2019ж. «Этнопедагогика» пәні бойынша ОҚУ Әдістемелік кешені

Жоспар

1. 
   Этникалық мәдени білім кеңістігі
   
2. 
   Этномәдени білім туралы түсінік
   
3. 
   Этномәдени білімді іске асыру ұстанымдары.
   
4. 
   Көпмәдениетті тұлғаны тәрбиелеу.
   

1. 
   Этникалық мәдени білім кеңістігі
   

Оқыту мекемелері және отбасымен қатар кітаптар, оқулықтар, арнаулы журналдар, оқу фильмдері мен хабарлары этникалық-мәдени білім кеңістігін кеңейте түседі.

2. 
   Этномәдени білім туралы түсінік
   

Бүгінгі таңдағы ғылыми әдебиеттерде қазіргі этномәдени білім беруді сипаттайтын анықтамалар туралы қалыптасқан түрлі көзқарастарды саралау арқылы ұғымдық-терминологиялық аппарат жүйесі:

• 
  өзінің төл мәдениетін саналы, сыни тұрғыдан игеру нәтижесінде оқушыларды мәдениетаралық толеранттылыққа тәрбиелеу;
  
• 
  этномәдени дәстүрлерді танып-білуде бейнеленген жеке тұлғалық мәнге ие болуын қамтамасыз ететін оқушылардың әлеуметтік ортада өзін-өзі танып-білуі мен өзін-өзі жүзеге асыруы;
  
• 
  тұлғаның этномәдени сабақтастығының траекториясы мен оны мәдениетаралық диалогқа дайындау жағдайында педагогтар мен балалардың педагогикалық, әлеуметтік өзара әрекеті.
  

Жоғарыдағы анықтамаларды жалпылай отырып, этномәдени білім беру әр халықтың өз ана тілі, тарихы мен әдебиетін, мәдениетін, бір сөзбен айтқанда, жалпы этномәдени құндылықтарын игере отырып, басқа халықтың осы құндылықтарына төзімділікпен қарау.

Сонымен, оқушыларға этномәдени білім беру балаларға ана тілін, төл мәдениеті мен ұлттық құндылықтарын, жалпыадамзаттық мәдени қазынаны игерте отырып, олардың мәдениетаралық ұлттық сана-сезімі мен этномәдени сәйкестілігін қалыптастырып, төзімділігін тәрбиелеуге бағытталған білім беру жүйесі болып табылады.

Қазақстан Республикасы егемендік алған алғашқы жылдарда ұлттық мектеп жасауға, онда ұлттық тәрбие беруге мемлекет тарапынан бірнеше тұжырымдамалар қабылданды. Олар: «Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы», «Қазақстан Республикасында жалпы орта білім беретін мектептерінің тұжырымдамасы», «Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы», «Тәлім-тәрбие тұжырымдамасы», «Қазақстан Республикасындағы этникалық-мәдени білім тұжырымдамасы» т.б.

Осындай маңызды құжаттың бірі 1996 жылы 2 шілдеде Қазақстан Республикасы Президенті жанындағы Мемлекеттік саясат жөніндегі ұлттық кеңес талқылап, бекіткен, сол жылы 15 шілдеде Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың № 3058 Өкімімен мақұлданған «Қазақстан Республикасындағы этникалық-мәдени білім» тұжырымдамасы (авторы Ж.Ж.Наурызбай).

Бұл тұжырымдаманың негізгі идеясы этностық топтардың өзіндік ерекшелігін сақтауға, сонымен бірге өзге мәдениеттердің құндылықтары мен қалыптарын игеруге бағытталған білім беру үлгісін жасау болып табылады. Мұнымен қатар этностық сәйкестіліктің жоғалып кетпеуі және жалпымемлекеттік құндылықтардың қабылдануының қамтамасыз етілуі ескеріледі.

