Ақпараттық архитектура (қысқартылғанда АА, ағыл.: Information Architecture, IA) - ақпаратты пайдаланушылардың ақпараттық қажеттіліктерін тиімді қанағаттандыруды қамсыздандырыуға бағытталған ақпараттық технологиялар төңірегінде белгіленетін ұйымдастыру әдістері мен ұсынылатын ақпараттардың жиынтығы.
Ақпараттық архитектура және оның пәнінің тұрақты анықтамасының болмағанына қарамастан олардың анақтамаларындағы негізгі тәсілдерді көрсетуге болады. Үлкен көлемді мәліметтерді визуалды, тиімді ұсынуда ұжымдардағы ақпараттық архитектураның міндеттерін анықтайтын бұл терминді 1976 жылы Ричарду Вурману (Richard S. Wurman) енгізген болатын.
Қазіргі кезде ақпараттық архитектураның төменгі дәрежедегісін дизайнға жуықтатса, ал жоғары дәрежедегісін ақпараттарды ұйымдастыру және құрылымдауға жақындатады. Сонымен қатар, The Information Architecture Institute анықтамасы бойынша ақпараттық архитектура – бұл пайдаланудың ыңғайлылығын (usability) қамсыздандыру мақсатын қадағалайтын өнер мен ғылым, Web-сайттарды ұйымдастырушы және пәнге негіздеуші, интранет-желілер, онлайн-бірлестіктер және программалық қамсыздандырулар.
Розенфельд пен Морвиль ақпараттық архитектураның келесідей төрт негізгі анықтамасын атап көрсетеді:
Ақпараттандыру жүйесінде іске асырылатын ұйымдастырулар, пәнге нездеулер және навигациялар сүлбелерінің үйлестірулері.
Тапсырманы орындауға және мазмұнға интуитивті қол жетімділікке бейімдеуші ақпараттық кеңістікті құрылымдық жобалау.
Пайдаланушылардың ақпаратты іздеуін және оларды басқаруын жеңілдету мақсатындағы веб-сайттар мен интражелілерді құрылымдау және топтастыру өнері мен ғылымы.
Цифрлық кеңістіктегі жобалау және архитектура принциптерін таратушы өз есептерінен тұратын дамып отыратын пәндердің және практиктердің бірлестігі.
Ақпараттық архитектура мен біте қайнасқан салалар мыналар:
ақпараттық архитектураға кепілге берілген шешулуі тиіс графикалық тұманын анықтаушы интерфейстердің дизайны (веб-дизайн);
маркетинг, олай болса, ақпараттық архитектура ақпаратты пайдаланушылардың қажетілітерін қанағаттандыруды мақсат етіп қояды;
ақпараттық жүйелерді жасау;
білімді басқару.
Жеке бағыттарда ақпараттық архитектура әдістерінің жиынтығын бөлудің қажеттілігі, ол әр түрлі деңгейдегі ақпараттық жүйелерде ақпараттар ағынының көлемінің шектен тыс көп болуын көрсетеді. Интернетте, жергілікті желілерде ақпараттар көздері бойынша еркін навигация жасау едәуір қиындайды. Бұл түсінік ақпараттық архитектура ақпараттық көздерді пайдаланудың тиімділігін артыруды қамтамасыз етуді білдіреді, сонымен қатар пайдаланушы үшін олармен жұмыс істеу өте қолайлы болады.
Сондықтан, ақпараттық архитектура адамның ойлауы мен қабылдау ерекшелігіне бағытталған және ақпаратты ұйымдастыруға қазіргі әдістер мен технологияларды, сонымен бірге, ақпараттық жүйелердің мазмұнына алдын ала болжанатын қол жеткізуді интуитивті қамтамасыз ететін көпаспектілі жіктеуді пайдаланады.
