А. А. Какимова Қазақстан Республикасы тарихы

4.1 Әдебиеттер тізімі

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

5. Музейная педогогика и изобразительная деятельность в ДОУ.

6. Орал.Уральск.Uralsk.-Уральск, 2004г.

7. Мухин Г.Л. Лицо старого Уральска.-Уральск, “Оптима”, 2003.

8. Чесноков Н. На куполах столетий отблеск.-Уральск, „Оптима”, 2003г.

9. Сдыков М.Н., Ерназаров Ж.Т., «Құлыптастар», БҚО тарих және археологиялық орталығы. Орал, 2005 ж.

5. ПӘН БОЙЫНША ДӘРІС КОНСПЕКТІСІ

№1 Дәріс

Мұражайтанудың әдісі мәселесінің зерттелуі кеш басталды.Мұражайтану әртүрлі зерттеу әдістерімен сипатталады,оның көбі басқа ғылымдардың әдістерімен толық сәйкес келеді,сондықтан да мұражайтану басқа да жаратылыстану және қоғамдық пәндермен жанасады.Мұражайтану негізінен диалектикалық-материалдық әдіске негізделеді және қоғамдық ғылым ретінде-тарихи материализм әдістеріне сүйенеді.Тарихи мұражайтану үшін тарихи ғылымдардың әдістері маңызды роль атқарады.Оның қосалқы пәндері-археология,этнография,палеография,археография,нумизматика,өнертану,сфрагистика әдістері де үлкен роль атқарады.Мұражайтану әдістерін былайша бөліп қарастыруға болады:

Мұражай істерін зерттеу процесі кезінде қоғамның және жаратылыстану ғылымдарының әртүрлі әдістерін қолдану,мұражай қатынастарын

жүзеге асыру сонымен бірге арнайы және қосалқы тарихи пәндер,өнертану және әдебиеттану пәндерінің әдістері кеңінен қолданылады.Экспозиция,көрмеге дайындаған кезде,оқыту-тәрбиелік әрекетінің әртүрлі формасында мұражайға келген адамдарды оқытуда педагогика,психология ғылымдарының әдістері кеңінен қолданылады.Жаратылыстану ғылымының әдістері мұражай пәндері-рентгенография,спектрография т.б. қалпына келтіру,қорғау,сақтау процесі кезінде іске асырылады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұражайтану және архитектуралық ескерткіштерді қорғау пәніне түсінік.

2. Мұражайтану пәнінің басқа ғылымдармен байланысы.

3. Мұражайтанудың қалыптасуы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Дәрістің мазмұны: Мұражайтанушылар көбіне осы әдісті қолданады.Марксистік-лининистік мұражайтануға тән нірсе кезеңдерді құжаттандырудың белсенді дамуы,ғылыми-іріктеліп жиналған қорлар егжей-тегжейлі ашылған мұражайлық зерттеу ретінде сипатталады.Далалық зерттеудің жүзеге асу ерекше мәнге ие.

3.Қоғам өмірінің тікелей,туру бақылау әдісінің жүзеге асуы.

Экспозиция аумағын зерттеуде мұражай заттарының қорғалуы,қалпына келтірілуі жөніндегі жұмыстар тәжірибелік әдістің жүзеге асырылуын талап етеді.Аталған зерттеу әдістерінің жүйесі түгелдей дерлік мұражайтану әдістері болып табылады.Бұл әдістер мқражайтану пәнін басқа ғылыми пәндерден айрықшалап тұрады.Мұражайтанудың әрі қарай дамуы,оның теориясының қалыптасуы зерттеу әдістерінің әрі қарай толығуына әсер етеді.Бұл өз кезегінде қалыптасып келе жатқан пәннің түсініксіз сұрақраына жауап беруге,пәннің әрі қарай өрлеуіне,бұл мәселенің біздің түсінігімізде тереңдеуіне апарып соғады.