Онда этникалық білім берудің негізгі міндеттері былай көрсетілген: жан-жақты мәдениетті тұлғаны тәрбиелеу; тұлғаның өзіндік төл мәдениетіне сай болуына және өзге мәдениеттерді игеруіне жағдай жасау, мәдениеттер алмасуына, олардың бірін-бірі байытуына бағдар беру; ана-тілінде еркін ұғынысуға қабілетті азаматтарды тәрбиелеу. Онда: «Этникалық-мәдени білім – бұл ана тілі мен төл мәдениетті әлемдік мәдениеттің құндылықтарын қоса игеру арқылы тұлғаның этникалық-мәдени сәйкестігін сақтауға бағытталған білім» - десе, ал тұлға туралы: «Өз мәдениеті арқылы өзге мәдениеттерге бағыт ұстаған адам – жан-жақты мәдениетті тұлға» - деп тұжырымдаған.

Тұжырымдамада мәдени-этникалық білімнің мынадай төрт функцияны атқаратындығына назар аударылған:

- ұлттық сананы қалыптастырады және дамытады;

• 
  этникалық-ұлттық қоғамдастықтың тұтастығының жаңғыруын қамтамасыз етеді;
  
• 
  адамның, этникалық топтардың ұлттық мәдени қажеттігін айқындайды;
  

Сондай-ақ тұжырымдамада ұлттық білім идеясын жүзеге асырудың негізгі шарттары былай анықталған: білім беру мен мектептің ұлттық бастауларын дамыту және нығайту; жеке тұлға үшін ана тілі мен төл мәдениеттің сөзсіз басымдылығын тану және оны қамтамасыз ету; білім беруді демократияландыру; жеке адам мен қоғамның мәдени-этникалық қажеттілігін іске асыруға бағытталған білім беру қызметінің үздіксіздігі; мемлекеттік біртүтас бағдарлама негізінде аталған проблема бойынша халықтың этникалық құрамының ерекшеліктері ескерілген аймақтық бағдарламалардың болуы.

Этномәдени білімді іске асыру ұстанымдары:

• 
  этникалық және тілдік топтарға білім беру қызметтерін көрсету саласына саяси партиялардың, өзге де қоғамдық, оның ішінде діни бірлестіктердің, жеке адамдардың қатысуы заң шеңберлерімен шектеулі болуға тиіс.
  
• 
  ұлттар мен ұлттық топтардың білім беру саласындағы этникалық – мәдени сұраныстарын қанағаттандыруда іс жүзіндегі тең құқықтылығының қамтамасыз етілуі.
  
• 
  жеке адамның этникалық мәдени сұраныстарының қоғам мүдделерінен, қажеттілік пайымдауларынан басымдығы туралы ереженің түсінілуі және қабылдануы;
  
• 
  мемлекеттік саясаттың қоғамда Қазақстанның прогресі мен гүлденуінің маңызды шарты ретінде этникалық мәдени келісімді қамтамасыз ету негізінде іске асуы;
  
• 
  интернациональдық мәдениеттің аса маңызды құндылықтары: бірігу мен ұлтаралыұ татулықтың, жеке адамның құқықтары мен бостандықтарының және де тағы да басқаларының практикаға ендірілуі;
  
• 
  білім беру ісін- білім дарыту мен кадрлрады кәсіби даярлаудың тетігі ретінде емес, түптеп келгенде мәдениет түзуші институт, жеке тұлғаның адамға, ұлтұа тән ерекшеліктерін сақтап дамытудың құралы ретінде қараудың жүзеге асуы.
  

4. 
   Көпмәдениетті тұлғаны тәрбиелеу.
   

Жоспар

1. 
   Болашақ мұғалімдерді этнопедагогика бойынша дайындау.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының этнопедагогикалық тәрбие бағытындағы тәрбие бағдарламалары
   

1. 
   Болашақ мұғалімдерді этнопедагогика бойынша дайындау.
   

