біріктірді
|
11- тарау
Қазақ мемлекетінің XV – XVI ғасырлардағы әлеуметтік – экономикалық жағдайы
XV – XVI ғасырлардағы қазақ хандығының құрылу жүйесі
Сатылары
|
Басқарудың ұлттық жүйесі
|
Бірігудің түрлері
|
Басшысы
|
Басшының міндеттері
|
Басшының негізгі қасиеттері
|
1
|
Ауыл
|
Туыстас, қандас жақын адамдармен немесе бірнеше отбасынан
|
Ауылбасы
|
Ауылдастарының шаруашылығын басқару, маусымдық көші – қон уақытын белгілеу, адам, көлік күшін дұрыс пайдалану, салықтың уақытында төленуін қадағалау
|
Білгір, тәжірибелі, саяси беделге ие, ауқатты
|
2
|
Ата - аймақ
|
Жеті атадан қосылатын бірнеше ауылдан
|
Ақсақал
|
Шаруашылықты, алм- салықты қадағалау, ақсақалдық шешімін екі айтқызбай орындап отыруы (Ақсақалы бар ауыл азбайды)
|
Жоғары мәртебеге ие, жасы келген
|
3
|
Ру
|
10 немесе 15 аймақтан
|
Рубасы
|
Рудың тағдыры рубасының тапқырлығы мен қабілетіне байланысты
|
Көпті көрген, мол тәжірибелі, білікті, білгір
|
4
|
Арыс
|
Бірнеше рудан
|
Би
|
Бүкіл қауым бидің билігін орындауға мінднтті, би әділетті болу керек (Тура биде туған жоқ, туғанды биде иман жоқ)
|
Әділ, шешен, ақыл – кеңес бере алатын
|
5
|
Ұлыс
|
Бірнеше арыстан
|
Сұлтан
|
Ұлыс ішіндегі жер, барымта, алым – салық, әскер, көші – қон мәселелерімен айналысты.Халықтың жағлайы сұлтанның қабілетті басқаруымен байланысты.
|
Ақсүйектер әулетінен
|
6
|
Жүз
|
Бірнеше ұлыстан
|
Хан
|
Жер мәселесі, әскер, ішкі, сыртқы тұрақтылық, сот мәселесінің барлығы ханның тікелей араласуымен жүзеге асырылып отырды
|
Тек қана хандар әулетінен
|
7
|
Хандық
|
Үш жүзден
|
Қаған (ұлы хан, хандардың ханы)
|
Үш жүздің жер, дау – дамай мәселеле
- рін шешті. Хандықтың сыртқы саяси жағдайын қадағалады. Алайда үш жүз арасындағы алауыздық, сыртқы саяси жағдай қағандарының билігіне нұқсан келтірді
|
Ақсүйек шонжарлар
|
12- тарау
Қазақстанның XV – XVI ғасырлардағы мәдениеті
Тіл және жазу
№
|
Жырлар
|
Шығу тарихы
|
1
|
«Едіге», «Ерсайын»
|
Алшындар арқылы
|
2
|
«Ер Көкше», «Базар батыр»
|
Керейлер тілінде жазылған
|
3
|
«Талас ескерткіштері»
|
Дулат – үйсін тілінде жазылған
|
4
|
«Наһжи әл фарадис»
|
Кердері тілінде жазылған
|
5
|
«Кодекс куманикус»
|
Қыпшақ тілінде жазылған
|
XVІ – XVIІ ғасырларда өмір сүрген қазақ жыраулары
Доспамбет
Марғасқа
Жиенбет
Ақтамберді
Шалкиіз
Бұхар
Ортағасырлық шығармалар
Ғалымдар
|
Өмір сүрген жылдары
|
Шығарманың аты
|
Шығарма мазмұны
|
Әбу Насыр әл – Фараби
|
870 - 950
|
«Жұлдыздар бойынша болжаулар»,
«Ғылымдардың шығуы» т.б.
|
Дүниедегі бар қызық пен байлық та, даңқ та білім арқылы жиналады.
|
Жүсіп Баласағұн
|
1021 - 1075
|
«Құтты білік»
|
Билеушінің де, халықтың да аман – есен бақытты болуының қайнар көзі – білім. Мемлекетті сауатты адамдар басқару керек.
|
Махмұд Қашқари
|
1030 - 1090
|
«Диуани лұғат – ат – түрік»
|
Түркі халықтарының тілі,мекенжайлары, тарихы, этнографиясы, ауыз әдебиеті жөніндегі энциклопедия
|
Қожа Ахмет Иассауи
|
1103 - 1167
|
«Диуани – Хикмет»
|
Жамандық, қатыгездік, сараңдық, дүниеқұмарлыққа қарсы щығады, шындықтың жолы құдай жолы деп, құдайға құлшылық етуге уағыздайды.
|
Қадырғали Жалаирли
|
1499 - 1551
|
«Жамиғат тауарих»
|
Қазақ халқы жерінің жағдайы, қолөнер мәдениеті, ішкі – сыртқы жағдайы, заң ережесі жайында.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