Ғылыми пәннің қалыптасуымен байланысты.Ағымдағы уақытта ғылым ескі терминдерді қолдануға мәжбүр болды.Бұл көптеген ғылымдарда түсініксіз жайттарға тап болды.К.Маркс көрсеткендей:”Қайталана беретін техникалық терминдерді қолдануыңғайсыз,бірақ ешбір ғылым одан құтыла алмайды “дейді.Терминология элементтері және түсініктері білім қорланған кезде пайда бола бастады.Мұражайтану терминологиясы өзінің шұбарлылығымен біркелкі еместігімен ерекшеленеді.Ережеге сай,мұражайтану терминдерінің көмескілігі,көпқырлылығы термин түсінігінің жеткіліксіздігін жасырады.Екінші жағынан алып қарағанда,соңғы жылдары мұражайтануға басқа ғылыми пәндерден енген терминдер кірді.Мұражайтану ғылыми пән ретінде әлі де өзінің ғылыми тілінің қалыптасу сатысында.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұражайтану ғылымының зерттеу мақсат-міндеті.

2. Мұражайтану терминологиясы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

А.Мұражайтану ғылымының тарихы және тарихнамасы

В.Теория

В.Мұражайлық деректану

Г.Қолданбалы мұражайтану.

Мұражайтану ғылымдарының құрылымын мына схемамен түсіндіруге болады:

Көрсетілген схемаға сәйкес мұражайтану құрылымдарының арасында тығыз байланыс бар.Негізінен бұл теорияға және пән тарихына байланысты.Бұл қарым-қатынасты Н.Г.Чернышевский мына тезисімен сипаттайды:

Пән тарихысыз теория жоқ,теориясыз пәннің тарихының мәні жоқ,пән жөнінде,оның маңызы мен шегінде түсінік жоқ.Тарихнама,ғылымның дамуын,оның алға жылжуына баңытталады және ол тарихпен ,теориямен тығыз байланысты.Қолданбалы мұражайтану бір жағынан практикалық қабілеттің тарихи ұғымына сүйенеді,екінші жағынан теориялық негіздері өңдеугн сүйенеді.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар

1. Мұражайтану ғылымының пайда болуы.

2. Мұражайтану ғылымының қалыптасуы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

4 Дәріс.

Тақырыбы: Архитектура ескерткіштері.

Дәрістің мазмұны: Мұражай ісінің теориясы 4 негізгі элементтен тұрады:

1.Ғылыми пән ретіндегі мұражайтанудың жалпы теориясы.

2.Құжаттандыру теориясы.

3.Ғылыми – қор жұмысының теориясы

4.Мұражай қатынасының теориясы.

Мұражайтанудың жалпы теориясы ғылымның объектісін,пәнін,әдісін және құрылымын анықтайды,оның ғылыми пәндер жүйесіндегі орнын анықтайды,басқа ғылымдармен өзара байланысын шешеді,мұражайдың қоғамдық қызметтерімен байланысты мәселелерін,мұражай көріністерінің ғылыми негізін анықтайды.

Құжаттандыру теориясы ақиқаттың әртүрлі жағын оқытады,мұражай мәнінің объектісін айқындап біледі. Тарихи ескерткіштердің элементі болып табылатын,сақтауға берілген құжаттардың шындығын нақтылайды. Сұрыптауға қатысты мәселе құжаттандырудың бүкіл теориясының мәнін құрайды.Құжаттандыру теориясы сұрыптаудың критершілерін мұражайлық зерттеудің әдісін ғылыми негізге алады. Ғылыми қор жұмысының теориясы-грекше – қазына,қор сақтау деген мағына. Мұражайтанудың екінші деңгейімен сәйкес. Яғни ақпараттан тұратын және мұражай заттарын бағалылығын айқындайтын зерттеу процесі. Ол мұражай заттарынның қорын қарастырады. Тезаврирование мұражай заттарының қорғалуынмен байланысты мемлекеттік мұражай қорының құрамды бөлігі ретінде ұлттық-мәдени тарихи игілік ретінде қорғалуын зерттейді. Мұражайлық қатынастар теориясы мұражайды қатынастар институты ретінде зерттейді. Бұл теория тек ақпараттарды таратып қана қоймай,сонымен қатар оның арнайы ғылыми ақиқаттығын анықтайды, қатынастардың маңыздылығын оқытады. Қатынас мұражайда ақпараттың таралу жолымен жүзеге асады,сонымен қатар бұқаралық қатынас құралдары арқылы да іске асырылады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұражайтанудың негізгі әдістемелік бағыты.

