4 Мәдениет анатомиясы Мәдени формалар
жүктеу/скачать 35,5 Kb.
|
4 daris. madeniettanu
4 daris. madeniettanu
|
Дәріс №4 Мәдениет анатомиясы Мәдени формалар; Мәдени кеңістіктің құрылымы; Рухани мәдениет; Технологиялық мәдениет. Мәдени нысандар ұғымы мәдениеттану әдебиетте әртүрлі түсіндіреді. Ақпараттық-семиотикалық көзқарас бойынша қоғамдық өмірдің ақпараттық-белгілік мазмұны мәдениет нысандарда сақталынады және дамиды. Мәдени кеңістікті бүкіл адамзат ауқымында қарастыра отырып, онда автономды облыстарды бөліп көрсетуге болады: - аймақтық мәдениет; - өркениет. Бұл мәдени формалардың ең көп түрлері. Олардың ішінде тарихи түрде кіші дәрежелі мәдени формалары бар. Ұлттық мәдениеттердің құрамында, мысалы, этникалық мәдениет сақталады. Қазіргі кезеңде әрбір жеткілікті дамыған мәдениетте жаппай және элитарлық Мәдениет ерекше нысаны ретінде бөлінеді. Әртүрлі халықтарда, әртүрлі тарихи кезеңдерде әртүрлі мәдени формалар қалыптасады, онда адамдар өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қаражат табады. Оларға діни көріністер мен әдет-ғұрыптар, философия, өнер, спорттық ойындар және т. б. жатады. Олардың кейбіреулері тұйық сипатқа ие және тар тайпалық және этникалық қауымдастықтан (тұрмыс нысандары, жергілікті салт-дәстүрлер, мерекелік рәсімдер) тыс шықпайды, басқалары халықаралық сипатқа ие болады және жалпыадамзаттық мәдениеттің (философия, ғылым, өнер) нысандарына айналады. Ерекше мәдени нысандарда әлеуметтік ақпаратты сақтау, жаңғырту және көбейту міндеті шешіледі. Тәрбие және оқыту, әдет — ғұрып, салт-дәстүрлер, аңыздар мен ертегілер, кітапханалар мен мұражайлар-бұл алдыңғы ұрпақтың тәжірибесін адамдардың болашақ ұрпақтарына сақтау және беру жүзеге асырылатын мәдени нысандар. Қоғамды көптеген топтарға (ұлттық, әлеуметтік, кәсіби және т.б.) бөлу, олардың әрқайсысында бірте-бірте құндылықтар мен мінез-құлық жүйесі қалыптасады, субкультураның пайда болуына әкеледі. Қазіргі заманғы мәдениет зерттеушілері халықтың басқа топтары: жастар субмәдениеті, кәсіби субмәдениеттері (театр әлемі, ғылыми, жұмысшы, медиктер, фармацевттер) бар екендігін айтады. Қылмыстық әлемнің ішінде өзіңің субкультурасы бар. «Кылмыстық» субмәдениет тіпті халықтың басқа топтарына өз әсерін таратады. Миллионерлердің ерекше субмәдениетін қалыптастыру процесі байқалады. Белгілі бір мәдени кеңістікті толтыратын мәдениеттің жекелеген феномендері келісілген жүйесілер құрылады. Мысалы: құқық жүйесі, саяси жүйелер, ғылыми білім жүйесі және т. б. болып табылады. Дегенмен, мәдениеттің барлық нысандарын жүйе ретінде қарастыруға болмайды. Жүйе - бұл бір-бірімен арақатынаста және байланыстарда болатын және тиісті тұтастықты құрайтын элементтер жиынтығы. Көптеген тарихи қалыптасқан мінез-құлық, әдет-ғұрыптар, салт-дәстүрлер және т.б. жүйелер болып табылмайды. Мысалы, еуропалық мәдениетте адамдар бір-бірін қарсы алатын әдет-ғұрып кешені бар: Тек үнсіз киюге немесе табынуға болады; таныс адамды қол көтерумен қарсы алуға болады; стандартты сәлемдесу сөздерін айтуға болады («Сәлем!», «Күту, тосу», және басқалар). Бірақ бұл әдет-ғұрыптардың жиынтығы кездейсоқ қалыптасқан. Олар әртүрлі тарихи және әлеуметтік шығу тегі бар. Құдайға құрбандық шалу үшін еңкейуі керек. Қол алысу-жекелеген тарихшылардың пікірі бойынша қолда қарудың жоқтығын көрсететін кеш рәсім. Қол көтеру-бір кездері тоқтауға асығатын адамның әдеттегі қалалық қимылы. Ауылдарда мұндай қимыл жақында түсініспеушілікпен қабылданып, тіпті құрметтемеушілік белгісі ретінде түсіндірілген. Ал «қаламды сүю» әдет-ғұрпы орта ғасырлық Еуропаның аристократтық шеңберлерінде жоғары қоғамнан ханымдармен рыцарлық куртуаздық қарым-қатынастан келді. Мәдени жүйелер мәдениет феномендерінің конфигурациясы болып табылады, олардың құрамына кіретін жекелеген элементтер қисынды өзара байланысты қисынды реттелген конструкциялар болып табылады. Мәдени нысандар бір-бірінен оқшауланбаған. Олар өзара әрекеттеседі. Олар бірігуі және өзара араласуы мүмкін, олардың біреуі басқалардың құрамдас бөліктері болуы мүмкін. Дегенмен, кез келген мәдени форманың өзінің мәдени белгілері бар, олар оның ерекшелігін құрайды және басқа шамада оны басқалардың арасында бөледі. Материалдық мәдениет адам өмірінің материалдық аяда қол жеткізген жетістіктерінің жиынтығынан тұрады. Оған адамның биологиялық өмірін қамтамасыз етуге қажетті игіліктер — азық, киім, баспана, еңбек және қатынас құралдары т.б. жатады. Рухани мәдениет белгілі бір қоғамда өмір сүріп жатқан адамның айналасындағы адамдармен қарым-қатынас жасау үрдісіндегі білімінен, білігінен, кәсіпқойлығынан, қадірінен, адамшылығынан, тәрбиелілігінен, зиялылығынан, қарапайымдылығынан көрініс береді. Сонымен бірге адамдардың сезім дүниесі, демократиялылығы, жүздесу мәдениеті рухани мәдениеттің элементтері болып табылады. Рухани мәдениет деп жеке адамның білім қорын, меңгерген ғылымын, ақылын, ойлау тәсілін, көркемөнерді игеруін, әлеуметтік- психологиялық біліктілігін айтамыз. Көркем әдебиет пен өнерді меңгеру, сұлулықты ажырата алу —жеке адамның руханилығының өлшемдері. Көркем әдебиет адамның эстетикалық талғамын, рухани және адамгершілік бейнесін қалыптастырады. Мәдениеттің атқаратын негізгі функциялары. Қоғамда мәдениет төмендегідей маңызды функциялар атқарады: Мәдениет адамды рухани қалыптастырады. Мәдениеттің бұл функциясы оның негізгі мазмұнымен тікелей байланысты. Жеке адам — өзі өмір сүріп жатқан қоғамның, нақтылай айтсақ, сол қоғам жасаған мәдениеттің туындысы. жүктеу/скачать 35,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|