Адамның азамат болып қалыптасуында халықтың әлеуметтік мәдениет пен рухани құндылықтары, оның әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері маңызды рөл атқарады. Сондықтан этнопедагогиканың оқытпауы мен қолданбауынсыз тұлғаны толыққанды тәрбиелеу мүмкін емес. Қазіргі кезде әдет-ғұрып пен этнопедагогиканың педагогика ғылымының әдіснамалық-теориялық жағдайларымен бірігуі, қоғамның алдына қойған тәрбиелік мақсаттардың шешілуі өзекті мәселе болып табылады.

Жалпы адамзаттық құндылықтарды, тарихи тәжірибені, сан ғасырлық мәдени дәстүрлерді есепке ала отырып, білім беру мазмұнының жаңартылуы болашақ мұғалімдерді дайындау процесіне жаңа талаптарды ұсынады. Себебі, оқушыларды этнопедагогика элементтермен тәрбиелеуі, ең алдымен, мұғалімнің оның теориялық және практикалық дайындығының деңгейімен анықталады. Болашақ мұғалімдерді оқушыларға ұлттық тәрбие беруге дайындау оларға жүйелі этнопедагогикалық білім беру арқылы жүзеге асырылады.

Этнопедагогикалық білім деп этнопедагогика ғылымының теориялық негіздерін айтамыз. Ал этнопедагогикалық білім беру – болашақ мұғалімдерге сол білімдерді жүйелі меңгерту арқылы олардың этнопедагогикалық іскерліктері мен дағдыларын қалыптастыру процесі, нәтижесінде олардың оқушыларға ұлттық тәрбие беруге даяр болуы.

Болашақ мұғалімдерге этнопедагогикалық білім берудің міндеті – оларды ұлтжанды ұстаз етіп даярлау, яғни олардың ұлттық санасы мен ұлттық дүниетанымын өз халқының тіліне, тарихына, мәдениеті мен салт-дәстүрлеріне біртұтас етіп қалыптастыру.

Этнопедагогикалық білім берудің аудиториялық формаларына: лекциялар, семинарлар, зертханалық және практикалық сабақтар, арнайы курстар, арнайы семинарлар мен факультативтер жатады. Ал аудиториядан тыс формаларына: экскурсиялар, рефераттар, конференциялар, диспуттар, конкурстар, олимпиадалар, курстық және дипломдық жұмыстар т.б. жатады.

Этнопедагогикалық білім беру әдістеріне: әңгімелеу, әңгімелесу, түсіндіру, пікірлесу, көрсету, талқылау, жаттығу, сұрақ-жауап т.б. жатады.

Этнопедагогикалық білім беру құралдары: ұлттық тіл, ұлттық әдет-ғұрыптар мен салт-дәстүрлер, ауызекі халық шығармашылығы, халық тарихы, ұлттық сәндік-қолданбалы өнер, ұлттық ойындар, ұлттық өнер т.б. Этнопедагогикалық білім берудің нәтижесінде болашақ мұғалімдердің оқушыларға ұлттық тәрбие беруге даярлығы қалыптасады, яғни олар ұлтжанды ұстаз болып шығады.

Қазіргі кезеңнің жағдайларында толыққанды мұғалімнің этнопедагогикалық дайындығында жалпы этнопедагогика орталық орынды алады. Жалпы этнопедагогика жоғары білім беру маңызды оқыту пәні болып саналады. Жалпы этнопедагогика мазмұны бойынша этнопедагогикаға кіріспе ретінде қарастырылады, өйткені оның зертттейтін пәні жалпы негізде, «Этнопедагогика бойынша керекті мәліметтер» (халықтық педагогика, дәстүрлі педагогика, тәрбиелеудің дәстүрлі мәдениеті, халықтық педагогикалық мәдениет, педагогикалық ақыл, тәрбиелеудің дәстүрлі формалары, фольклорлық педагогика және т.б.) болады.

Этнопедагогикалық білім беру тұжырымдамасы болашақ мұғалімдердің ішкі әлемінің, оның рухани тәрбие жағының қалыптасуына бағытталады.

