1 тарау. Театрлылық өзін-өзі көрсету өнері ретінде
тарау. ТЕАТР ӨНЕРІ ТӘРБИЕ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ
жүктеу/скачать 359,18 Kb. Pdf көрінісі
|
1 тарау. Театрлылы зін- зі к рсету нері ретінде
| 3 тарау. ТЕАТР ӨНЕРІ ТӘРБИЕ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ
Театр өнері адамның адамгершілік, эстетикалық, азаматтық тәрбиесінің негізгі және жалғыз факторы болып табылады. Сонымен қатар, көбінесе оның әсері адам айналатын жалпы рухани атмосферадан жасанды түрде шығарылады, адамның рухани және қазірдің өзінде шығармашылық әлеуетін қалыптастырудағы еңбек қызметі мен әлеуметтік қатынастардың шешуші рөлі еленбейді. Жеке тұлғаны қалыптастыру процесінде өнердің рөлін еңбектің, қоршаған ортаның моральдық-эстетикалық және шығармашылық әсерін түзету, байыту, күшейту ретінде анықтауға болады. Өнер белгілі бір мағынада және белгілі бір жағдайларда шығармашылық тұлғаны дамыту процесінде туындайтын қайшылықтарды шешуге ықпал етеді, үйлеспейтін факторларды жояды және белгілі бір көркемдік фон жасайды. Театр ұжымының өзіндік өнер туындыларын жасаушы немесе олардың аудармашысы ретіндегі рөлі салыстырмалы құндылыққа ие, оның педагогикалық бағыты, оның әлеуметтік-педагогикалық функциясын орындау мәселесі бірінші орынға шығады. Театрдың тәрбие пәні, тұлғаның жан-жақты және үйлесімді даму құралы ретіндегі ерекшелігі неде? Ең алдымен, атап өту керек: өнер-бұл жеке тұлғаны қалыптастыратын қоғамдық сананың жалғыз түрі емес. Білім беру жүктемесін ғылым, саясат, идеология, мораль, құқық жүзеге асырады. Бірақ қоғамдық сананың осы формаларының әрқайсысының әсері жергілікті. Мораль адамгершілік тәрбиені, заңды — құқықтық, идеологияны, саясатты — идеологиялық және дүниетанымдық анықтайды. Театр адамның санасына, рухани-эмоционалды әлеміне әсер етеді (осылайша оның тұтас бейнесін қалыптастырады; рухани өсуге белсенді ықпал етеді, идеологиялық және моральдық нанымдарды тәрбиелейді, әлеуметтік- трансформациялық қызметті ынталандырады, саяси мәдениетті, еңбек пен өмір мәдениетін арттырады. Эстетикалық ойын, ойын-сауық өнердің моральдық мазмұнының байлығын жеке меншікке аударады. Адамның әлемге деген тұтас көзқарасы қалыптасады, оның өмірі мен қызметінің барлық аспектілерінде, қарым- қатынаста, өмірдің мақсаты мен мағынасын түсінуде із қалдырады. Театр ақыл-ойды күшейтеді, сезімдерді моральдық тұрғыдан жақсартады, көкжиегін кеңейтеді. Өнердің "катартикалық" — "тазартатын" әсері, әрине, күрделі және түсініксіз. Ол терең тамырлармен психикада, адамның рухани әлемінде болып жатқан құбылыстармен байланысты; оған процестің тиімділігін арттыратын немесе төмендететін әлеуметтік болмыс факторлары тікелей немесе жанама әсер етеді. Кеңес психологтары, ең алдымен, Л.Выготский, с. Рубинштейн, Б. Теплов, Л. Джейкобсон, театрдың жеке тұлғаның дамуына әсерін жан-жақты және терең талдап, эксперименталды түрде растады: ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық; көркемдік қабілеттердің табиғаты және адамның театр өнеріне бейімділігі қызмет түрі ретінде ашылды. Өнердің адаммен өзара әрекеттесуінің басты белгісі-бұл процестің терең эмоционалды, сезімтал негізі. Алайда әр түрлі іс-шаралардың эмоционалды қарқындылығы бірдей емес. Ғылыми танымда эмоциялар бағынышты, фондық сипатта болады. Мұнда ойлау, сана алдыңғы қатарда. Өнерде, көркемдік тәжірибеде эмоциялар, эмоционалды-сенсорлық тәжірибе басым. Олардың негізінде саналы, идеялық-бейнелі көзқарас және өнер мазмұнын түсіну пайда болады. Өнермен байланыс нәтижесінде пайда болған эмоционалды ойлау немесе эмоциялармен ойлау адамның іс-әрекетіне, олардың семантикалық және эмоционалды мазмұнына тікелей жол ашады. Эмоциялар, сезімдер психикалық белсенділіктің түпкі өнімі емес екені белгілі. Олар белгілі бір іс- әрекеттер түрінде көрінетін немесе осы әрекеттерге сәйкес түс беретін театр өнерінің әсерінің нақты нәтижесі (терминнің белгілі бір конвенциясымен) ретінде пайда болады. Ықпал ете отырып, іс-әрекетіне, мінез-құлық себептерін, эмоциялар ірі тұрғындардың көз алдында тұрғызылып және нысандары көріністері. Театр өнерін қабылдау процесінде адамның эмоционалды-психологиялық іс- әрекетінің бұл ерекшелігі оның көркемдік, эстетикалық және адамгершілік байытуының қарқындылығын, көркемдік және шығармашылық дағдыларды дамыту процесін анықтайды. Театр ұжымындағы шығармашылық нәтижелерінің өзіндік ерекшелігін көркем-эстетикалық және жеке-субъективті тұрғыдан қарастыруға болады, яғни. ол адамға суретші ретінде және адам ретінде не береді. Театр ұжымында орындау эстетикалық, рухани құндылықтарды құру процесімен байланысты. Олардың бірі-терең адамгершілік" әлеуметтену, адамның моральдық жетілуі. Бұл әрекет тәуелсіз шешуден немесе әртүрлі көркем және шығармашылық мәселелерді шешудің жолдарын табудан тұруы мүмкін. Жеке тұлғаның белсенді құрылуы, оның барлық қырларының дамуы және рухани және шығармашылық әлеуеті бар. Сонымен қатар, бұл әлеует көркемдік тәжірибе саласында ғана емес, сонымен бірге адамның басқалармен қарым-қатынасының бүкіл жүйесінде де жүзеге асырылады. Туындаған мәселелерді шешуге шығармашылық көзқарас оның табиғи әдеті, маңызды ерекшелігі болады. Шығармашылық қызметтің тиімділігін оның көмегімен тұлғаның шығармашылық түрін қалыптастыру арқылы анықтауға болады. Бұл өлшем театр шығармашылығы үшін шешуші болып табылады, өйткені бұл міндет оның функцияларының ішіндегі ең маңыздысы. |