7 «Ә» сынып Қазақстан тарихы

Сабақтың тақырыбы:  § 21. Ғылым мен білімнің дамуы

1. Тотемге табыну дегеніміз не?

1. 
   2.  Қырғыз халқында отқа табынуды немен байланыстырады?
   
2. 
   3.  “Дін үшін соғыс” қай жылдары болды?
   
3. 
   4.  Атлах шайқасы қай жылы болды ?
   

• 
  Әл-Макдиси Қазақстан жеріндегі мешіттер туралы қандай мәлімет келтірді?
  

1. 
   Араб қолбасшысы Кутейба ибн Муслимнің  Шашты басып алған жылы?
   
2. 
    960 жылы исламды мемлекеттік дін деп жариялаған кім?
   
3. 
    Отбасында қандай дінді ұстанасыңдар?
   

1. 
   Ислам дініне дейін Қазақстанда қандай діни нанымдар болды?
   
2. 
   Ислам діні қай кезде қабылданды?
   
3. 
    Зороастризм діні туралы не білесіңдер?
   
4. 
   Фарн- сөзінің мағынасы?
   

2. Қыпшақтар арасында қай ғасырдан бастап ислам діні тарай бастады?

3. Құран туралы не білеміз?

4. Орта ғасырлық қай қалаларға алғашқы кезде мешіт медреселер салына бастады?

Үй тапсырмасын қорытындылау
«Кім жылдам?»

1. Ертедегі шығыс халықтарының тарының дуалистік діні — зороастризм

ІІІ. Жаңа сабақтың жоспары:

1. 
   Әбу Насыр әл-Фараби еңбектері.
   
2. 
   Әбу Райхан әл-Бируни еңбектері.
   
3. 
   Махмуд Қашғари- «Түрік тілдерінің сөздігі».
   
4. 
   Жүсіп Баласағұни- «Құт негізі білік».
   
5. 
   Ахмет Иүгнеки- «Ақиқат сыйы».
   
6. 
   Қожа Ахмет Йасауи- «Даналық кітабы».
   

1.Ғылым дегеніміз не?

2.Ғылымның қандай түрлерін білесіңде?

3.Ғылым, білім туралы қандай мақал-мәтелдер білесіңдер?

Мақал- мәтелдің жалғасын тап:

Ғылым- теңіз,..... (білім- қайық)

Ақыл азбайды,......(білім тозбайды)

Оқу- білім азығы,.....(білім- ырыс қазығы)

Ілім- бұлақ,...(білім шырақ)

Байлықтың кілті-...(ғылым)

«Оқу-білім азығы,

Білім-ырыс қазығы»,

«Оқусыз білім жоқ,

Білімсіз күнің жоқ» деген мақалдарды мысалға келтіре отырып, шәкірттерді үнемі білім,ғылымға ұмтылуға шақыру.

Фараб аймағына қарайтын Отырар қаласында туған. Осы қалада қыпшақ тілінде білім алған.  Араб тілін Исфахан, Бағдат, Дамаск қаласында игерген.

(973-1050) жылдары аралығында өмір сүрген энциклопедист ғалым. Тарих,математика, география, астрономия, медицина т.б ғылым салаларынан 150-ден астам еңбектер жазып қалдырған. Ол алғаш рет жердің күнді айналатындығын болжап, аспан денелерінің қозғалу заңдылықтарын ашқан.

Жалпы көптеген түрік тілдес тайпалар түрік тілінде сөйлемегенімен олардың ішінде жергілікті тіл ерекшеліктері де болған.Оғыз, қарлұқ, қыпшақ тайпалары түбі түрік тілдес тайпалар қосылып ,бірігіп кетіп отырған. Түркі тілдес тайпалардың бір-біріне жақындығын белгілі ғұлама үш кітаптан тұратын “Түркі тілдерінің сөздігі”атты мәңгі өшпес мұра қалдырды.Бұл еңбекті жазудан бұрын ол бүкіл түріктердің елі мен жерін түгел аралап шыққан.

Ол өзінің атақты  “Құт негізі-білік” атты еңбегімен белгілі. Бұл еңбек алғаш  рет түрік тілінде жазылған. Құтадғу білік”-ХІ ғ түркі тілді халықтарының қоғамдық ой-санасын орын алған,терең мазмұнды ғылыми еңбек. Оның еңбектерінде ғылымның философия, астрономия, алгебра салаларына тоқталады.Сол сияқты аңыз-әңгімелер, мақал-мәтелдер,шешендік сөздер көп кездеседі

ҮІІ-ІХ өркендеген ауыз әдебиеті Х ғасырда қалыптаса бастаған жазба әдебиетінің негізін қалады.Бұл кездегі ислам дінінің кең тарауы  жазба әдебиетінің  жандануына әсерін тигізді. Жазба әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі Қарахан мемлекетінің кезінде даңқы шыққан ақын

 

Дұрыс жауабын тауып   “+” таңбасын қой.