2. Кеңес дәуіріндегі Қазақстандағы мұражайлардың жағдайы.

3. Қазан революциясының мұражайы

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

5 Дәріс.

Тақырыбы: Мұражайлардың негізгі әлеуметтік функциялары.

Дәрістің мазмұны:

Қолданбалы мұражайтану мұражай ісінің сараманымен бірге өмір сүріп келеді.Ғылыми пәннің қалыптасу процесінде басқа структуралық элементтеріне қарағанда қолданбалы мұражайтану ерте дамыды.Ол ғылым болып қалыптаспаған кезде материалдың қорлану және суреттеу сатысында барынша анық сезіледі.

Қолданбалы мұражайтану 3 бөлімнен тұрады:1\Ғылыми методика 2\ техника 3\ұйымдастыру және басқару.

Ғылыми методика – қолданбалы мұражайтанудың негізгі элементі.Ол салыстырмалы түрде өзіндік бөлек бөлімге теориямен тығыз байланысты болғандықтан соңғы сатыда қалыптасады.Бірақ методиканың түрлі элементтері мұражайлардың пайда болуымен өмірге келді. Методика мқражайдың қызметінің барлық түрлерінде қолданады. Жалпы және арнайы методикалық зерттеулер бар. Мысалы,экспозицияның методикалық принциптері демонстрациялық коммуникацияның ерекше формасы ретінде экскурсиялық жұмыстың принциптері,мұражай заттарын сақтау т.б.

Арнайы методикалық зерттеулер жалпы ғылыми методикаға ұқсас,бірақ мұражайлардың нақты профильдері мен түрлеріне қарай қызмет етеді. Олар негізгі мқражайтану және профильді пәндерге арналады. Мысалы, тарихи профильді мұражайлардың экспозицияларының құрылу методикасы көркем немесе ғылыми мұражайлардың аналогиялық методикасынан өзгеше болады.Бірінші жағдайда мұражайтанумен бірге тарих ғылымымен арнайы және қосалқы тарихи пәндермен органикалық байланысы болады.2-де өнертанумен. 3-де мұражайдың профиліне сәйкес жаратылыстану ғылымдары – геологиямен,зоологиямен т.б.

Арнайы методикалардың ішінен түрлі мұражайлардың ерекшелігін көрсететін белгілерін ажырату қажет. Мысалы,тарихи топтың ішінен – археологиялық,этнографиялық,әскери тарихи т.б.

Арнайы методикалар тобында жалпы және жеке болуы мүмкін. Жалпылар мұражайдың жұмысының жайын жалпылай қарайды,жекелер–қызметің жеке түрлерін-қорларды құру, есептеу, сақтау, білім-тәрбие жұмысы түрлі хронологиялық кезеңдердегі жұмыстың ерекшелігін тексереді. Экспозициялық көрмелік жұмыс методикасы- социалистік елдердегі мұражайтанудың ғылыми –методикалық зерттеулердің ең дамыған бөлімдерінің бірі.Бұл зерттеулердің күрделілігі экспозициянің сипатымен анықталады.Оның негізіне мұражайлық зертеулер, профильді және аралас ғылымдардың нақты жетістіктері және мұражайтану жатады.

Методика экспозицияның барлық жағдайын қамтиды:Экспозициялық-көрмелік қызметін жоспарлау,экспозицияның түрі мен профилін анықтау, ғылыми және эстетикалық концепцияны құру,экспозицияның структурасы,экспозициялық материалдарды ұйымдастыру және таңдау,экспозицияның түрлі дәуірлердегі ерекшелігі т.б.

