сынып. Қазақстан тарихы (гуманитарлық)

10 сынып. Қазақстан тарихы (гуманитарлық)

Сабақтың тақырыбы: §27. Ресейлік отарлаудың ерекшеліктері. Ресейдің қол астына өткенге дейінгі қазақ елінің жағдайы

Сабақтың мақсаты:

• 
  Қазақ хандығының XVIII ғасырдың бірінші ширегіндегі ішкі, сыртқы саяси жағдайын, қазақ-қалмақ, қазақ-орыс қарым-қатынастарының тиімділігі және шиеленісті жақтарын түсіндіру. Жоңғарларға қарсы соғысындағы қазақ халқының ерлік күресін, жеңісін көрсету;
  
• 
  Пәнге деген қызығушылығын арттыру,ойлау,сөйлеу қабілеттерін дамыту;
  
• 
  Отансүйгіштік қасиеттерге тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

1. 
   карта
   
2. 
   Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
   

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

Көрнекілік: карта, суреттер, сызба, кесте пайдалану.

Үй тапсырмасын сұрау:

6. 
   Қазақстан жеріндегі діни идеология
   
7. 
   Ислам діні
   

Сабақтың жоспары:

1. 
   Қазақ хандығының XVIII ғасырдың басындағы ішкі саяси жағдайы.
   
2. 
   Қазақ хандығының сыртқы саясаты.
   
3. 
   Қазақ-орыс қарым-қатынастары
   
4. 
   Қазақ халқының жоңғарларға қарсы соғысы.
   

Бекіту сұрақтары:

Жылы	Оқиға
1717 ж.
1718 ж.
1722 ж.
1723 ж.
1724 ж.
1725 ж.
1726 ж. күзі
1726 ж.
1727 ж.
1728 ж.
1729 ж.

Оқушы білімін бағалау: Үйге тапсырма: §27.

10 сынып. Қазақстан тарихы (гуманитарлық)

Сабақтың тақырыбы: §28. Ресей қамқорлығын қабылдау

Сабақтың мақсаты:

• 
  Сазтөбе құрылтайынан кейінгі қазақ жүздерінің феодалдық бытыраңқылық жолына бет бұрғандығын,А.И.Тевкелев елшілігі қазақ елінің Ресей империясының құрамына енуін бастап бергендігін түсіндіру.
  
• 
  Пәнге деген қызығушылығын арттыру,ойлау,сөйлеу қабілеттерін дамыту;
  
• 
  Отансүйгіштік қасиеттерге тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

3. 
   карта
   
4. 
   Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
   

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

Көрнекілік: карта, суреттер, сызба, кесте пайдалану.

Үй тапсырмасын сұрау:

5. 
   Қазақ хандығының XVIII ғасырдың басындағы ішкі саяси жағдайы.
   
6. 
   Қазақ хандығының сыртқы саясаты.
   
7. 
   Қазақ-орыс қарым-қатынастары
   
8. 
   Қазақ халқының жоңғарларға қарсы соғысы.
   

Сабақтың жоспары:

1. 
   А.И.Тевкелев елшілігі
   
2. 
   Ресейдің отарлау шаралары
   

Сабақты әрі қарай түсіндіру барысында оқушылардың қазақ жүздерінің Ресей құрамына өте бастауының себебін, оның салдарын ұғынуына мән беру керек. Осы XVIII ғасырдың бірінші жартысында қосылудың тиімді, тиімсіз жақтарын аша білуге талаптандырып, кейінгі салдарын қазіргі жағдайлармен салыстыра отырып, қорытынды жасау керек.

Сабақты бекіту:

1.Ресейге қосылу мақсатындағы Әбілқайырдың дипломатиялық әрекетінің мазмұны еді?

2.1731 жылы орыс патшасы әкімшілігі даярлаған грамота мазмұны қандай еді?

3.Қазақстанды отарлау мақсатында патша үкіметі қандай шаралар жүргізді?

