2. ЖҰмбақтардың басқа жанрлармен байланысы
Жұмбақтардың әдеби жанрлық қызметі
жүктеу/скачать 73,56 Kb.
|
Жұмбақтарды оқыту Қазақ әдебиеті әдістемесі
| 2.2 Жұмбақтардың әдеби жанрлық қызметі
Жұмбақтағы әдеби жанрлар қызметі көбінесе қысқа,кейде кескінмен өрілген ұғымды білдіретін сөйлем немесе сөз тіркестері түрінде болады. Жұмбақтың негізгі поэтикалық құралы-метафоралық тәсіл болып табылады.Жұмбақ туралы меңзеу дайын, көрінбейтін және маңызды емес сияқты. Аналогия бойынша байламның параллель бейнесі жасалады, оның бейнесі басқа құбылысқа ауысады. Жұмбақтар әр түрлі жағдайларды сипаттауға немесе ертегі айтуға емес, бейнелерден әртүрлі заттар мен құбылыстардың бейнелерін жасауға болатын заңдылықтарды табуға арналған. Мектепте әңгімелерді проблемалық талдай отырып оқыту-проблемалық Ал мұғалім оқушыны шешім қабылдауда әртүрлі фактілерді салыстыруға шақырып қана қоймай, өлеңнің негізгі идеясын ашады. Осы бойынша жағдайы гуманизмін көрсетеді, ал оқушы ойламаған бағада шынымен қай алманы таңдады екен деген оймен өлеңді оқуға қызығушылық танытады. Мұғалім оқушылармен алма таңдау себептерін талдай отырып, студенттерге өмір мен құндылықтарды түсінуге көмектеседі. Жазушы мұрасын тұтастай оқыту идеясы қайшылықты екені анық. «Әуезовтің бай мұрасын университетте емес, мектепте бірнеше сағатта көрсетуге бола ма?» Біздің алдымызда келесі сұрақтар тұр: Мәселе сағатта емес, мұғалімнің шеберлігінде, оның терең білімінде. Жоғарыда келтірілген мысал-егер К.Бітібаеваның егер ұмтылушы мұғалім білім мазмұнының маңызды элементін ұрып,оны оқушыларға жеткізудің жаңа технологиясын іздесе, ол оған жауап табады деген пікіріне жауап. Оқу ақпаратының жеткіліктілігі, проблеманың күрделілігі, оқушылардың танымдық іс-әрекетіндегі дербестіктің дамуы, жаңа жағдайда қарама-қайшылықтардың пайда болуы проблемалық тапсырмаларға қойылатын негізгі талаптар болады. К.Бітібаева студенттерді ғылыми-зерттеу жұмыстарына тарту барысында күрделі сұрақтар қою арқылы оқуға үйретеді. Ғылыми зерттеу пәні проблемалардан туындайды деп санайтын жазушы-мұғалім қоршаған ортаға,құбылыстарға, пәндерге қарасаңыз, көптеген проблемалар таба аласыз дейді. Қырағылық, байыптылық, ойлылық - адамның ең маңызды қасиеттері. Дағдылар ойластырылған жұмыстан туындайды.Мәселені барынша іздеудің ең жақсы тәсілі-бір нәрсеге әр түрлі қырынан қарау; дайын тұжырымдарға сын көзбен қарау, басқа шешім іздеу, оны табуға жұмыс жасау. Мектептегі оқушылардан «мыс» бейнесінің қазақ фольклорында жоқтығын іздеуін сұраңыз. Бұл мәселені шешуге арналған іздеу және іздеу бар. Егеменді еліміздің жас ұрпағын тәрбиелеуде мұғалімдердің орны ерекше. Бүгінгі таңда білім беру әдеби шығармалар саласында оқытудың жаңа әдістерін меңгермейінше сауатты және жан-жақты болу мүмкін емес. Оқытудың жаңа әдістерін меңгеру мұғалімге интеллектуалды, кәсіби, адамгершілік, рухани, азаматтық және басқа да адами құндылықтарды