Өмірсүрген.жылд.Ғалымдар	870-950	1021-1075	1103-1167	973-1050	1030-1090
Махмуд Қашғари
Жүсіп Баласағұни
Әбу Наср әл-Фараби
Қожа Ахмет Йасауи
Әбу Райхан әл-Беруни

ІҮ. Сабақтың бекіту:

1. 
   Әл- Фараби “Қайырымды қала тұрғындарының көзқарасы” туралы философиялық туынды жазған.
   

3. Әбу Райхан әл-Беруни “Бақытқа жету” туралы философиялық туынды жазған.

4. Әбу Райхан әл-Беруни 150 астам еңбектер жазып қалдырған. 

1. Махмуд Қашқари өзінің саналы ғұмырын туған халқының тілін зерттеуге арнаған.

2.  Махмуд Қашқариға “Ұлы хас- хажип”деген лауазым берген.

3. Жүсіп Баласағұни Баласағұн қаласында туған

4. Жүсіп Баласағұни “Құдатғу білік” еңбегін Сүлеймен Арслан ханға сыйға тартқан. 

1. Қарахан мемлекеті кезінде аты шыққан ақын Ахмет Иүгенеки

2. Ахмет Иүгенекидің  бізге жеткен шығармасы “Ақиқат сыйы”

3. Қожа Ахмет Йасауи Түркістан қаласында туған

4. Қожа Ахмет Йасауи  7 жаста әкесінен жетім қалған

1. Қожа Ахмет Йасауи Юсуф Хамаданидан діни білім алған

2. Қожа Ахмет Йасауидің шәкірті Сүлеймен Бақырғани

3. Қожа Ахмет Йасауидің бізге жеткен еңбегі “Құдатғу білік”

4. Ахмет Иүгенекиге көзі тірісінде-ақ “ақындардың ақыны, даналардың көшбасшысы”деп баға берген.

Ү. Бағалау:

ҮІ. Үйге тапсырма: § 21 оқу. Тақырып соңындағы сұрақтарға жауап беру. Ғұламалардың өмірбаянына қатысты қосымша кітаптар оқу, реферат жазып келу.

Тарихи диктант
1. Оғыздар өздерінің шыққан тегін ________ байланыстырып, қорғаушысы ретінде оған табынатын болған.
2. Қырғыз халқында отқа табынуды “____________” байланыстыру бар.
3. Кірпіштерде христиандық крестің таңбасы салынғандығы _________ қаласынан табылған.
4. Әл Макдиси ________ мен_________ Х ғ. қалаларда мешіттер көптеп салынғаны туралы жазған.
5. ___________ қыстағының жанында Жұма мешітінің орны зерттелген.
6. Сыр бойындағы қалаларда қақпақ тұтқасы ___________,________ ұқсас жасалған қыш құмыралар кездеседі.
7. Тәңірге жалбарынудың белгісі ретінде қабір үстіне ____________ орнатқан.
8. Алғашқы кезде ислам діні ________ тарай бастайды.
9. Насыр ибн Сейяр 737 - 748 ж. ж. _______ мен _________ басып кірді.
10. Ислам діні _______ Қазақстанда ____ ғ. тарай бастады.

1. Тотемге табыну дегеніміз не?

4. 
   2.  Қырғыз халқында отқа табынуды немен байланыстырады?
   
5. 
   3.  “Дін үшін соғыс” қай жылдары болды?
   
6. 
   4.  Атлах шайқасы қай жылы болды ?
   

• 
  Әл-Макдиси Қазақстан жеріндегі мешіттер туралы қандай мәлімет келтірді?
  

4. 
   Араб қолбасшысы Кутейба ибн Муслимнің  Шашты басып алған жылы?
   
5. 
    960 жылы исламды мемлекеттік дін деп жариялаған кім?
   
6. 
    Отбасында қандай дінді ұстанасыңдар?
   

5. 
   Ислам дініне дейін Қазақстанда қандай діни нанымдар болды?
   
6. 
   Ислам діні қай кезде қабылданды?
   
7. 
    Зороастризм діні туралы не білесіңдер?
   
8. 
   Фарн- сөзінің мағынасы?
   

1.Өздерінің шыққан тегін қоймен байланыстырып,қорғаушы ретінде оған табынатын болған тайпа: оғыздар

2.Белгілі бір діни нанымдардың шығу тегін аңмен байланыстыратын табыну белгісі: тотем

3.Орта Азия мен қазақстанға арабтардың жаулап алуынан бастап ене бастаған дін: ислам

4.Исламды Боғра хан Қарахан мемлекетінің мемлекеттік діні деп қашан жариялады? 960 ж

5.Оңтүстік Қазақстан мен жетісудың X ғ қалаларында мешіттердің көптеп салына бастағандығы туралы жазды: Әл- Максиди

6.Адамның басы құбылаға қаратылып, жанына ешбір зат бірге қойылмай жерленген.Мұндай жерлеу салты кімдерге тән: Мұсылмандарға

7.X ғ басында қай әулетінің негізін қалаушы Сатұқ хан ислам дінін қабылдады? Қарахандар

8.Арабтар көрші елдерді қандай ұранмен жаулап ала бастады? Дін үшін соғыс


Ғылымның дамуы


Әбу насыр әл- Фараби

Әбу Райхан әл-Бируни

Тарих

Математика

География

Астрономия

медицина

Логика

Медицина

Музыка