4.Отаршыл елдердің бәріне тән, «Бөліп ал да, билей бер!» деген қағиданы ұстанған саясат жөнінде өз ойларыңды ортаға салыңдар

Бағалау:

Үйге тапсырма беру: §28.

10 сынып. Қазақстан тарихы (гуманитарлық)

Сабақтың тақырыбы:§29. Қазақ-Қытай қарым-қатынасы. Абылай хан

Сабақтың мақсаты:

• 
  Кіші жүз бен Орта жүздің Ресейге қосылу қарсаңындағы саяси жағдайын, қазақ халқының алдында тұрған міндетін, мақсатын көрсету. Абылай ханның қазақ хандықтарын біріктіру жолындағы әрекеттерін түсіндіру.
  
• 
  Пәнге деген қызығушылығын арттыру,ойлау,сөйлеу қабілеттерін дамыту;
  
• 
  Отансүйгіштік қасиеттерге тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

5. 
   карта
   
6. 
   Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
   

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

Көрнекілік: «Абылай» портреті, карта, суреттер, сызба, кесте пайдалану.

Үй тапсырмасын сұрау:

3. 
   А.И.Тевкелев елшілігі
   
4. 
   Ресейдің отарлау шаралары
   

Сабақтың жоспары:

5. 
   Қазақ жерін біріктіру жолындағы Абылай ханның күресі
   
6. 
   Жоңғар хандығының жойылуы
   
7. 
   Қазақтардың ұлттық санасы
   

Сабақтың жоспары оқушы дәптеріне жазылады. Жаңа сабақ материалы өткен сабақпен байланысты болғандықтан, оқушылардың танымдық білімін дамыту мақсатында «Қазақ хандарының таққа, билікке таласуының басты себебі неде?» деген сұрақ қойылады.

Мұғалім оқушы жауабын қорытындылап, сол кездегі Қазақстанның сыртқы саяси жағдайына, қазақ хандықтарының алдында тұрған мақсат, міндетіне тоқталады. Негізгі міндет-қазақ жүздерін сыртқы анталап тұрған жаудан қорғау және саяси бытыраңқылықты жою.

Сабақты әрі қарай түсіндіру барысында оқушылардың қазақ жүздерінің Ресей құрамына өте бастауының себебін, оның салдарын ұғынуына мән беру керек. Осы XVIII ғасырдың бірінші жартысында қосылудың тиімді, тиімсіз жақтарын аша білуге талаптандырып, кейінгі салдарын қазіргі жағдайлармен салыстыра отырып, қорытынды жасау керек.

Екінші мәселе бойынша мұғалім Қазақ жерін біріктіру жолындағы Абылайханның күресіне тоқталады. Кіші және Орта жүз қосыла бастағаннан кейін Ресей өз күшін пайдаланып, қазақ жерлерін тартып ала бастады. Мұнда сызбаны пайдалануға болады.

Ресей өкіметінің қазақ жерлерін алғашқы отарлау саясаты

• 
  Каспий және Жайық өзені бойындағы жерді казак орыстарға тартып алып беруі
  
• 
  Бекініс маңына 10 шақырымға дейін мал жаюға тыйым салуы, 50 шақырымға дейін тыйым салуы
  

Осыдан соң Абылай сұлтанның саяси сахнаға шығып, оның ішкі және сыртқы саясатына, хан болып сайланғаннан кейінгі жүргізген реформаларына оқушылардың назарын аудару керек.

Үшінші мәселеде ХІХ ғасырдың басында Қазақстанның оңтүстік бөлігінің ерекше саяси-әлеуметтік жағдайда тұрғаны, бұл аймаққа Қоқан, Хиуа, Бұхар хандықтары шапқыншылық жасап, солардың езгісінде отырғаны түсіндіріледі.

Картаны пайдаланып Ресей өкіметінің Оңтүстік-Шығыс Қазақстанға ішкері еніп, Ақтау, Алатау, Қапал, Сергиополь, Лепсі бекіністеріңн салуына кедергі келтіріп отырған Қоқан әскерлері мен соғыстарына тоқталу өте маңызды.

