9 арман пв баспасы

122
Де­карт­ өзі­нің­ бол­жам­да­ры­ның­ нәти­же­сін­де­
осын­дай­қо­ры­тын­ды­ға­кел­ді.
Де­не­лер­дің­ әре­кет­те­су­ге­ дей­ін­гі­ им­пуль­сте­
рі­н­тең­дік­тің­сол­жақ­бө­лі­гі­не,­ал­әре­кет­те­су­ден­
кей­ін­гі­им­пуль­сте­рін­оң­жақ­бө­лі­гі­не­кө­ші­ре­міз:
 
m
m
m
m
1 01
2 02
1 1
2 2
u
u
u
u
+
=
+
­
(6)
не­ме­се­­
p
p
p
p
01
02
1
2
+
=
+
.­
(7)
Алын­ған­(6),­(7)­тең­дік­тер­
им­пул с­тің­сақ­та­лу­за­ңы
­деп­ата­ла­ды.
Тұй ық жүйе үшін әре кет те су ке зін де гі де не им пуль сте рі нің гео мет-
рия лық қо сын ды сы тұ рақ ты ша ма бо лып қа ла ды.
IV Де не лер дің абсолют сер пім сіз әре кет те суі кезінде импульстің
сақ та лу за ңы
Абсолют­ сер­пім­сіз­ соқ­ты­ғы­су­дан­ кей­ін­ де­не­лер­ бү­тін­ге­ айналып,­ бір­ге­
қоз­ға­ла­ды­
(122,­­123-су­реттер)
.­
әрекеттесуге­дейін
әрекеттесуден­кейін
m
1
0 1
0 2
m
2
m
1
+ m
2
әрекеттесуге­дейін
әрекеттесуден­кейін
m
1
m
2
m
1
+ m
2
0 1
0 2
122-су­рет.­
Қарама-қар­сы­қоз­ға­лып­
­ке­ле­жат­қан­де­не­лер­дің­сер­пім­сіз­әре­кет­те­суі
123-су­рет.­
ір­бағытта­қоз­ға­лып­ке­ле­­
жат­қан­де­не­нің­сер­пім­сіз­әре­кет­те­суі
Мұн­дай­ де­не­лер­ ара­сын­да­ сер­пім­ді­лік­ күш­
те­рі­ пай­да­ бол­май­ды­ және­ де­не­лер­дің­ де­фор­
ма­ция­сы­ плас­ти­ка­лық­ бо­ла­ды.­ Сер­пім­сіз­ әре­
кет­те­су­ ке­зін­де­ им­пульс­тің­ сақ­та­лу­ за­ңы­ мы­на­
түр­де­жа­зы­ла­ды:
­
m
m
m
m
1 01
2
02
1
2
u
u
u
+
=
+
(
)
­
(8)
не­ме­се­­
p
p
p
01
02
+
=
.
­
(9)
V Де не лер дің тұй ық жүй есі
Им­пульс­тің­сақ­та­лу­за­ңы­бір­бі­рі­мен­әре­кет­
те­се­тін­ жә­не­ тұй­ық­ жүйе­ні­ құ­рай­тын­ де­не­лер­
үшін­ға­на­орын­да­ла­ды.
Сырт қы күш тер әсер ет пейт ін де не лер 
жүй есі 
тұй ық жүйе
 деп аталады.
ксперимент
Бір­қа­тар­ға­қой­ыл­ған­3–4­
шар­­­­­­­дың­қоз­­­ғалыстағы­
шармен­центрлік­соқтығысу­
кезін­­де­өза­ра­әре­кет­те­су­ін­
си­пат­таң­­­дар.­ ар­лар­дың­
мас­са­ла­ры­мен­өл­шем­де­рі­
бір­дей­бо­лу­ке­рек.
2-тапсырма 
1.­ Тұй­ық­жүйе­нің­үш­де­не­
сі­нің­сер­пім­ді­әре­кет­те­суі­
үшін­импульстің­сақ­та­лу­
за­ңын­жа­зың­дар.
2.­ гер­соқ­тығысу­сер­
пім­сіз­бол­са,­фор­му­ла­
қа­лай­өз­ге­ре­ді?­ аң­ды­
үш­де­не­нің­сер­пім­сіз­
соқтығысуы­үшін­жа­
зың­дар.
3.­ Төрт­бө­лік­ке­бө­лін­ген­
қоз­ға­лыс­та­ғы­де­не­үшін­
сақ­та­лу­за­ңын­жа­зың­дар.
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