дамытуға, өзін-өзі дамытуға және тәрбие жұмысын тиімді ұйымдастыруға көмектеседі. Жас ұрпақты өз бетінше шешім қабылдауға, өзіне сенімді, батыл, жігерлі, жан-жақты болуы үшін мұғалімнен үлкен еңбек қажет. Осы мәселелерді шешу үшін үнемі мұғалім іздеу керек, барлық жаңалықтар мен өзгерістерге батыл көшу керек, тәжірибе мен қарым-қатынас жасау керек деп ойлаймын. Мектепте білім берудегі жаңашылдықты іздеу мақсатында мен де Қазақстан Республикасы мұғалімдерінің біліктілігін арттыру курстарының үшінші деңгейін аяқтап, бағдарламаның жеті модулін теория жүзінде игердім. Осы бағдарлама арқылы білгенімді оқушыларыма үйретемін.Біз эксперимент барысында алған кейбір ойларыммен бөліскім келді. Күнделікті сабақтарымда мен білім берудің басты мақсаты «нені зерттеу», «қалай оқыту керек» екенін және оқушыларыма топтық және жұптық жұмыс барысында шығармашылық қабілетін дамыту үшін қандай тапсырмалар беру керектігін түсіндім. Сабақтар басталмас бұрын ең бірінші оқушыларды қуаныш шеңберіне қойып, жүректері мен жылы алақандарын сезіну арқылы бүгінгі сабақ қызықты әрі тартымды болатынын сездіруге тырысамын. Содан кейін мұғалім мен оқушының рөлін өзгертіп, негізгі салмақты оқушыға беру керек. Оқушыға бәрін үйрету мүмкін емес екенін есте ұстаған жөн, олардың рөлі - оқуға ұмтылу. Сөзімді шығыс даналығының сөздерімен аяқтағым келеді: «Егер сен маған айтсаң мен ұмытып кетемін, егер сен оны көрсетсең мен есімде қаламын, ал егер сен маған не істеу керектігін көрсетсең мен үйренемін», яғни баланы ынталандыру арқылы оқыту және оқыту қажет. Енді мен эксперимент кезінде байқаған оқушыларға топтық және жұптық жұмыстардың жағымды әсерлеріне тоқталғым келеді. Оқушыларды барынша топтық жұмысқа бағыттау, олардың әсіресе тыныш, тұйық, баяу, кішігірім серпіліс жасап, ұжымның ортасына бейімделетін оқушыларға бағыттауды байқадым. Жұмбақта еңбек адамдарынан басталады дегенде сөздер бар.Бұл ұлттық даналықтың алтын қазынасы. Әрине, бұл мақал-мәтелдердің барлығын халық ойлап тапқан деген сөз емес. Ауыз әдебиетінің басқа түрлері сияқты мақал-мәтелдер де таптық сана мен таптық қатынастардан туады. Сонымен қатар мақал-мәтелдер шығарып, оларға таптық идеялар қосып, оларды идеологиялық құрал ретінде қолданды. Мәселен, «аузы қисық болса да байдың баласы сөйлесін», «құм, тас, құл болмас», «бақа басты баладан гөрі алтын әйел жақсы» деген мақал-мәтелдер мүлдем жат.адамдардың тілектері мен көзқарастары. Сондықтан оларды еңбекші халық қабылдамады. Жұмбақ тақырыптары кең, өйткені олар халықтың тұрмыс-тіршілігімен, қоғамдық өмірімен, жұмысы мен тәжірибесімен байланысты. Сонымен қатар, жұмбақта ештеңе жоқ Өмір, әдет-ғұрып, дәстүр, дүниетаным, экономика мен мамандық, қуаныш пен қайғы, даналық, өсиеттер, ілімдер мен үкімдер, бір сөзбен айтқанда, адам өмірінің барлық қырлары мақал-мәтелдердің басты тақырыбы. жүктеу/скачать 73,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|