Түсіндіру барысында төмендегі кестені пайдалануға болады.

Жылы	Болған оқиға
1834 ж.	6 мың Қоқан әскері Есіл өзеніне қарай жылжып, Ұлытау жеріне келеді. Оны орыс әскерлерінің талқандауы
1850 ж.	Капитан К.Гутковский бастаған қосын Қапалдан шығып, Тойшыбек бекінісіне қарай жылжиды. Қоқандықтардан жеңіліп шегінеді.
1851 ж. 7 шілде	Подполковник Карбышев қосыны Тойшыбек бекінісін алады.
1854 ж.	Верный бекінісі салынады
1859 ж.	Қастек бекінісі салынады.
1860 ж.	Ұзынағаш түбінде қоқандықтармен болған ұрыста қоқандықтар жеңіледі.
1861-1864 жж.	Әулиеата, Ақмешіт, Түркістан, Шымкент бекіністерін орыс әскерлері алады. Оңтүстік Қазақстан Ресейге қосылады.
1867 ж.	Түркістан генерал-губернаторлығын құру туралы заң шығады.

Сабақты қорытындылап бекіту сұрақтары қойылады.

1. 
   Ресей империясының құрамына кіру қарсаңында Кіші жүздің саяси жағдайы қандай болды?
   
2. 
   Алғашқы күштеп отарлау саясатының көрінісі қалай жүрді?
   
3. 
   Орта жүздің Ресейге қосылуы қандай жағдайда жүрді?
   
4. 
   Қазақстанның оңтүстік аймақтары қандай шапқыншылықтарға ұшырап отырған?
   
5. 
   ХІХ ғасырдың 20-30 жылдары құрылған «Азия комитетінің» басты міндеті қандай болды?
   
6. 
   Орыс әскерлері Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуда қандай қалалар мен бекіністерді басып алды? Картадан көрсетіңдер.
   
7. 
   Түркістан генерал-губернаторлығы қай жылы құрылды, оның құрамына қандай облыстар кірді?
   

Бағалау:

Үйге тапсырма беру: §29.

10 сынып. Қазақстан тарихы (гуманитарлық)

Сабақтың тақырыбы: §30. Патша үкіметінің XYIII ғ екінші жартысындағы Қазақстанды отарлау шаралары

Сабақтың мақсаты:

- Патша үкіметінің XYIII ғ екінші жартысындағы Қазақстанды отарлау шараларын, Игельстром реформасының көздеген мақсатын түсіндіру;

- Пәнге деген қызығушылығын арттыру,ойлау,сөйлеу қабілеттерін дамыту;

• 
  Отансүйгіштік қасиеттерге тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

7. 
   карта
   
8. 
   Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
   

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

Көрнекілік: карта, суреттер, сызба, кесте пайдалану.

Үй тапсырмасын сұрау:

8. 
   Қазақ жерін біріктіру жолындағы Абылай ханның күресі
   
9. 
   Жоңғар хандығының жойылуы
   
10. 
    Қазақтардың ұлттық санасы
    

Сабақтың жоспары:

1. 
   Нұралы хан
   
2. 
   Жаңа басқару жүйесі
   

Сабақты әрі қарай түсіндіру барысында өткен тақырыптарға шолу жасау.оқушыларға сұрақтар қою арқылы материалдарды естеріне түсірту.

Сабақты бекіту:

1.Патша үкіметі Нұралы ханды «Қазақ ханы» деп ресми құжатпен бекітуінде қандай құйтырқы саясат жатыр?

2.Нұралы хан билігінің әлсіреуінің себептері қандай?

3.Игельстром реформасының көздеген мақсаты қандай?

4.Ералы,Есім хандарды қайта сайлау және осындай саяси шегініске барудағы патша үкіметінің мақсатын түсіндіріңдер?

Бағалау:

Үйге тапсырма беру: §30.