Этнопедагогикалық білім беру – студенттердің этнопедагогикалық ғылыми негіздері туралы жүйелі білім үйренудің үрдісі мен нәтижесі. Мұғалімдерді дайындаудағы этнопедагогикалық білім берудің мақсаты – мұғалімнің ұлттық танымының қалыптасуы қажет, жауапкершілікті, өз халқының тарихына, тіліне, мәдениетіне және әдет-ғұрпына енжар болмауы қажет.

Басты мақсатты айқындаған соң, этнопедагогикалық білім берудің төмендегідей мақсаттары бар:

• 
  қоршаған ортаға құндылықты қатынастың қалыптасуы;
  
• 
  этномәдени құндылықтарды қабылдау мүмкіндіктерінің дамуы;
  
• 
  этнопедагогика бойынша арнайы білім үйренуге қызығушылықтың артуы;
  
• 
  халықтық шығармашылықтың түрлері арқылы (поэзия, музыкада) өзін-өзі шығармашылық тану талабының дамуы;
  
• 
  ана тілді меңгеруі;
  
• 
  өз халқының әдет-ғұрып, салт-дәстүрлерін және тұрмыс мәдениеттін білуі;
  
• 
  әртүрлі ұлт студенттердің мәдени қажеттіліктерді қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасау;
  
• 
  студенттерге патриоттық сезімдерінің қалыптасуы және халықтың рухани құндылықтардың негізінде ұлтаралық қатынастардың қалыптасуы;
  

Болашақ мұғалімнің этнопедагогикалық білім беруі студенттердің педагогикалық білім берудің бір бөлігі ретінде қарастырады. Этнопедагогикалық білім беру толық педагогикалық білім беруден тыс қарастырылмайды. Этнопедагогикалық білім берудің мәселелерін шешуде этнопедагогиканың бір пәнімен шектелуге болмайды.

Мектептегi тәрбие жұмысының бiр саласы – оқушылар ұйымдарында ұлттық тәлiм-тәрбие жұмыстарын ұйымдастыру барысында көптеген жұмыстар атқарылуда. Мектептегi бiлiм жүйесiнiң ұлттық моделiн жасауда Ә.Садуақасовтың “Дәстүр” бағдарламасының (Алматы,1992) педагогикалық маңызын да айтпай кетуге болмайды. Автордың негiзгi ойы қазақ этнопедагогикасы негiзiнде ұлттық мектептiң iргетасын қалау, оқу мен ұлттық тәрбиенi ұштастыра отырып “Ауыл академиясының” негiзiн қалау еді. Жазушы Зейнеп Ахметованың “Кәусар бұлақ” бағдарламасы (1992) халық педагогикасындағы қыз балалар тәрбиесiне арналған.

1990 жылдары жазылған “Қазақтың салт-дәстүрлерi” (С.Қалиев, М.Ж.Смайылова, М.Оразаев), “Қазақ тәлiм-тәрбие тарихы” (Қ.Жарықбаев, С.Қалиев), “Әдеп әлiппесi” (Ә.Табылдиев) және басқа оқулықтар бiрiншiден, оқушыларға ұлттық тәрбие беруде ұстаз-тәлiмгерлер бiлiмдерiн жетiлдiру және дайындауға; екiншiден мектептегi тәрбие жұмыстарына ұлттық тәлiм-тәрбие құндылықтарын ендiру мен пайдалану iстерiне бағытталған.

1992 жылы профессор Е.А.Дмитриенко мен Д.Шайменованың “Жұлдыз” атты бағдарламасы жасалды. Бағдарламаның басты мақсаты дағдарысқа ұшыраған Қазақстан пионер ұйымын сақтап қалу және ұйым жұмысын тәуелсiздiк алған Қазақстан мемлекетiнiң ерекшелiктерiне сай құру болды. Қазiргi таңда ұйым – республикалық “Жұлдыз” оқушылар мен балалар ұйымдары одағы деп аталады.

1995 жылы “Болашақ” оқушылар ұйымының жобасы (C.Қалиев, С.Иманбаева) жасалып, көпшiлiктiң талқысына ұсынылды.

