Ұстаздың ата-анамен жүргізетін жұмысының мазмұны

Бүгінгі таңда ата-аналардың отбасы тәрбиесі жағдайында бастауыш сынып оқушыларының мінез бітістерін тәрбиелеуге дайындығын арттырудың бір жолы оларға жүйелі түрде білім беру болып отыр. Ол ата-аналар жиналысы, ата-аналар университеті, сұхбаттар мен әңгімелер және басқа да іс-шаралар мазмұнына ендірілу арқылы жүзеге асырылады.

Оқушылардың мінез бітістерін тәрбиелеуге отбасы жүйесінің қатынасын анықтауға қолданылатын әлеуметтік-психологиялық диагностикалық әдістер: сұрақ-жауап, сауалнама, бақылау, эксперимент, социометриялық әдіс, сандық-сапалық құжаттық әдіс, тест және т.б.

Сонымен қатар, отбасы жүйесі арқылы оқушылардың типтік мінез бітістерін тәрбиелеуде әлеуметтік-психологиялық әдіс-тәсілдер мыналар: «Отбасылық социограмма тесті», «Отбасының кинетикалық суреті», «Көркем сурет әдістемесі», «Тұлғалық қасиеттерді анықтауға арналған балалар сауалнамасы», «Айзенк сауалнамасы», «Адам суреті» тесті, «Э.Г.Эйдемилердің ОТТ (отбасы тәрбиесін талдау) сауалнамасы», «ОТТ ата-аналарға арналған сауалнама» А.Я.Варга, В.В.Сталиндердің «Ата-ананың балаға қатынасына сауалнама тесті және т.б».

Бұл аталған әдіс-тәсілдер отбасы жүйесіндегі қарым-қатынасты, отбасы мүшелерінің бір-біріне эмоциялық байланысы мен сезімдік жағдайлары, отбасындағы балалардың типтік мінез бітістерін анықтауға мүмкіндік береді.

Тәжірибелі-эксперимент жұмысына Шымкент қаласындағы №46 жалпы орта мектебінің 2-4 сынып оқушылары, яғни 60 оқушы және 30 ата-ана қатысты. Тәжірибелі экспериментке қатысқан сынып оқушыларына анықтау мақсатында «Отбасының кинетикалық суреті» тесті жүргізіледі.

Сурет салынып біткеннен кейін, баламен келесі жүйе бойынша әңгімелесу қажет:

- Суретте кім салынған және отбасының әр мүшесі не істеп тұр?

- Отбасы мүшелері қай жерде оқиды немесе жұмыс істейді?

- Сурет салу процесін талдау.

Отбасының суретін салған кезде, кейбір балалар өзін парақтың астыңғы жағында бейнелейді. Бұл балада бір жетіспеушіліктің барын көрсетеді.

Көптеген сылтаулар, қолмен салған суретін жабу, бұл баланың өзіне-өзі сенбеуін, ересек адамнан көмек қажеттілігін көрсетеді.

ЖКС үшін сандық бағалар жүйесі құрастырылған. 5 симптомдар айқындалады: 1) Қолайлы отбасылық жағдай; 2) Үрейлік; 3) Жанжалдық; 4) Өзін толықтырылмағанын сезіну; 5) Отбасы жағдайындағы дұшпандық.

Балдар сомасы қаншалықты көп болса, соншалықты белгінің айқын болғаны. Белгінің айқындалуы 0 ден 3 ке дейін бағаланады. Алынған нәтижелер психолог үшін психокоррекциондық жұмысқа және бала мен отбасын ары қарай диагностикалауға негіз болады.

Алынған нәтижелерді өңдеу орташа бал – «2» ұпайды көрсетті. Бұдан шығатын қорытынды: Мектеп психологының, сынып жетекшесінің ары қарай мектеп оқушыларына және олардың ата-аналарына диагностикалық жұмыстарды жүргізудің қажеттілігін көрсетеді.

Сурет салу процесін талдау баланың отбасылық қарым-қатынасы жөнінде ақпарат беріп қана қоймай, оның жұмыс стилін де көрсетеді.