10 сынып. Қазақстан тарихы (гуманитарлық)

Сабақтың тақырыбы: §31-32. Қазақ халқының саяси тәуелсіздігін жоғалтуы. Ресейдің Қазақстанды жаулап алуының аяқталуы (2 сағат)

Сабақтың мақсаты:

• 
  Кіші жүз бен Орта жүздің Ресейге қосылу қарсаңындағы саяси жағдайын, қазақ халқының алдында тұрған міндетін, сақсатын көрсету. Кіші және Орта жүздердегі Ресей құрамына кіру барысындағы саяси оқиғаларды, ұлы жүздің Ресейге қосыла бастауын және қазақ жерлерінің Ресейге қосылуының аяқталғанын деректер келтіре отырып түсіндіру.
  

- Пәнге деген қызығушылығын арттыру,ойлау,сөйлеу қабілеттерін дамыту;

• 
  Отансүйгіштік қасиеттерге тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

9. 
   карта
   
10. 
    Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
    

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

Көрнекілік: карта, суреттер, сызба, кесте пайдалану.

Үй тапсырмасын сұрау:

3. 
   Нұралы хан
   
4. 
   Жаңа басқару жүйесі
   

Сабақтың жоспары:

2. 
   Кіші жүз бен Орта жүздің Ресейдің құрамына кіруі
   
3. 
   Патша үкіметінің Оңтүстік Қазақстанды басып алуы.
   
4. 
   Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы.
   

Сабақты қорытындылап бекіту сұрақтары қойылады.

8. 
   Ресей империясының құрамына кіру қарсаңында Кіші жүздің саяси жағдайы қандай болды?
   
9. 
   Алғашқы күштеп отарлау саясатының көрінісі қалай жүрді?
   
10. 
    Орта жүздің Ресейге қосылуы қандай жағдайда жүрді?
    
11. 
    Қазақстанның оңтүстік аймақтары қандай шапқыншылықтарға ұшырап отырған?
    
12. 
    ХІХ ғасырдың 20-30 жылдары құрылған «Азия комитетінің» басты міндеті қандай болды?
    
13. 
    Орыс әскерлері Оңтүстік Қазақстан мен Жетісуда қандай қалалар мен бекіністерді басып алды? Картадан көрсетіңдер.
    
14. 
    Түркістан генерал-губернаторлығы қай жылы құрылды, оның құрамына қандай облыстар кірді?
    

Бағалау:

Үйге тапсырма беру: §31-32.

10 сынып. Қазақстан тарихы (гуманитарлық)

Сабақтың тақырыбы: §33. XIXғ 60-90 жылдарындағы Ресейдің Қазақстандағы әкімшілік және сот реформалары

Сабақтың мақсаты:

• 
  Орта және Кіші жүздегі хандық биліктің әлсіреуін және ішкі талас-тартысты пайдаланған патша үкіметінің хандық өкіметті жойып, басқарудың жаңа әкімшілік басқару жүйесін енгізуін түсіндіру, оның мәнін ашып көрсету. ХІХ ғасырдың 80-90 жылдарында қазақ жеріне енгізілген басқару, сот реформаларының отаршылдық, таптық мәнін ашу.
  

- Пәнге деген қызығушылығын арттыру,ойлау,сөйлеу қабілеттерін дамыту;

• 
  Отансүйгіштік қасиеттерге тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

11. 
    карта
    
12. 
    Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
    

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

Көрнекілік: карта, суреттер, сызба, кесте пайдалану

Үй тапсырмасын сұрау:

5. 
   Кіші жүз бен Орта жүздің Ресейдің құрамына кіруі
   
6. 
   Патша үкіметінің Оңтүстік Қазақстанды басып алуы.
   
7. 
   Қазақстанның Ресейге қосылуының аяқталуы.
   

Сабақтың жоспары:

1. 
   1822 жылы «сібір қырғыздары туралы Жарғы» және хандық өкіметтің жойылуы.
   
2. 
   Патша өкіметінің 1867-1868 жылдардағы қазақ жерінде жүргізген әскери-саяси басқару реформасы.
   