123
Де­не­лер­ге­Жер­дің­тар­ты­лыс­кү­ші­әсер­ете­тін­бол­
ған­дық­тан,­Жер­­жағ­дай­ын­да­тұй­ық­жүйе­бол­май­ды.­
гер­сырт­қы­күш­тердің­әсері­бі­рін-бі­рі­тең­ге­ре­тін­
бол­са­не­ме­се­олар­жүйе­денелерінің­өзара­әрекеттесу­
күш­тер­інен­көп­кі­ші­бол­са,­де­не­лер­­жүй­есін­тұй­ық­
деп­ есеп­теу­ге­ бо­ла­ды.­
Мы­са­лы:­ ау­ыр­лық­ кү­шінің­
әсері­ ті­рек­тің­ реак­ция­ кү­ші­мен­ тең­ге­рі­ле­ді­
(12 -су-
рет)
,­оққа­әсер­ететін­оқ­дәрі­газдарының­қысым­күші­
Жердің­тартылыс­күшінен­біршама­артық.
ЕСЕП ШЫ ҒА РУ ҮЛ ГІ ЛЕ РІ
Аң­шы­же­ңіл­үр­ле­ме­лі­қай­ық­тан­оқ­ата­ды.­Егер­аң­шы­ның­қа­­йық­пен­бір­ге­
қос­қан­да­ғы­мас­са­сы­70­кг,­оқ­тың­мас­са­сы­35­г­және­бас­тап­қы­ор­та­ша­жыл­
дам­ды­ғы­350­м/с­бол­са,­оқ­ты­ң­а­ты­лу­сәтін­де­­қай­ық­­қан­дай­­жыл­дам­дық­а­ла­
ды ­Қа­ру­оқ­ату­ке­зін­де­көк­жи­ек­ке­60°­бұ­рыш­­жа­сай­ды.
Бе­ріл­ге­ні:
m
1­
=­70­кг
m
2­
=­35­г
2
­=­350­м/с
α­=­60°
ХБЖ
3,5·10
–2
­кг
е­шуі:
Оқ­атыл­ған­ға­дей­ін­
қай­ық­ты­ныш­тық­
күй­де­бол­ды.­Жүйе­
им­пуль­сі­нөл­ге­тең­
бол­ды.­Им­пульс­тің­
сақ­та­лу­за­ңын­жа­зай­ық:­
0
1 1
2 2
=
+
m
m
u
u
.
1
–­
0х­осі­не­проек­ция­сы:­0­=­
m
1 1
x
+­
m
2 2
x
.
Проек­ция­таң­ба­ла­рын­ес­кер­іп,­оларды­мо­дуль­арқылы­өр­нек­тесек,­мынадай­
тең­дік­ті­ала­мыз:­0­=­–
m
1 1
+­
m
2 2
cosα.
Алын­ған­тең­деу­ден­қай­ық­тың­жыл­дам­ды­ғын­өр­нек­тей­міз:­
υ
υ
α
1
2 2
1
=
m
m
cos
.
Қай­ық­жыл­дам­ды­ғы­ның­мә­нін­есеп­тей­міз:
u
1
2
3 5 10
350
0 5
70
0 08
=
⋅
⋅
⋅
=
−
,
,
,
êã
ì
ñ
êã
ì
ñ
.
­Жауа­бы:­
1­
=­0,08
ì
ñ
.
N
1
N
2
F
1
F
2
m
1
g
m
2
g
124-су­рет.­
зара­әре­кет­те­сетін­
екі­дененің­тұй­ық­жүй­есі
 Жауабы қандай?
1. Не лік тен мас са ла ры бір дей бір­бі рі не сан дық мә ні жа ғы нан бір дей жыл дам дық пен 
қоз ға лып ке ле жат қан де не лер дің им пул сін тең деп алу ға бол май ды?
2. Гра на та ұш қын да ры жа ры лыс қа дей ін ты ныш тық күй де бол са гра ната жа рыл ған нан 
кей ін не ге бір ба ғыт та ұш пай ды?
0
x
α
2
1
m
1
m
2
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

