2.Қазақстанның қазіргі заман тарихын кезеңдеу
)Қазақстандағы индустрияландыру: барысы, ерекшеліктері және қорытындылары (1928-1940 жж.)
жүктеу/скачать 204,1 Kb.
|
Документ (39) 3
| 24)Қазақстандағы индустрияландыру: барысы, ерекшеліктері және қорытындылары (1928-1940 жж.).
1925 жылы партияның ХІV съезінде Кеңес Одағы индустрияландырудың басталғаны туралы шешім қабылдады. Мақсаты: КСРО-ны аграрлы елден жетекші индустриялы державаға айналдыру. Индустрияландырудың басты көзі ауыл шаруашылық болды.1928-1932 ж.ж бірінші бесжылдық пен тұспа-тұс келді. Индустрияландыру өлкенің табиғи байлықтарын зерттеуден басталды. КСРО Ғылым академиясы 20-30 жылдары кешенді экспедициялар ұйымдастырды. Нәтижесінде республиканың жаңа ғылыми геологиялық картасы жасалды. Индустрияландыру барысында бұқаралық социалистік жарыс өрістеді. 1930 жылы республикада 10мың нан астам екпінділер болды. Қазақстандағы индустрияландырудың ерекшеліктері: Өлкедегі индустрияландыру жоғарыдан жүзеге асырылып, шикізат көздері екпінді қарқынмен игерілді. Мұнай Ембіде өндіріліп, өңдейтін орталық Орскіде салынды. Білікті жұмысшы мамандар, инженер-техник қызметкерлер сырттан, негізінен Ресей мен Украинадан әкелінді. Урабандалу күшті жүріп, қалалар мен қала үлгісіндегі қоныстар, қала халқы көбейді. Әміршіл-әкімшілік басқару жүйесінің әдістері мен іске асырылды КСРО бойынша ең ірі кәсіпорындар құрылысы басым болды. Қазақстан өнер кәсібінде машина, станок жасау, құрылыс материалдары өндірісі болған жоқ, жеңіл өнер кәсібі артта қалды. Индустрияландырудың қорытындылары: Республика аграрлы елден индустриялы – аграрлы елге айналды Қазақстан қорғасын өндіру бойынша Одақта бірінші орынға, түсті металдар өндіру бойынша екінші орынға, мұнай өндіруден үшінші орынға шықты. Қарағанды КСРО-ның үшінші көмір базасына айналды. Республикада 120 ірі өнер кәсіптік кәсіпорын салынды, мың километр ден астам жаңа темір жол іске қосылды. Жұмысшы табының өсуі жүріп жатты, кеңестік біліктілігі жоғары инженерлік-техникалық зиялы қауым қалыптасты. Индустрияландырудың сипатты белгісі урбандану (қалалардың өсуі) болды. 25)1928-1932 жж. Қазақстандағы кеңестік үкіметтің аграрлық шаралары. (бай шаруашылықтарының мүлкін тәркілеу, көшпелі және жартылай көшпелі шаруашылықтарды отырықшыландыру, ауылшаруашылық дақылдарын дайындау компаниясы). Еділден Ертіске дейінгі және Оралдан Алтай тауларына дейінгі Қазақстанның орасан зор дала кеңістігін патша үкіметі ғасырлар бойы әскери мақсаттар мен қоныс аудару саясаты үшін пайдаланған. "Патшалықтың саясаты, жер иелері мен буржуазияның саясаты, партияның X съезінің шешімінде айтылғандай, бұл аудандарда орыс шаруалары мен казактарынан көбірек кулак элементтерін отырғызу, оларды ұлы державалық ұмтылыстардың сенімді тірегіне айналдыру болды". Патша үкіметі аймақты экономикалық жақсарту мақсаттарына, аумақты ұтымды ұйымдастыру және ұлттық шет аймақтардағы жұмысшылардың мәдени деңгейі мен әл-ауқатын көтеру мақсаттарына жат болды. Ол бос жерлерді игеру арқылы емес, жергілікті тұрғындарды зорлық-зомбылық пен тонау арқылы қоныс аударатын жер қорын құруды жөн көрді. Мәселен, патша үкіметі қазақ халқынан 45 387 479 десятина тұратын жерді тәркіледі. Оларға Ресейден қоныс аударған 188 803 шаруа орналастырылды. Тек Жетісудың өзінде ғана 80 мың оннан астам жер кулактар мен казактарға берілді. Патша жерге орналастыру департаменттерінің қамқорлығы жердің "артық мөлшерін"анықтау болды. Жерге орналастыру бойынша барлық іс-шаралар осы мақсатта болды. Патша өкіметінің жерді қоныс аудару қорына тартып алуы нәтижесінде қазақ шаруаларының едәуір бөлігі жерсіздендірілді. Кеңес өкіметі революцияға дейінгі аграрлық қатынастарды жойып қана қоймай, жаңаларының дамуына бастама жасау; жер пайдаланудағы шатасуларды, ұйымдастырылмаушылықты, тұрақсыздықты жою; ұлтаралық қатынастарды реттеу; патша өкіметі тартып алған жерлерді қазақ шаруаларына қайтару қажет болды. Коммунистік партия мен Кеңес үкіметі жерді ұлттандыру және әлеуметтендіру, сондай-ақ Социалистік жерге орналастыру туралы декреттерді басшылыққа ала отырып, алғашқы аграрлық іс-шараларды осы міндеттерді шешуге және, ең алдымен, Қазақстанда тұратын халықтар арасындағы ұлтаралық қатынастарды реттеуге бағыттайды. Байларды тәркілеу іс жүзінде олардың экспроприациясын білдірді. 