3. 
   1886-1891 жылдардағы реформалар бойынша әкімшілік және сот құрылысына енгізілген өзгерістер.
   

Сабақты бастау алдында оқушыларға өткен сабақты қайталатып шолу жасалады. Мұғалім қайталауға оқушылардың барынша қатысқанын бақылауы тиіс.

130 жылдай уақыт ішінде Қазақ хандығының жері Ресейдің қол астына өтіп, отарына айналды. 1822,1867-68, 1886-1891 жылдары қазақ жерлерін басқарудың жаңа реформалары енгізілді. Оқушылардың осы реформаларды талдап, ерекшеліктерін ашып көрсетіп, салыстырып, қорытынды жасауына мүмкіндік туғызу мақсатындасабақты топтық жұмыс арқылы ұйымдастыруға болады. Ол үшін сынып оқушылары топтарға бөлінеді (6 топ).

1. 
   Бірінші, екінші топқа-1822 жылы «Сібір қырғыздары туралы Жарғы».
   
2. 
   Үшінші, төртінші топқа-1867-1868 жылдардағы қазақ жерін әскери-саяси басқару реформалары.
   
3. 
   Бесінші, алтыншы топқа-1886-1891 жылдардағы реформалар бойынша әкімшілік және сот құрылысына енгізілген өзгерістер.
   

Әр топ оқушылары мәнітді жеке-жеке оқып дайындалады. (5 мин уақыт беріледі). Талқылау уақыты аяқталғаннан кейін, оқулықты жауып, шетке шығарып қояды. Карточка сұрақтары таратылып беріледі. Сұрақтар бойынша жұмыс жасалады. (10 минут).

Дайын болған топ жауап береді.

Карточкалық сұрақтар

І.

1. 
   «Сібір қырғыздары туралы Жарғы» қай жылы, кімдердің қатысуымен жазылды?
   
2. 
   «Сібір қырғыздары туралы Жарғы» бойынша қазақ жерлері қандай әкімшілік бөліктерге бөлінді және басқару ісі қалай жүргізілді?
   
3. 
   Жарғы бойынша сот істері қалай құрылды?
   
4. 
   «Орынбор қырғыздары туралы Жарғы» Кіші жүзде қандай басқару жүйесін енгізді, ерекшелігі қандай?
   

ІІ.

1. 
   Патша өкіметінің 1867-1868 жылдары қазақ жеріне жаңа реформа енгізуінің себебі неде?
   
2. 
   Реформа бойынша патша өкіметі басқарудың қандай жүйесін енгізді?
   
3. 
   1867-1868 жылдардағы реформа бойынша әскери сот комиссиялары мен уездік соттар қалай құрылды?
   
4. 
   Реформалар салық және жер мәселесіне қандай өзгерістер енгізді?
   

ІІІ.

1. 
   Патша өкіметінің ХІХ ғасырдың 80-90 жылдары жаңа реформа енгізуінің себебі неде және ол реформалар қалай жүзеге асырылды?
   
2. 
   1886-1891 жылдардағы реформалар бойынша қандай жаңалықтар болды?
   
3. 
   «Ереже» бойынша сот ісіне қандай өзгерістер енгізілді?
   
4. 
   Ресей өкіметінің реформалары отарлау мақсатында қандай рөл атқарды?
   

Сабақты қорытындылап, оқушыралды бағалаған соң, үйге тапсырма беріледі.

Үй тапсырмасы: §33.

Реформаның қазақ елі үшін жағымды және жағымсыз жақтарын жазып келу

Тапсырманы кесте түрінде толтырып келуге де болады.

ХІХ ғасырда Ресейдің қазақ жеріне жасаған әкімшілік-саяси басқару реформасы

Реформаның жағымды жағы	Реформаның жағымсыз жағы

10 сынып. Қазақстан тарихы (гуманитарлық)

Сабақтың тақырыбы: §34. XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда капиталистік қатынастардың дамуы

Сабақтың мақсаты:

• 
  XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда капиталаистік қатынастардың дамуын, сауданың дамығанын,жәрмеңкелер жайлы түсіндіре отырып, білімдерін тереңдету.
  

- Пәнге деген қызығушылығын арттыру,ойлау,сөйлеу қабілеттерін дамыту;

• 
  Отансүйгіштік қасиеттерге тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: аралас

Әдісі: интерактивті

Сабақтың көрнекілігі:

13. 
    карта
    
14. 
    Тірек-сызба, суреттер, кестені пайдалану.
    

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

Көрнекілік: карта, суреттер, сызба, кесте пайдалану

Үй тапсырмасын сұрау:

4. 
   Патша өкіметінің 1867-1868 жылдардағы қазақ жерінде жүргізген әскери-саяси басқару реформасы.
   

Сабақтың жоспары:

1. 
   Қазақстанның жалпыресейлік экономикаға тартылуы.Банк және несие жүйесінің дамуы
   
2. 
   XIX ғасырдың екінші жартысы- XX ғасырдың басындағы сауданың дамуы. Жәрмеңкелер
   
3. 
   Қазақстандағы өңдеу өнеркәсібінің құрылымы,оның сипаты және ерекшеліктері
   

Жыл сайын өткізілетін жәрмеңкелер

• 
  Тайынша көлі /Петропавл маңы/
  
• 
  Константинов /Ақмола/
  
• 
  Петров /Атбасар/
  
• 
  Қоянды /Қарқаралы/
  
• 
  Шар /Семей/
  
• 
  Қарқара /Жетісу/
  
• 
  Әулиеата /Сырдария/
  
• 
  Ойыл, Темір /Орал/
  

Жаңа сабаққа қорытынды жасалып, бекіту сұрақтары қойылады.

1. 
   Патша өкіметі Қазақстанды шикізат базасына қалай айналдырды?
   
2. 
   Ресейдің жеңіл өнеркәсібі үшін Қазақстан шикізат көзі болғанын немен дәлелдей аласыңдар?
   
3. 
   Қазақстанда қандай кен орындары болды?
   
4. 
   Кен орындарының Ресей үшін қандай маңызы болды?
   
5. 
   Бағалау: Үйге тапсырма беру: §34.
   

11-сынып. Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы: Қайталау. (Бақылау жұмысы,тест жұмысы).

Сабақтың мақсаты:

• 
  Іжартыжылдықта өтілген материалдарды қайталай отырып, алған білімдерін пысықтау.
  
• 
  Ұлтжанды, білімді жеке тұлға тәрбиелеу.
  

Сабақтың түрі: қайталау

Әдісі: интерактивті

Көрнекілік: карта, сызба

Сабақтың барысы: І.Ұйымдастыру кезеңі

• 
  Оқу құралын тексеріп түгелдеу
  
• 
  Әнұран орындау, «Хабар»
  
• 
  Оқушылар зейінін сабаққа аудару
  

Пысықтау сабағының материалдары: §1-33.

1. 
   Қазақстан аумағындағы мемлекеттік тарихының зерттелуі
   
2. 
   Қазақ жеріндегі алғашқы мемлекеттік бірлестіктер
   
3. 
   Қазақ жеріндегі ерте және орта ғасырлардағы мемлекеттер
   
4. 
   14-15 ғасырдың бірінші жартысындағы Қазақстан аумағындағы мемлекеттер
   
5. 
   Қазақ хандығының қалыптасуы
   
6. 
   Көшпелілер рухани мәдениетінің ерекшеліктері
   
7. 
   Орта ғасырларда қазақ даласынан шыққан даналар
   
8. 
   15-18 ғасыр қазақ ауыз әдебиеті
   
9. 
   Қазақтың атақты әнші-күйшілері
   
10. 
    Ресейлік отарлаудың ерекшеліктері
    

Сабақты бекіту:

• 
  «Ия жоқ»
  
• 
  БҮҮ
  
• 
  Бетпе-бет
  
• 
  Венн диаграммасы
  

Үйге тапсырма беру: Өткен материалдарды қайталау.Әдеби шығармалар оқу.