124
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Де не им пуль сі де ге ні міз не? Ол қандай өлшем бірлігімен өлшенеді?
2. Қан дай ша ма ны күш им пуль сі де п а тай ды? Оның өлшем бірлігін атаңдар.
3. Им пульс тү рін де гі Нью тон ның екін ші за ңын тұ жы рым даң дар.
4. Өза ра әре кет те се тін де не лер им пуль сте рі нің өз ге ріс те рі ара сын да қан дай 
бай ла ныс бар?
5. Им пульс тің сақ та лу за ңы ның мәні не де?
6. Сер пім сіз өза ра әре кет те су сер пім ді әре кет те су ден қа лай ажы ра ты ла ды?
7. Қан дай де не лер жүй есі тұй ық
 
де п а та ла ды?
Жат ты ғу 
20
1.­ Ма­те­рия­лық­нүк­те­нің­қоз­ға­лы­сы­
­
=­5­–­8
t­
+­4
t
2
­тең­деуі­мен­си­пат­
та­ла­ды.­Де­не­нің­мас­са­сы­2­кг­деп­есеп­теп,­қоз­ға­лыс­бас­тал­ған­нан­
2­ с­тан­ және­ 4­ с­тан­ кей­інгі­ де­не­нің­ им­пуль­сін­ та­бың­дар­ және­
им­пульс­тің­өз­ге­рі­сі­не­се­беп­бол­ған­күш­ті­анық­таң­дар.
2.­ Мас­са­сы­60­кг­адам­18­км/сағ­жыл­дам­дық­пен­жү­гі­ріп­ке­ліп,­1­м/с­
жыл­дам­дық­пен­қоз­ға­лып­ке­ле­жат­қан­мас­са­сы­20­кг­ар­ба­ға­қар­ғып­
мі­н­ді.­Адам­мін­ген­нен­кей­ін­ар­ба­қан­дай­жыл­дам­дық­пен­қоз­ға­ла­ды
3.­ Мас­са­сы­600­г­гра­на­та­10­м/с­жыл­дам­дық­пен­ұшып,­екі­ге­жарылды.­
Үл­кен­жа­рық­шақ­жыл­дам­ды­ғы­72­км/сағ,­ол­гра­на­та­ның­қозғалыс­
ба­ғы­ты­мен­ба­ғыт­тас.­Кі­ші­­жа­рық­шақ­жыл­дам­ды­ғы­5­м/с­және­ол­
гра­на­та­ның­қозғалыс­бағытына­қа­ра­ма­қар­сы­ба­ғыт­тал­ған.­Үл­кен­
жа­рық­шақ­бө­лі­гі­нің­мас­са­сын­анық­таң­дар.
Жат ты ғу 
20
1.­ Де­не­ге­10­с­ішін­де­4,9­Н­күш­әсер­ете­ді.­Егер­күш­­әсерінен­жыл­дам­дық­
5­м/с­ке­өз­ге­рген­бол­са,­де­не­­мас­са­сын­анықтаңдар.
2.­ Мас­са­сы­1­кг­ма­те­риялық­нүк­те­шең­бер­бойы­мен­36­км/сағ­жыл­дам­
дық­пен­бір­қа­лып­ты­қоз­ға­ла­ды.­Пе­ри­од­тың­төрт­тен­бір­бө­лі­гін­де­гі,­жар­
ты­сын­да­ғы­және­бір­пе­ри­од­та­ғы­им­пульс­өз­ге­рі­сін­анықтаңдар.
3.­ Адам­ Жер­ге­ қа­тыс­ты­ ты­ныш­тық­та­ тұр­ған­ ар­ба­дан­ 10­ м/с­ жыл­
дам­дық­пен­се­кі­ріп­түсті.­Егер­адам­ның­мас­са­сы­60­кг,­ал­ар­ба­ның­
мас­са­сы­100­кг­­болса,­ар­ба­ның­қоз­ға­лыс­жыл­дам­ды­ғы­ның­мо­ду­лі­
қан­дай­бо­ла­ды
АРМАН
-
ПВ
 
баспасы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

125

жүктеу/скачать 8,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: