Қ65 д м г ш м л а у ш й л р р іж т щ І > — ііч іг п Ж. Қоңыратбаева тіл білімі
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Pdf көрінісі
|
b1938
| Таңырып:
ТАРИХИ-ӘЛЕУМЕТТПС ТЕРРИТОРИЯЛЫ Қ ТІЛДІК ҚҮРЫЛЫМДАР М ЕН БІРЛІКТЕР Қарастырылатын мәселелер: Тілдік одақ мәселесі жэне оның тілдердің типологиялық топтастырылуына қатысы. Тілдер семъясы және оның тілдердің генеалогиялық топтастырылуына қатысы. Тілдің дыбыстық жүйесі мен грамматикасында болатын жетілістеркұрылымдық (функционалдық) даму деп аталады. Тілдің функциясы дегеннен оның қоғамда атқаратын қызметін түсінеміз. Тілдегі өзгеріс қүбылыстардың барлығы да оның қоғамдық қызметі арқасында тынымсыз қозғалыс, әрекет үстінде болады да, соның нәтижесінде қоғам сынына түсіп, өмір талабына сәйкестеніп оты- рады. Тілдің функциялық дамуы, негізінен, экстралингвистикалық жағдайларға тэуелді, соның қызметінен туады. Тілдік одак мәселесі және оныц тілдердіц типологиялык топтастырылуына қатысы Тілдік одақ дегеніміз - шықкан тегіндегі жақындық бойын- ша емес, біртүтас географиялық кеңістікге өзара үзақ уақыт бойы қатынаста болған тілдердің белгілі дэрежеде қүрьшымдық жэне материалдық үқсастығына негізделген тілдердщ тарихи оірлігі. Тілдік одақ пен тілдер семьясы деген үғымдар бір емес. Тілдер семьясы тілдік одаққа қарама-қарсы түсінік. Қазіргі кезде белгілі тілдік одақтар мыналар: а) Балқан тілдік одагы (оған үндіеуропа семьясындағы эртүрлі топтарға кіретін болғар, македон, серб- хорбат, албан, жаңа грек тілдері жатады); ә) Еділ тілдік одагы (оған фин-угор семьясына кіретін марий, удмурт тілдері, түркі семья- сына кіретін башқүрт, татар, чуваш тілдері жатады); б) Орталық Азия тілдік одагы (оған Орталық Азия жеріндегі эргүрлі семьяға кіретін иран, үндіарий, дравид, тибет, қытай тілдері жатады). Тілдік одақтар Оңтүстік-Шығыс Азия, Африка, Океания аймақтарында да қалыптасқаны туралы деректер бар. Тілдік одақ туралы идея ең алғаш Б. де Кургенэ еңбектерінде айтылады. Ал терминді алғаш қалыптастырған Н. С.Трубецкой. Ол тіл семьясынан тілдік одақгы айырып қарау қажеттігін айта- 55 ды. Тілдік одақ тіл жүйесінің эртүрлі деңгейлерінде қалыптасқан тілдердің ерекше аймақтық бірлігінен пайда болады. Сөйтіп, өзара қатынастағы тілдердің әртүрлі деңгейде тілдік үқсастықтығының оол\ ы және оны ц тілдердің і тасты р ы л у ы н а қ аты сы Қаз Ностратикалық сүр. Ьүл теория (алтай тіліне түркі, монғол, манчжур тілдері жатса, орал тілдеріне балтық, финугор тілдері жатады), үндіевропа, семит-хамит (оған араб, вавилон, египет тілдері жатады) тілдерінің туыстықтарын дэлелдейді. Мысалы, алтай тілдеріндегі «кол» (көл) деген сөздің дра- вид тілінде «кол-тоган» болса, семит-хамит тілдерінде «кул-өзен» болып келеді. Япон гілінің «куро» деген сөзінің түркі тілдеріндегі «кара» деген сөзбен сэйкес келуін кездейсоқ емес деп дэлелдеген. Ягни, Афразия, үндіеуропа, картвел, орал, дравид, алтай тілдерін біріктіретін тілдердің үлкен семьясы ностратикалық тілдер деп Бүл терминді 1903 жылы алгаш (афраз (орал картвел) деп бөлінеді. Бүлайша бөліну жалпыностратикалық вокализмнің (дауысты) кейін шыққан тілдердегі тағдырына бай- ланысты: шығыс ностратикалык тілдерде алғашқы түрақты түбірдің вокализмі сақталған, батыс ностратикалық тілдердегі бір алмасу қалыгітасқан. Ностратикалық тілдер семьясының тараған шегарасы анықталған жоқ. Олардың генетеикалық туыстығы олардагы тегі орф аффикстік морф икалық тілдер семьясынын алғ археологиялық деректерге қарағанда Таяу Шығыс деп есептеледі. Бүл мэселе салыстырмалы тарихи тіл білімінің бастапқы кезеңінде пайда болды. Ностратикалық тілдердің зерттелуі үш кезеңнен түрады: 56 Алғашқы кезеңдегі зерттеулер тілдер семьясын жұптап салы- стырудан бастапады. Зертгеушілер: В. Шотг, Г. Меллер, Ьул кезеңде Аптай тіл білімі қалыптасты, барлық ностр. тілдердің салыстырмалы грамматикасы жасалды. Бұл кезде орал- ұндіеуропа тілдерінің жақындығы жөнінде А. Рясянен, К. Менгес еңбектері шықты. Ностратикалық ататілді қайта жаңғыріу мәселесіне көңіл бөлінді. Оны қайта жаңғыртуды орыс ғалымы В. М. Иллич-Свитыч алгаш іске асырды. ¥сы ны латы н әдебиеттер: 1. Кодухов В.И. Общее языкознание. Учебник. Москва, 1974. 2. Березин Ф.М., Головин Б.Н. Общее языкознание. Москва, 1979. 3. Общее языкознание. Формы существования, функции, история языка. Москва, 1970. 4. Степанов Ю. С. Основы общего языкознания. Москва, 1975. 5. Лингвистический энциклопедический словарь. Москва, 1990. 6. Қордабаев Т., Қалиев Ғ. Жалпы тіл білімі. Оқулық. Алматы, 2004. 57 |