1928 жылдың 25 қазанына қарай 700 ірі мал иеленушілердің қозғалысы мен мүлкі иеліктен шығарылды. Зардап шеккендерден тәркілеуді жүргізу жөніндегі орталық комиссияға келіп түскен 500 өтініш мал мен мүлікті өрескел озбырлық және әділетсіз алып қою туралы куәландырады. Қазақстан билігі жеке секторды түпкілікті жою идеясына шын мәнінде құмар болды. Тәркіленген мал (200 мыңға жуық бас) 293 колхозға, 5 совхозға және 20 мыңнан астам кедей шаруашылықтарға тапсырылды24. Тәркілеуді жүргізу жөніндегі орталық комиссияға келіп түскен бірқатар өтініштер қаралғаннан кейін соңғысының үкімдері іс жүзінде өзгерген жоқ. Ауыл тұрғындарының моральдық шығындары керемет болды. Көшпелілердің мейлінше ағартылған, шаруашылық-сметалы бөлігі қуғын-сүргінге ұшырады. Осының барлығы Қазақстанның кейінгі ұрпақтарының дүниетанымында өшпес із қалдырды. Бұл үлкен бірдеңенің бастауы болатын. Еділден Ертіске дейінгі және Оралдан Алтай тауларына дейінгі Қазақстанның орасан зор дала кеңістігін патша үкіметі ғасырлар бойы әскери мақсаттар мен қоныс аудару саясаты үшін пайдаланған. "Патшалықтың саясаты, жер иелері мен буржуазияның саясаты, партияның X съезінің шешімінде айтылғандай, бұл аудандарда орыс шаруалары мен казактарынан көбірек кулак элементтерін отырғызу, оларды ұлы державалық ұмтылыстардың сенімді тірегіне айналдыру болды". Патша үкіметі аймақты экономикалық жақсарту мақсаттарына, аумақты ұтымды ұйымдастыру және ұлттық шет аймақтардағы жұмысшылардың мәдени деңгейі мен әл-ауқатын көтеру мақсаттарына жат болды. Ол бос жерлерді игеру арқылы емес, жергілікті тұрғындарды зорлық-зомбылық пен тонау арқылы қоныс аударатын жер қорын құруды жөн көрді. Мәселен, патша үкіметі қазақ халқынан 45 387 479 десятина тұратын жерді тәркіледі. Оларға Ресейден қоныс аударған 188 803 шаруа орналастырылды. Тек Жетісудың өзінде ғана 80 мың оннан астам жер кулактар мен казактарға берілді. Патша жерге орналастыру департаменттерінің қамқорлығы жердің "артық мөлшерін"анықтау болды. Жерге орналастыру бойынша барлық іс-шаралар осы мақсатта болды. Патша өкіметінің жерді қоныс аудару қорына тартып алуы нәтижесінде қазақ шаруаларының едәуір бөлігі жерсіздендірілді. Кеңес өкіметі революцияға дейінгі аграрлық қатынастарды жойып қана қоймай, жаңаларының дамуына бастама жасау; жер пайдаланудағы шатасуларды, ұйымдастырылмаушылықты, тұрақсыздықты жою; ұлтаралық қатынастарды реттеу; патша өкіметі тартып алған жерлерді қазақ шаруаларына қайтару қажет болды. Коммунистік партия мен Кеңес үкіметі жерді ұлттандыру және әлеуметтендіру, сондай-ақ Социалистік жерге орналастыру туралы декреттерді басшылыққа ала отырып, алғашқы аграрлық іс-шараларды осы міндеттерді шешуге және, ең алдымен, Қазақстанда тұратын халықтар арасындағы ұлтаралық қатынастарды реттеуге бағыттайды. Байларды тәркілеу іс жүзінде олардың экспроприациясын білдірді. 1928 жылдың 25 қазанына қарай 700 ірі мал иеленушілердің қозғалысы мен мүлкі иеліктен шығарылды. Зардап шеккендерден тәркілеуді жүргізу жөніндегі орталық комиссияға келіп түскен 500 өтініш мал мен мүлікті өрескел озбырлық және әділетсіз алып қою туралы куәландырады. Қазақстан билігі жеке секторды түпкілікті жою идеясына шын мәнінде құмар болды. Тәркіленген мал (200 мыңға жуық бас) 293 колхозға, 5 совхозға және 20 мыңнан астам кедей шаруашылықтарға тапсырылды24. Тәркілеуді жүргізу жөніндегі орталық комиссияға келіп түскен бірқатар өтініштер қаралғаннан кейін соңғысының үкімдері іс жүзінде өзгерген жоқ. Ауыл тұрғындарының моральдық шығындары керемет болды. Көшпелілердің мейлінше ағартылған, шаруашылық-сметалы бөлігі қуғын-сүргінге ұшырады. Осының барлығы Қазақстанның кейінгі ұрпақтарының дүниетанымында өшпес із қалдырды. Бұл үлкен бірдеңенің бастауы болатын. жүктеу/скачать 204,1 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|