12 сәуір – академик , геолог- ғалым Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың туғанына 115 жыл.
12 сәуір – академик , геолог- ғалым Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың туғанына 115 жыл.
(1899-1964 )
Қаныш Имантайұлы Сәтбаев- қазақ халқының Шоқан, Ыбырай, Абайлар арқылы айтылған өткен кезеңдегі арман ойының кеңестік дәуірде жүезеге асуына ерлік ісімен үлес қосқан адам. Қаныш Сәтбаев өзінің барлық саналы ғұмырын қазақ халқының экономикасы мен мәдениетінің, ғылымының өркендеп өсуіне арнап, осы жолда аса тамаша тарихи мәні бар істер жасады.
Ахмет Байтұрсынұлы «Адам нағыз Отансүйгіш патриот болып қалыптасу үшін үш нәрсе керек дейді: білім, тәрбие, мәдениет». Осы айтылғандарға « тектілігін» қосатын болсақ, Қаныш Сәтбаев тұлғасы барлық қырынан көрінер еді.
Қаныш өзінің барлық саналы өмірін
қазақ халқының ғылымы мен мәдениетінің өркендеп өсуіне арнап,
осы жолда аса тамаша тарихи мәні бар
Істер жасады.
М.Ғабдуллин
Өнегелі өмір
Арқаның сұлу төрінің бірі-
Арқаның сұлу төрінің бірі-
( бұрынғы Семей губерниясының Павлодар уезіндегі Ақкелін болысының 4-ші ауылында) қазіргі Павлодар облысының, Баянауыл ауданының Қ.И.Сәтбаев атындағы совхозында 1899 жылдың
12 сәуірінде Сәтбаевтардың үлгілі- өнегелі ауылында дүниеге келді.
Қаныш Имантайұлы
Сәтбаев
Ата-анасы Әлима мен Имантай Сәтбаевтар
Жұбайы Т.А. Кошкина мен Қ.Сәтбаев
Еңбек жолдары
1909-1911 жылдар -туған ауылындағы орыс-қазақ мектебінде
оқиды
1918 жыл - Семей қаласындағы оқытушылыр семинариясын бітіреді
Бірер жыл - Семей қаласында, өз ауылында мұғалімдік қызмет атқарады
1920-1921 жылдар -Баянауыл ауылындағы мұғалімдік қызмет атқарады
1921 жыл - Томск технология институтының кен факультетінің
геология барлау бөліміне оқуға түседі
1920-1941жылдар - Атбасар, Қарсақпай трестерінде геологиялық бөлімінің
жетекшісі және бас геолог болды
1941 жыл - КСРО Ғылым академиясының Қазақ филиалының орынбасары
болып сайланды.
1943 жыл - Филиалдың төрағасы қызметін атқарады
- Геология ғылымындағы үздік жетістіктері үшін КСРО
- Ғылым Академиясының корреспондент мүшесі
1946 жыл - Академик болып сайланды
1941-1964 жылдар - Өзі негізін қалаған Ұлттық Ғылым академиясында үздіксіз
жетекшілік етті
1964 жылы 31 қаңтар - Москваның Кузнецова деген орманды аймағына орналасқан
Кремль ауруханасында қайтыс болды.
5-СӘУІР
ГЕОЛОГТАР КҮНІ
Қаныш Имантайұлы Сәтбаевтың есімі еліміздің
ең таңдаулы геологтарының алдыңғы легіндегі заңды аталады,
ол геология ғылымының аса көрнекті ғұламаларының бірі.
Геологиялық ғылымының дамуына оның қосқан үлесі орасан көп,
зерттеулерінің ғажап жаңалықтар ашуға
әсер еткені де даусыз шындық...”
Академик М.В.Келдыш
«Өнегелі өмір» сериясымен шығып отырған бұл кітап аса көрнекті совет ғалымы, мемлекет қайраткері,
Лениндік және Мемлекеттік сыйлықтардың лауреаты, СССР,
Қазақ және Тәжік ССР Ғылым академияларының мүшесі Қаныш Имантайұлы
Сәтбаевтың өмір жолын жан- жақты баяндайтын деректі ғұмырнама.
Туған елінің көгіне таң жұлдызындай жарқырап шығып,
өшпес сәле шашқан, артында өлмес ұлы істер қалдырған ардақты азамат, зор ғұламаның өмірі жастарға әрқашан өнеге болмақ.
“ Жеріміздің үсті де, асты да бай.
Менің геолог ретінде борышым - жер
астындағы қазбаны зерттеп табу,
оның қорын анықтау. Ал ғалым ретіндегі
міндетім - кен байлықтарын халықтың
игілігіне жарату.”
Қ.И.Сәтбаев
Тұңғыш академик
Қ.И.Сәтбаев негізгі ғылыми еңбегін Қазақстан кен орындарының геологиясын, минералдық қорларын жасауға арнады. Ол 640 тан астам ғылыми еңбектерінің авторы. Қаныш Имантайұлы- рудалы кендердің пайда болуы және олардың жер қойнауында орналасуы, таралу заңдылықтарын зерттейтін Қазақстанның металлогения ғылымының негізін салушы.Сәтбаев еңбектері ғылымдағы зор жаңалықтар енгізді, Қазақстан геологиясы өз заманындағы биік сатыға көтерді. Халқымыздың адал перзенті Қаныш Имантайұлы 1942 жылы Жезқазған жеріндегі кенді зерттеудегі зор еңбегі үшін КСРО Мемлекеттік сыйлығы берілді.
Қ.И.Сәтбаев негізгі ғылыми еңбегін Қазақстан кен орындарының геологиясын, минералдық қорларын жасауға арнады. Ол 640 тан астам ғылыми еңбектерінің авторы. Қаныш Имантайұлы- рудалы кендердің пайда болуы және олардың жер қойнауында орналасуы, таралу заңдылықтарын зерттейтін Қазақстанның металлогения ғылымының негізін салушы.Сәтбаев еңбектері ғылымдағы зор жаңалықтар енгізді, Қазақстан геологиясы өз заманындағы биік сатыға көтерді. Халқымыздың адал перзенті Қаныш Имантайұлы 1942 жылы Жезқазған жеріндегі кенді зерттеудегі зор еңбегі үшін КСРО Мемлекеттік сыйлығы берілді.
1943 жылы Қ.И. Сәтбаев геология ғылымындағы үздік жетістіктері үшін КСРО Ғылым Академиясының корреспондент мүшесі, ал 1946 жылдан толық мүшесі (академик) болып сайланды.
Қазақ ғылым академиясындағы президенттік қасиеттерінің ең зоры – ол аса талантты
және қажырлы, еңбекке төзімді ұйымдастырушысы
МұхтарӘуезов
Бұл кітапта аса көрнекті совет ғалымы, СССР және Қазақ ССР Ғылым академиялары академигі, Қазақ ССР Ғылым Академиясының тұңғыш президенті, Лениндік және Мемлекеттік сыйлықтардың лауреаты, мемлекет және қоғам қайраткері Қаныш Имантайұлы Сәтбаев туралы естеліктер жинақталған. Олардың көпшілігін Қанекеңмен қызметтес болған ғалымдар, қоғам қайраткерлері, жазушылар, біразы ғылыммен кездескен, оның еңбектерінен, қызметтерінен әсер алған адамдар жазған. Бұл кітап академик Қаныш Сәтбаевтың ғылымдық, шығармашылық, қоғамдық, ұйымдастырушылық еңбегін, орасан зор талантын, шалқар болмысын, таң-тамаша рухани келбетін, үлкен адамгершілік қасиеттерін жұртшылық тереңірек түсінуге септігін тигізбек.
Халқымыздың рухани өміріндегі ерекше
құбылыс болған
ұлы тұлға Қ.И.Сәтбаевтың есімі халқының
жанында мәңгі сақталмақ оның есімі өзі ұзақ жылда
жетекшілік еткен
ҚР Ұлттық ғылым академиясының геологиялық
ғылымдар институтына,
Қазақстан қалаларының көшелеріне ,
мектептер мен шаруашылықтарға аты
берілген.
Сондай-ақ Көкшетау қаласындағы “Ленин” көшесі
2009 жылы “Қаныш Сәтбаев” көшесі
болып өзгертілді.
Ұсынатын әдебиеттер тізімі:
Қазақстан: ұлттық энциклопедия. Т.7: Н-С / бас. Ред. Б.Аяған.-Алматы: Қазақ энцеклопедиясы,2005.-728 б.
Қазақтар: көпшілікке арн. 9 томдық анықтамалық. 2 том: Тарихи тұлғалар құраст.Р.Арын және т.б.-2 басылым, өңд., толықты.-Алматы: Білік,2003.-460 б.
Қаныш аға: жеке тұлға өмір баяны/ құраст. Ш.Қ Сәтбаева, Ғ.О.Батырбеков, Ә.Қ.Жармағамбетов.-Алматы: Жазушы,1989.-400 б.
Қозыбаев М. Тарих зердесі. Екінші кітап: Арыстар тұғыры/ М.Қ Қозыбаев. –Алматы: Ғылым, 1998.-280 б.
Сәрсекеев М. Сәтбаев: тұлға өмірбаяны / М. Сәрсекеев.- Алматы: Жалын, 1988.-528 б.
Сәрсекеев М. Құғындалған “Сәтбаев” : естелік –эссе / М.Сәрсекеев. –Алматы: Шабыт,1994.- 244 б.
Тарихи тұлғалар/ құраст.: Б.Тоғысбаев,А.Сужикова.-Алматы: Алматы кітап, 2006.-37 б.
Адильбекова Х.Академик Қ.И. Сәтбаев және оның Қазақстан ғылымын дамытудағы рөлі/Х.Адильбекова// Сынып жетекшісі- Классный руководитель.-2008.№3..-Б.19-21
Айтмағамбетов Е:Тектіліктің бір сыры/ Е.Аймағамбетов // Ақиқат.-2007.-№11. –Б.64-70
Аужанова Г. Қаныш Сәтбаев сан қырлы ғалым/ Г.Аужанова// Қазақ тілі мен әдебиеті.-2005.-№5.-Б.98-99
Сәрсеке М. Қазақ сахарасы / М.Сәрсеке // Ақиқат.-2003. №2;3.-Б.70-74;61-67
СәтбаеваШ. Сәулелі әулет: ғылыми – көпшілік басылым/ Ш.Қ. Сәтбаева.- Алматы: Қазақстан, 1996.-175 б.
