3 гимназиясы мм бақытгүл Темірболатқызы Шукоева қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

	Павлодар қаласы «Дарынды балаларға арналған № 3 гимназиясы» ММ Бақытгүл Темірболатқызы Шукоева қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі
Инновациялық жобаның атауы:	Бағалау және баға - оқу үдерісінің бөлінбес құрамдас бөлігі
Жетекші идея:	Оқушылардың білімге деген ынтасын арттырады. Бағалауды білім жүйесіне жүйелі түрде енгізеді. Білім алушы  кемшіліктерін дер кезінде анықтайды.
Жоба мақсаты:	Оқушы озінің білім нәтижесін болжау және жетістіктерді  түсіну үшін  бағалау критерийлерін біледі және түсінеді, бағалау арқылы оқушылардың функционалдық сауаттылығы дамиды.
Жоба міндеттері:	Бағалаудың түрлерін анықтау. Формативті бағалаудың білім сапасына тигізетін оң әсерін анықтау. Оқытудың қиындықтарын анықтау Стандартты бақылау және орындау , оқыту бағдарламасының мазмұнын, білім беру стилін бақылау. Формативті бағалаудың тиімді тәсілдерін, стратегияларын қарастырып, қолдану. Оқу материалын меңгерте отырып, мәліметтерді өздігінше жинауға итермелеу, қызығушылығын ояту, түрткі болу, зерделеу.  Жеке тұлғаның интелектуалдық дамуын қамтамасыз ету, АКТ-ны пайдалана отырып, ізненімпаздыққа, шығармашылыққа әкелу.  Әрбір оқушының нәтижеге жетуге деген талпынысын дамыту, көпшілік ортасында өз ойын емін-еркін жеткізуге әкелу.
Қолдану саласы:	Қазақ тілі сабағы
Жобаның қысқаша андатпасы:	Бағалау мұғалімдерге сыныптағы оқушылардың үлгерімін бақылап отыруға мүмкіндік береді. Бағалау жүйесінің негізгі мақсаты - білім сапасын арттыру болып табылады. Ал қазіргі заманғы білім сапасы дегеніміз ол білім алушының келешектегі өзінің әртүрлі жеке мәселелерін шешуге керекті, қажетті құзіреттіліктерін қалыптастыратын білім беру нәтижесі.
Жүзеге асыруға дайындық дәрежесі:	Сабақтарда қолданып жүрміз
Қолданудан күтілетін нәтижелер:	1.Оқушының пәнге деген қызығушылығы артады. 2. Оқушы өзін – өзі, өзінің сыныптастарын  дұрыс бағалай алады. 3. Мұғалім мен оқушы арасында сенім мен сыйластық орнайды.  4.Оқу нәтижесін дәлелдеу үшін формативті және суммативті бағалау түрлерін қолданады. 5.Нақты мәселелерді шешу үшін, әр түрлі көзқарастарды білдіреді және сыни тұрғыдан ойлай алады. 6.Рефлексия жасай алады.

Оқушылардың танымдық іс - әрекетін дамытатын құралдың бір түрі – суммативті және формативті бағалау.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында: "Біз бүкіл еліміз бойынша әлемдік стандарттар деңгейінде сапалы білім беру қызметін көрсетуге қол жеткізуіміз керек. Оқытудың, әр оқушының білімі мен қабілет деңгейінің тиімділігін бағалаудың біртұтас жүйесін жасау қажет"деп көрсетілген.

