Шағын кәсіпкерлік субъектілері

Қызметтің бірнеше түрімен (көп бейінді) айналысатын кәсіпорындар үлесі жылдық көлемде немесе жылдық пайда көлемінде ең көп болып табылатын қызмет түрінің өлшемдері бойынша шағын кәсіпорындар қатарына жатады. Шағын кәсіпорындар экономиканың кез-келген саласында жұмыс істей алады, бірнеше қызмет түрлерін орындай алады, өнімді таңдауда және пайдаға иелік етуде дербестікке ие.

Нарықтағы стратегияға байланысты шағын кәсіпорындардың 3 түрі бар:

* коммутаторлар-ірі кәсіпорындармен өзара әрекеттесу, олармен өндірістік байланыс жасау, ірі өндіріс немесе аралық құрастыру үшін жеке бөлшектерді жасаумен айналысады. Бұл жағдайда олар ірі өндіріске белгілі бір тәуелді және қызметті таңдауда үлкен еркіндікке ие емес;

* патенттер-киім, аяқ киім, азық-түлік шығаратын, жөндеу және құрылыс жұмыстарын жүзеге асыратын, яғни жергілікті өткізу нарықтарында жұмыс істейтін дербес кәсіпорындар. Олардың ұтқырлығы мен мамандануының арқасында олар ірі кәсіпорындармен бәсекелесе алады;

* эксплеренттер-жоғары технологиялар саласында зерттеу жұмыстарын жүргізетін, ірі кәсіпорындарға зияткерлік қызметтің өз өнімдерін (тәжірибелік үлгілер, бағдарламалар, техникалық жаңалықтар және т.б.) ұсына отырып, ғылыми конструкторлық әзірлемелермен айналысатын инновациялық кәсіпорындар.

Шағын кәсіпорындарда салық жеңілдіктері және салықты есептеудің жеңілдетілген тәртібі бар, жеңілдетілген несиелер алады. Мысалы, кейбір қызмет салаларында жұмыс істейтін, ауыл шаруашылығы өнімдерін, халық тұтынатын тауарларды өндіретін және қайта өңдейтін, құрылыс және жөндеу жұмыстарымен айналысатын шағын кәсіпорындар осы қызмет түрлеріндегі сатудан түскен түсім 70% - дан аспаған жағдайда жұмыстың алғашқы 2 жылында пайдаға салық төлемеуге құқылы. Жұмыстың үшінші жылында шағын кәсіпорындар негізгі мөлшерлеменің 25% мөлшерінде салық төлейді, төртіншіде - 50%, егер қызметтің басым түрлерінен түсетін түсім сатылатын өнімнің, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің жалпы түсімінің 90% - ын құрайтын болса.

Шағын кәсіпорындардың артықшылықтары:

* жоғары ұтқырлық, нарық конъюнктурасының өзгеруіне және тұтыну талғамының өзгеруіне тез әрекет ету мүмкіндігі;

* ұйымдастырушылық және басқарушылық қызметтегі икемділік пен тиімділік қажет болған жағдайда мамандандыруды тез өзгерте алады;

* ресурстарды үнемді пайдалану мүмкіндігі.

Шағын кәсіпорындардың кемшіліктеріне мыналар жатады:

* тәуекелдің жоғары дәрежесі;

* қаржылық және материалдық-техникалық базаның жеткіліксіздігі, тез бұзылу мүмкіндігі;

* жарнама мен клиенттерді іздеудің үлкен шығындарының қажеттілігі, өйткені мұндай кәсіпорындар тұтынушыларға белгілісіз болады;

* несие алудың қиындығы;

* жоғары білікті кадрларды тартудағы қиындықтар;

* жаңа техникалық өнертабыстарды дамытуға арналған қаражатты пайдаланудың мүмкін еместігі, өйткені мұндай жобалар жоғары шығындарды талап етеді және үлкен тәуекелмен байланысты болады.

Шағын кәсіпорындардың ел экономикасы үшін жұмыс істеуінің маңызы мынада:

* нарық тұтынушылардың сұранысына ие тауарларды тез толтыра алады;

* тауар ассортиментінің тез жаңаруына ықпал етеді;

* нарық жағдайында қажетті ұтқырлықты қамтамасыз етеді,

мамандандыру мен кооперация құрады;

* жаңа жұмыс орындарын құрайды;

* ел бюджетінің көп бөлігін салықтармен толықтырады;

* бәсекелестік ортаны құрайды;

* нарықтық экономикасыз мүмкін емес ортаны және кәсіпкерлік рухын қалыптастырады.