Бұған қарамастан, жіктеудегі әдістер (иерархиялық жіктеуді білдіретін таксомония, сонымен қатар, ақпараттық жүйе пайдаланушылары мен иерархиялық емес белгілер тапсырмасын білдіретін, фолксономия) ақпараттық архитектура шеңберінде бәсекеге түседі және Web 2.0 тұжырымдамасының дамуымен байланысты фолксономия жақтастарның қатары көбейуіне байланысты ақпараттық архитектура барлық жағдайлардағы әдістердің жетістіктері мен кемшіліктерін қарастыра отырып, алардың әр қайсысының қолданылу шекарасының дұрысын бірмәнді алдын ала болжай алмайды.
Сонымен қатар, ақпараттық архитектура әдістерін қолдануды және қосымшаларды жасауда жалпы пайдаланушыларда, бірінші ретте, мәліметтер ағынын өңдеумен байланысты, ақпараттық архитектураның міндеттерінің бірі – мазмұнына интуитивтті қол жеткізуді қамтамасыз ету – өнімді пайдаланудың тиімділігі және өте қолайлылығын арттыруға қабілетті, яғни, баласымен салыстыру бойынша бәскелік артықшылығын қамтамасыз етеді. Осы айтылғандарға сәйкес біздің зерттеу жұмысымыздың мазмұнына байланысты ақпараттық архитектураның берілген келесі анықтамасын келтіреміз.
Ақпараттық архитектура атауы ретінде қойылған есептерді жедел орындау мен электрондық оқыту құралындағы барды тиімді пайдалануды қамтамасыз ететін электрондық оқыту құралдарының материалын, интерфейсін, навигациясын, визуалды (болжамды) дизайнын ұйымдастырудың сүлбелерін үйлестіруді түсінеміз. Өкінішке орай, информатика бойынша электрондық оқыту құралдарының ақпараттық архитектурасы көбнесе нақты жасалынған жүйеге бағынбастан ретсіз құрастырылады, ол оқушыға оқытылып отырған пәндік саланың логикалық құрылымын қажеттілікке сай қабылдамай, оның «адасуына» әкеліп соқтырады.
Сондықтан да, электрондық оқыту құралы сапалы жасалыну үшін оның ақпараттық архитектурасы дұрыс құрастырылуы қажет. Алайда қазіргі реалдар, олар:
Көбінесе педагог электрондық оқыту құралдардын жасаумен өзі ғана айналысады.
Педагог электронды оқу құралдарын жасау және пайдалану саласындағы дайындықтан өтпейді.
Келтірілген факторлар информатика бойынша қазіргі кездегі жасалып жатқан педагогикалық ресурстардың сапасына теріс әсер етеді.
Келтірілген екі әдіс те де, электрондық оқыту құралдарын жасау ұжымдық түрде өтеді, ондағы негізгі орындардың бірі осы құралдың ақпараттық архитектурасын жобалау саласындағы маман мен педагог алады.
Өкінішке орай, құрамында қажетті мамандардың барлығы да бар отандық шығармашылық ұжымның бар екендігі жөнінде мәлімет жоқ.
Тәжірибеде педагогқа міндеттемелерді біріктіруге тура келеді. Сонымен, электрондық оқыту құралдары жасаушы оқытушы ақпараттық архитектура жасау саласында кешенді білім алуы керек екені көрініп тұр.
Сонымен қатар, ақпараттық интегралдау технологиясы шеңберінде иерархия түсінігін өңдеу мен құруды автоматтандыруға мүмкіндік беретін программалық компоненттер жасалуы мүмкін. Өңдеудің осындай өнімдерінің бірі электрондық оқыту құралдары мен қорлары болып табылады. Иерархияны электронды өңдеу, яғни қосымша медиа – ақпараттармен жабдықтау түсінігі білім беру қызметі ұйымдарында қолданатын оқу құралдары мен оқулықтарды программалық жүйелер және телеқатынастық құралдарды орнатуға арналған электронды сайттарды құруға барлық пәндер бойынша оқу курстарының жобаларын жасауға мүмкіндік береді.