Қазақстанда мемлекеттiк тiркеуден өткен саяси партиялардың жастар iсi жөнiндегi бөлiмдерiнiң жанынан балалар мен жасөспiрiмдер ұйымдарын құру мәселелерi қарастырылуда. Павлодар, Қарағанды облыстарында “Қазақстан скауттары” атты балалар мен жастардың ұйымдары жұмыс iстеуде.

Оқушылар ұйымдарының мәртебесiн көтеруде, ондағы ұжым мүшелерiнiң танымдық-шығармашылық қабiлеттерiнiң дамуы мен игiлiктенуiне, балалардың техникалық, интеллектуалдық, өнер қасиеттерiнiң ашылуына мүмкiндiк туғызатын –“Атамекен” арнайы ғылыми-педагогикалық бағдарламасы. Бағдарлама 1985 жылдан бері қарай алдымен ауыл мектептерінде, бертін келе республика мектептеріндегі оқушылар ұйымындағы тәрбие жұмыстарына енгізіліп келеді. Мектеп практикасына бағдарламаны ендіру – негізінен ұстаз-педагогтардың ақыл-кеңесі мен мектепішілік ұйым орда Кеңесі шешімдері арқылы жүзеге асырылады. Осы уақытқа дейін Бағдарламаның 41 Бағыты оқушылардың жас ерекшелiктерiне байланысты мынадай ретпен құрылған болатын:

3. 
   Семинарлық сабақтарының жоспары
   

№1 семинар тақырыбы. Этнопедагогиканың теориялық негіздері.

1. 
   Этнопедагогиканың дамуы мен қалыптасуы
   
2. 
   Этнопедагогика пәні, мақсаты мен міндеттері
   
3. 
   Этнопедагогиканың басқа педагогикалық ғылымдармен байланысы
   
4. 
   Халық педагогикасы түсінігі
   
5. 
   Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері
   
6. 
   Қазақ этнопедагогикасының пәні, мақсаты мен міндеттері
   
7. 
   Қазақ этнопедагогикасының қайнар көздері
   
8. 
   Халықтық педагогика және этнопедагогика.
   

2. 
   Ресей педагогтарының еңбектеріндегі халықтық педагогика мәселелері
   
3. 
   Орхон-Енисей жазба ескерткіштеріндегі халықтық тағылымдардың тәрбиелік мәні
   
4. 
   Қорқыт тағылымдарының тәрбиелік қағидасы
   
5. 
   Араб – шығыс мәдениетіндегі халықтық тағылымдар
   
6. 
   Қазақ жырауларының тәрбие туралы ойлары
   
7. 
   Қазақ ағартушылары еңбектеріндегі халықтық тәрбие мәселелері
   
8. 
   Ұлттық тәрбиенің қайта жандануы
   

1. 
   Этностар тарихын зерттеудің ғылыми-әдіснамалық негіздері
   
2. 
   “Этнос» туралы ұғым
   
3. 
   Этностардың пайда болу заңдылықтары
   
4. 
   Қазақ этносының пайда болу тарихы
   
5. 
   Қазақ атауының этимологиясы
   

1. 
   „Тұлға», «даралық», «жеке адам» ұғымдарының арақатынасы
   
2. 
   «Жетілген адам», «Сегіз қырлы бір сырлы», «Толық адам», «Этнос субьектісі» түсініктерінің арақатынасы
   
3. 
   Этникалық тәрбиенің мақсаты – жетілген тұлғаны қалыптастыру
   

1. 
   Этникалық тәрбие құралдарының тәрбиелік маңыздылығы
   
2. 
   Дәстүрлер мен салттар, әдет-ғұрыптар, салт-жоралғылардың тәрбиелік мәні
   
3. 
   Халықтың ауызекі шығармашылығының түрлері
   
4. 
   Бата – тілек білдіру, ырым-тыйым сөздер
   
5. 
   Ұлттық ойындардың тәрбиелік мәні