Отбасы кинетикалық суретінің белгі кешені

Оқушылардың мінез бітістерін тәрбиелеуде отбасы жүйесіндегі ата-аналарға мынадай сауалнама жүргізілді. Оның мазмұны төмендегідей:

1. 
   Біздің үйде ең бастысы – бала.
   
2. 
   Менің баламның менімен ақылдаспай бір нәрсені жасағанын көз алдыма елестете алмаймын.
   
3. 
   Сіздер түсініңіздер, мен күні бойына өз тірліктерімді бітіре алмаймын және есесіне баланың жанын түсінуге де уақытым жоқ.
   
4. 
   Менің балам балабақшада емес үйде, отбасында тәрбиеленіп жатқанына маған риза шығар
   
5. 
   Балам менің көңілімнен шығуға ұмтылса да, мен оның тек кемшіліктерін көремін.
   
6. 
   Егер менің балам кінәлі болып қалса, онда оның қайтара терісін сыпырып аламын.
   
7. 
   Мен әрдайым балама барлық нәрсені ақылмен жасауы: айтып отырамын
   
8. 
   Мен баламның денсаулығы жақсы болуы үшін, оның барлық еркеліктерін кешіремін.
   
9. 
   Балама сағаттар бойы уақытымды бөлгенше, оған бір нәрсе сатып ала салғаным жақсы
   
10. 
    Өзімнің ойындағы жауабына қол жеткізу үшін менің балам дәл сол сұрақпен кімге (әкесіне немесе шешесіне бару керектігін жақсы біледі
    
11. 
    Бұрында мен балама барлық нәрсеге рұқсат ететінмін, ал қазір ешнәрсе де жасатпаймын
    
12. 
    Менің балам туылғаннан бастап, өзіне ешкімнің тең келмейтінін біледі
    
13. 
    Менің балам ешқашан менсіз шешім қабылдамайды
    
14. 
    Мен балама барлығын беремін: тамақ, киім, нан-онда оған қоса көңіл бөлудің қажеттілігі қанша деп ойлаймын.
    
15. 
    Менің баламның маған қаншалықты кедергі келтіретінін білсеңіздер ғой!
    
16. 
    Көршімнің баласына қарағанда, менің балам 100 есе нашар
    
17. 
    Баланың ойы ешнәрсе емес, ал ата-ананың ойы-заң
    
18. 
    Мен-«ең бірінші баланың міндеттері, содан соң ғана құқықтары болуы тиіс»,-деп есептеймін.
    
19. 
    Мен баламды барлығынан қорғаштаймын. Ол мен үшін денсаулығымның қаншалықты қымбат екенін жақсы біледі
    
20. 
    Менің балам күнделікті сыйлық алуға үйренген. Оның әрдайым неге көңіл толмайтынын түсіне алмаймын
    
21. 
    Біздің үйдегі ересек адамдар баланы тәрбиелеуде әр қайсысы өзінің стилін қолданады
    
22. 
    Менің балам (қызым) енді өзінің кіші қарындасы (інісі) болғандықтан, оған көп көңіл бөле алмайтынымызды еш түсінбейді
    
23. 
    Мен тек өзімнің балам үшін өмір сүремін
    
24. 
    Баламның тек қана сілтеулерімен өмір сүретініме мені неліктен кінәләйтінін түсінбеймін
    
25. 
    Маған баланы көбінесе телефон арқылы тәрбиелеуге тура келеді
    
26. 
    Мен балама көңіл бөлуге ұмтылмаймын. Маған ешкім көңіл бөлмеген
    
27. 
    Мен балама жақсы болу үшін ғана, басқа балаларға қарсы қоямын
    
28. 
    Тәрбиелеудің ең жақсы тәсілі- белдік
    
29. 
    Балам біздің үміттерімізді ақтаулары қажет екендігін біледі.
    
30. 
    Мен баламның денсаулығының нашар екендігін әрдайым есімде ұстап, оның айтқандарын орындаймын.