Кіріспе

Бүгінгі күні оқушылардың оқу жетістіктерін бағалау – оқу үдерісінің маңызды да салмақты бөлігі болып табылады. Сол себептен, бүгінгі күннің талабына сай жаңаша бағалау жүйесі қажет етіледі. Бұл бағалауда оқушылар өзін-өзі бағалау, бірін-бірі бағалау, топтық бағалауда, оқу үдерісінің белсенді қатысушы бола алады. Дәстүрлі бағалауда оқушының жетістігі басқа оқушы жетістігімен салыстырмалы түрде бағаланып келді. Мұғалім оқушыға жауап бергені үшін немесе сабақ оқымағаны үшін баға қоятын. Сонда оқушы қаншалықы әділ баға алғанын білмейтін. Бағалаудың жаңа әдісінде оқушы бағаны қандай критерийлер бойынша алғанын, келесі сабақтарға қандай критерийлерге көңіл бөлу керектігін ұғынады. Бұл жүйеде оқушының нәтижесімен бірге іс-әрекеті де бағаланады. Одан басқа оқушыларды бағалауда мұғалім түрлі әдіс – тәсілдерді қолдана алады. Біріншіден, оқушының қызығушылығы артады, екіншіден, мұғалімнің жұмысы да жеңілдеуі де мүмкін. Көптеген мектептерде төрт баллдық жүйеге негізделген бағалаудың дәстүрлі жүйесі сақталып келеді: 2 («қанағаттанарлықсыз»), 3 («қанағаттанарлық»), 4 («жақсы») 5 («өте жақсы»). Теория жүзінде 1 (бірлік) баллы бар болғанымен, тәжірибе жүзінде тіпті қолданылмайды. Баға әр уақытта субъективті. Бағалаудың бұл түрі мұғалімнің толық билігіндегі құралы болып табылып, білім беруде авторитарлық әдіс қолданылады. Осыған орай, мұғалім талассыз бедел мен ақиқат иесі болып табылмақ. Алайда бұл іс жүзінде шындыққа сай келе бермейді. Бес баллдық бағалау шкаласы басқа да таза нормативтік бағалау құралы сияқты дәлдігі жетіспейтін құрал ретінде ұсынылатындығы күмән туғызбайды. 

1. 
   Бағалаудың түрлерін анықтау.
   
2. 
   Формативті бағалаудың білім сапасына тигізетін оң әсерін анықтау.
   
3. 
   Оқытудың қиындықтарын анықтау
   
4. 
   Стандартты бақылау және орындау , оқыту бағдарламасының мазмұнын, білім беру стилін бақылау.
   
5. 
   Формативті бағалаудың тиімді тәсілдерін, стратегияларын қарастырып, қолдану.
   
6. 
   Оқу материалын меңгерте отырып, мәліметтерді өздігінше жинауға итермелеу, қызығушылығын ояту, түрткі болу, зерделеу. 
   
7. 
   Жеке тұлғаның интелектуалдық дамуын қамтамасыз ету, АКТ-ны пайдалана отырып, ізненімпаздыққа, шығармашылыққа әкелу. 
   
8. 
   Әрбір оқушының нәтижеге жетуге деген талпынысын дамыту, көпшілік ортасында өз ойын емін-еркін жеткізуге әкелу. 
   

Оқушылардың білімге деген ынтасын арттырудағы бағалауды білім жүйесіне жүйелі түрде енгізу. Оқу материалын меңгергендігі жөнінде объективті ақпараталу, білім алушының  кемшіліктерін дер кезінде анықтау, мұғалім - оқушы  арасында кері байланысты орнату.

     1.  Оқушының пәнге деген қызығушылығы артады.

     2.  Оқушы өзін -өзі дұрыс бағалауды үйренеді.

     3. Мұғалім мен оқушы арасында сенім мен сыйластық орнайды.

     4.Оқушылардың үлгерімін бақылап отыруға мүмкіндік береді.

     5. Өзінің білім нәтижесін болжау және жетістіктерді  түсіну үшін  бағалау критерийлерін біледі және түсінеді.

    6.Оқу нәтижесін дәлелдеу үшін білім алудың бірнеше түрлерін қолданып әр түрлі ойшылдардың әрекеттерін және қабілеттіліктерін қолданады.  

   7.Рефлексияда қатысу, өзін және өзінің сыныптастарын  бағалай алады.

   8.Нақты мәселелерді шешу үшін, әр түрлі көз қарастарды білдіруде және сыни ойлауда білімдерін қолданады.
Тәжірибемнің сипаттамасы

Мұғалімдердің алдына қойылып отырған басты міндеттерінің бірі – оқытудың әдіс – тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және жаңа педагогикалық технологияларды меңгеру. Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Бұлар оқушының жеке қасиетін аша отырып, оқушының танымдық күшін қалыптастыру және білімін кеңейтуге, тереңдетуге жағдай жасайды. Ұстаз болу үшін ең басты мәселе – оқыту әдісін дұрыс таңдау. Жаңа педагогикалық технологиялар оқушының жеке тұлғалық күшін арттырып, шығармашылық ойының дамуында басты рөл атқарады. Қазіргі кезде білім мен техниканың даму деңгейі әрбір оқушыға сапалы және терең білім беруіне жағдай жасап отыр. Жаңа технологияларды сабақта қолданудың тиімділігі қашан да анық. Қазіргі кезде білім беру үрдісінде көптеген технологиялар қолданылады. Соның бірі «Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясын басшылыққа алдым. Бұл бағдарламаның мені қызықтырғаны, баланың өзі ізденіп, дәлелдеуі. Ол бұрын тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойлаушы, өз ойын дәлелдеуші, ал мұғалім осы әрекетке бағыттаушы, ұйымдастырушы. Ұлы ағартушы Ахмет Байтұрсыновтың «Ұстаз үздіксіз ізденгенде ғана, шәкірт жанына нұр құя алады», - деген сөзі ізденімпаз, жаңашыл ұстаздарға арналғандай.  

Білім, іскерлік және дағдыларды тексеру және бағалау тәрбиеге де ықпал етеді. Оқушылардың өз оқулары, табысы, сәтсіздіктері туралы ой-пікірлері қалыптасып, қиындықты жеңуге ұмтылады. Баға оқушының өзі туралы ойына қозғау салады.

Білімді тексеру және бағалаудың мемлекеттік маңызы бар. Мектептің, мұғалімдер ұжымының жұмысын білімді басқару органдары оқушылардың үлгеріміне қарап бағалайды. Мектеп әкімшілігі, қалалық, аудандық, облыстық білім беру ісін басқару органдары, Білім және ғылым министрлігі оқушылардың білімдерінің сапасын, мектеп және мұғалімдердің жұмысының жетістіктерін және кемшіліктерін білу үшін бақылау және тексеру жұмыстарын береді.

Бағалау__0_–қате__1_-қате__2_-қате__3_-қате_3-тапсырма'>Бағалау оқытудың құрамдас бөлігі және қорытындылау сатысы. Формативті бағалауды пайдалану тиімді оқытудың негізі болып табылады. Себебі бағалау оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру жолдарына елеулі әсер етеді.

Мүмкіншіліктер:

1. 
   Оқушылардың өзіндік оқуға белсенді қатыстыру керек.
   
2. 
   «Оқу түбі тоқу» дегендей оқушы алған білімін қолдана білуі керек. 
   
3. 
    Оқушылардың өздерін өздері бағалай алуы және өздерінің оқуын қалай жақсартуға болатындығын түсіну қажет.
   
4. 
   Бағалау үдерісі шынайы және бәріне түсінікті болу үшін бағалау критерийлерін құру керек.
   
5. 
   Өзінің оқуының мақсаты мен жетістікке қалай жетуін білу үшін оқушылар өз өзін, бір-бірін, тобын бағалауды үйрену керек.
   

- Жеке жетістіктер парағын толтыру арқылы бағалау;

- Эмоциялық қалыптар кескіндемесі арқылы бағалау;

- Пікірнама жазу арқылы бағалау;

- Липкинаның «Үш баға» әдістемесіне сәйкестендірілген бағалау;

- Жапсырма қағаздар көмегімен бағалау, т.б.

Өзара бағалау оқушыларға кері байланыс беруге көмектеседі, яғни бір - бірінен білім алуға және бір-біріне қолдау көрсетуге, бір-бірімен талқылауға, әңгімелесуге, түсіндіруге және бірін бірі сынауға мүмкіндік береді. Сапалы өзара бағалау өз жұмысын бағалау сапасын жақсартуға ықпал етеді, нәтижесінде ол оқушылардың бойында өзінің алға дамуы үшін жауапкершілігін арттыруға бағытталады. Баға оқушының кемшіліктерін табу үшін емес, әрі қарай дамуына ықпал ету үшін қойылады. Баға қою бағалаудан туады және де бала келесі балаға баға қоймайды, тек бағалайды. Өзін өзі бағалау өзін өзі реттеуге жетелейді.

Сабақта «бағалауды» қалай пайдаланамын, соған толық тоқталып өтейін. Cабақ басталғанда бағалау парағын таратып бірден формативті бағалаудың критерияларымен таныстырамын.  Бағалау парағында (2 сыныпқа арналған) көрсетілген пішіндер арқылы (жұлдызша, төртбұрыш, үшбұрыш, дөңгелек) оқушылар өз - өзін, бір- бірін, тобын бағалайды. Әр тапсырмадан кейін тапсырманың кілті беріліп, оқушылар өзін, бір-бірін тексеріп, алған пішіндерін бояйды. Формативті бағалау кезінде бұрынғыдай неге маған осы баға,оған ана баға деген оқушы болмады,сабақ соңында оқушылар өздерінің қаншаға жауап бергендерін біліп,бағаларын айтып шығып,күнделіктеріне қойып,маған тек қол қойдыруға әкелді. Білімі төмен оқушылардың бара-бара сабаққа деген қызығушылығы артып,төрттік бағаға жететін болды. Сабақтың соңында әр бір оқушы өздерінің әр тапсырмасынан кейін алған бағаларын санау арқылы мен оларға суммативтік бағаны қоямын және қойылған бағаға комментарий жасаймын. Жиынтық бағаны қою үшін сабақ бойы оқушылардың жауаптарын бақылаймын. Жиынтық бағамен қатар оқушылардың әр бір дұрыс жауабынан кейін оларды мадақтап, ынталандырамын. Мұғалімнің бағалауы мадақтау, ынталандыру, фишкалар, жұлдызшалар, тілек, смайликтер арқылы бағаланады. [6,www. bilim.idhost.kz]. Мұғалімнің бағалауы, яғни мадақтау, ынталандыру оқушылардың көңіл - күйін көтеріп, өздерінде сенімділікті тудырады. Сондықтан сабақтың басында және аяғында «Сенің көңіл-күйің қандай?» деген сұраққа смайликті бояу арқылы жауап береді. Балалардың көңіл – күйі, қарым – қатынасы жақсы болса, олар жақсы білім алады деп ойлаймын.

Бағыт – бағдар парағы. «Қазақ тілі сабағы” тобы (№1 кесте)

Оқушы ________________________________________________________

1. 
   Қазақ тілі сабағы аптасына неше рет болады?
   
2. 
   Қай күндері?
   
3. 
   Қазақ тілі сабағында не істейсің?
   

Жаманбек сабаққа кешік......

Жақсыбек сабаққа уақытында дайындал.........

Жаманбек уақытын үнемде.........

Жақсыбек уақытын бағала....

Жақсыбек үн тәртібін сақта........

- 5 - 4 - 4

2013-2014 оқу жылынан бастап гимназиямызда барлық бақылау жұмыстары және емтихан тапсырмалары дескриптор мен критерий арқылы бағаланды. Үлгі ретінде 4 сыныптың жылдық бақылау жұмыстарын ұсынып отырмын.

• 
  Септей білуі;
  
• 
  Етістіктің болымсыз жұрнақтарын жасай білуі;
  
• 
  Сөз құрамына талдай білуі;
  
• 
  Сұрақ құрастыра білуі;
  
• 
  Шағын әңгіме жаза білуі.
  

Ұзақ – ең пайдалы құстардың бірі. Ол ағаштардағы зиянды жәндіктерді жейді. Ұзақ өте қауіпті, зиянкез қоңыздардың жұмыртқаларын жояды. Сөйтіп адамдарға үлкен пайда келтіреді. Көктемде жыртылған жерде ұзақтар қаптап жүреді. Олар жерді ұсақ жәндіктерден тазартады. Олар топтасып ағаш басына ұялайды. Ұзақтар табиғатқа көп пайда келтіреді.

(43 сөз)

Грамматикалық тапсырмалар
І нұсқа ІІ нұсқа

А. 1. Септе Жәндігі

Құсы

Қоңыздарына Жұмыртқаларын

жейді тазартады

В. 3.Мәтіннен етістіктерді терболымсыз түрге қой

4.Септелген сөзбен 7 сөйлем құрастыр

Құсы жәндігі

«Жануарлар әлемінде» тақырыбы бойынша диалог құрастыр

• 
  Сауатты жаза алуы;
  
• 
  Лексико-грамматикалық тапсырмаларын орындай алуы;
  
• 
  Өз ойын емін – еркін жеткізе білуі.
  

Ұпайларды бағаға айналдыру шкаласы

88-100% - «5» (12 - 14 балл)

72-87% - «4» (10 -11 балл)

56-71% - «3» (7 - 9 балл)

55% және төмен – «2» (6 балл және одан төмен)

Ұпайларды бағаға айналдыру шкаласы

88%-100% - «5» (33 - 38 балл)

72%-87% - «4» (27 - 32 балл)

56%-71% - «3» (21 - 26 балл)

55% және төмен – «2» ( 20 балл және одан төмен)

1-4 сыныптар үшін бақылау жұмыстарының дескриптор мен критерийлері бар жинағын шығардым. 2014-2015 оқу жылында абробациядан өткізіп, осы оқу жылында қайтадан басып шығардым. Жинақтың қандай кемшіліктері болды? А деңгейін орындаған оқушы "3" деген баға алу керек. А,В деңгейлерін орындаған оқушы "4" деген баға алу керек. Тек қана А,В,С деңгейлерін орындаған оқушы "5" деген баға ала алады. Сондықтан тапсырмаларды құрастырғанда, ұпайларды осы критерий бойынша беру керек. Қойған мақсатыма толық жеттім, оқушылардың үлгерімі екі есе жоғарлады деп айта алмаймын. Бірақ бағалаудың осы түрі жоғары нәтижеге жеткізеді деп сенімдемін.

Ұсынылып отырған кітапша 1-4 сынып оқушыларына арналған бақылау жұмыстарының дескриптор мен критерийлері бар бақылау жұмыстарының жинағы. Бақылау жұмыстарын құрастыру барысында А. Қайырбекованың 1-4 сыныптарына арналған «Қазақ тілі» оқулығы негізге алынды. Бақылау жұмысы екі бөліктен тұрады, біріншісі – диктант (бейтаныс мәтін), екіншісі - лексико-грамматикалық тапсырмалар. Диктанттан кейін бес тапсырма ұсынылып отыр, тапсырмалар деңгей (А,В,С) арқылы құрастырылды.

А – білу,түсіну, қолдану. Тоқсан бойы алған ақпаратты еске сақтап, түсініп, қоршаған ортамен байланыстырып пән бойынша білімді қолдану.

А деңгейдің тапсырмалары:

- буынға бөлу, буын түрлерін анықтау;

- сандарды сөзбен жазу;

- дыбыстық талдау жасау;

- жіктеу, тәуелдеу, септеу;

- аудару;

- керекті жұрнақ, жалғауды жалғау;

- көп нүктенің орнына әріп (сөз) қою;

- артық сө табу, сәйкесін табу, т.б

осындай жұмыстардың түрлерін ұсынып отырмын.

В - талдау, жинақтау

В деңгейдің тапсырмалары:

- ашық, тұйық, бітеу буынды сөздерді теріп жазу;

- берілген сұрақтарға жауап беретін сөздерді теріп жазу;

- антоним, синоним, омоним келтіру;

- сөз құрамына талдау;

- сөз тіркестерін құрастыр;

- шашылған сөздерден сөйлем құрастыр;

- берілген сөйлемге сұрақ құрастыр, т.б.

С – зерттеу және сыни тұрғыдан ойлау. Өзінің көзқарасын жеткізе білу, ой тұжырымдауы.

- далог құрастыру, жалғастыру;

- берілген тақырып бойынша сұрақтар құрастыру;

- мәтін бойынша диалог құрастыру;

- берілген тақырып бойынша диалог құрастыру;

- өз ойын жазу;

- берілген тақырыпқа өлең жазу;

- берілген сөзге синквейін құрастыру,т.б.

Диктантқа арнайы, лексико-грамматикалық тапсырмаларға арнайы критерий мен дескрипторлар берілді. Ұпайларды бағаға айналдыру Назарбаев Зияткерлік мектебінің бағалау шкаласынан алынды. Осы шкала бойынша оқушы тапсырманы 55% немесе одан төмен орындаса, «2» деген баға алады. Біздің гимназиямызда талаптарға сай барлық бақылау жұмыстары дескриптор мен критерий арқылы бағаланады. Жоғарыда айтылғандай бақылау жұмысында суммативті баға қойылады. Мұғалім де, оқушы да не үшін «5», не үшін «4», не үшін «3» алғанын және қандай критерий бойынша бағаланғанын біліп тұруы керек. Тіпті бағалау критерийлерімен ата-ана да таныс болуы керек. Сонда бағалау әділ болады да, оқушылардың білім алуға деген қызығушылығы да артады.

• 
  фонетика, лексика, морфология мәселелерін үйретуде сауаттылықты арттырумен, тілді дамытуы;
  
• 
  өткен материалдарды қайталап, одан алған білімдерін, сауаттылықтарын бақылауы;
  

- диктант мәтіндері белгілі бір орфографиялық немесе тыныс белгілеріне тән ережелермен шектеліп қана қоймай, бірте-бірте қиындатылып,

күрделендірілуі.  

Міндеті:

• 
  Сауатты жаза алуы;
  
• 
  Лексико-грамматикалық тапсырмаларын орындай алуы;
  
• 
  Өз ойын емін – еркін жеткізе білуі.
  

Жоғары айтылғандай гимназиямызда емтихан тапсырмалары да дескриптор мен критерий арқылы бағаланды. Үлгі ретінде Орта мектеп түлектерінің қорытынды аттестаттауға емтихан материалдарын ұсынып отырмын. Емтихан үш тапсырмадан тұрады (тест сұрақтары 25; оқылым (мәтін) 170-200 сөзден тұрады, оның 5 жауап нұсқалары болады; айтылым (монолог)). Әр тапсырманың уақыты және бағалау критерийлері белгіленеді. Екі ай бұрын емтихан тапсыратын оқушылар тапсырмалар мен критерийлермен таныс болады. Емтиханда мұғалім оқушыға баға қойған кезде, ол бағаны не үшін қойған, әр тапсырмада неше ұпай жинағаны бәрі анық, әділ болады.

Білім ордасы оқушыларға тек қана білім беріп қана қоймай, сонымен бірге оқушылардың білімін бағалау, оқушыларды алға ұмтылуға ынталандыру орталығы болып табылады. Ал, оқушының дұрыс қалыптасуындағы шешуші рөлді бағалау атқарады деп ойлаймын.

Формативті бағалау мұғалімдерге сыныптағы оқушылардың үлгерімін бақылап отыруға мүмкіндік береді. Сонымен, бағалау жүйесінің негізгі мақсаты - білім сапасын арттыру болып табылады. Ал қазіргі заманғы білім сапасы дегеніміз ол білім алушының келешектегі өзінің әртүрлі жеке мәселелерін шешуге керекті, қажетті құзіреттіліктерін қалыптастыратын білім беру нәтижесі.

1. 
   Мұғалімдерге арналған нұсқаулық
   
2. 
   Безукладников К.Э. «Организация деятельности учащихся на уроках в школах» реализующих программы международного бакалавриата», Пермь, 2010, ПМГУ;
   
3. 
   Шнейдер М.Я. «Оценка качества образования в школах Международного бакалавриата», Вопросы образования, 2005, № 1.,С. 2–28.
   
4. 
   Красноборова А.А., «Критериальное оценивания как технология формирования учебно-позновательной компетентности учащихся», Нижний Новгород, 201