Қорларды құру бөлімінде ғылыми –методикалық зерттеулер ең алдымен мұражайлық зерттеулердің әдістерінің жүйесін құру, мұражайлық маңызы бар заттарды таңдауға бағытталды.Оның ішінде ғылыми экспедицияларды дайындық және өткізу методикасын құру ерекше орын алады. Ғылыми қор жұмысының методикасы бір жағынан қорды есепке алу, 2-ші жағынан қорды ғылыми ұйымдастыру,оларды зерттеу әдісіне қатысты мәселелердің толық кешенін зерттейді. Ғылыми ұйымдастыру және қорды зерттеу методикасы қордың құрамы мен құрылымымен,мұражай заттарының атрибуцияларымен, оның классификациясымен,жүйелеумен байланысты мәселесін зерттейді. Ғылыми қор жұмысының методикасы қорлардағы коллекциялардың орналасуы, траспортировка әдісі т.б. жөніндегі мәселелерді қарастырады. Методиканың ерекше кең көлемді бөлімі-мұражай заттарын консервация және реставрациялау мәселелерін құру.Ол мәселе маңызды болғандықтан ол мұражай ісінің құрылымына кіретін арнайы ғылыми мекемелердің назарында болады. Методикалық зерттеулердің бөлігі – мұражайдың білім тәрбиелік жұмысының мәселесі. Бұл бөлімнің жетістіктері негізінен мұражайлық педагогикада көрініс тапқан.Арнайы бөлімдері мұражайлық аудитория жұмысының әдістері мен түрлерін зерттеумен,мұражайдың орнын анықтаумен айналысады.Біліми – тәрбиелік жұмыстың методикасының алдындағы міндеттердің көлемі ұлғаюда.Оған себеп социалистік елдерде мұражайға деген қоғамдық қызығушылық өсіп келеді.Бұл ғылыми методиканың одан әрі дамуын қажет етеді.Егер методиканың жағдайы мұражайтану және профильді пәндер теориясының дамуымен байланысты болса,онда мұражайдағы техника ең алдымен дәуірдің жалпы ғылыми және техникалық дәрежесіне байланысты болып келеді.Ұзақ уақыт бойы мұражайлық техникаға қатысты консервативті болып қала берді.Тіптен XVIII-XIXғғ. өндірістік революция оған әсер етпеді.

Сондықтан ғылыми методиканың ,мұражайтанудың жалпы төменгі дәрежеде артта қалды.

Дегенмен,XX ғасырдағы ғылыми-техникалық революция мұражай ісіндегі барлық бөлімдерді қайта құруды қажет етті.

Техникаға мұражай ғимараттарын жоспарлауды зерттеу,мұражай құралдары,түрлі типтегі мұражай материалдарын экспозициялау техникасы,информация берудің техникалық құралы,мұражай заттарының физикалық жағдайын,реставрациясын,консервациясын зерттеу техникасы жатады.

Мұның барлығы қолданбалы мұражайтанудың арнайы бөлімінің обьектісі болып табылады. Бұл міндеттердің ерекше қажеттілігі күмән тудырмайды:мұражайлардың қоғаамның жаңа талаптарына сай келуі тек теория мен ғылыми методиканың емес,техниканың дәрежесіне де тәуелді. Сондықтан кең көлемде мұражай ғимараттарының архетиктурасына,оның техникалық қамсыздануы,транспорттық жағдайын құру жүргізіледі.

Мәселелердің басқа көлемі–техникалық құрамдарды құру,ең алдымен мұражай заттарын демонстрациялауды кеңейтетін аудиовизуальды құралдарды қолдану. Мысалы, голография, интегральді фотография, видео және дауыс шығару техникасы,сонымен бірге аппаратура.

Сондай-ақ экспозиция мен көрмелерді құруда қолданылатын жаңа техникалық материалдарды да айта кеткен жөн.

Электронды есептеуіш техникасын қолдану жетістіктерге жетті.Ең алдымен ғылыми- қор жұмысы мен информациялық қамсыздандырудағы жетістігі ерекше болды.

Ұйым және басқару- өмірде мұражай ісінің әрқашан күрделеніп отыруымен және қоғамдық міндеттерді шешудегі қолданбалы мұражайтанудың бір бөлігі.

Бұл бөлімдегі қолданбалы жұмыстар түрлі типтегі және профильді мұражайлардың ішкі структурасын анықтауға бағытталған мұражайлардың профилін,ескерткіштерді қорғау қажеттілігін есепке ала отырып түрлң типтегі мұражайлардың ара қатынасы, мәдениет, білім беру және тәрбиелеу ;мұражай ісінің дамуын және демографиялық өзгерістер, әлеуметтік-экономикалық, ғылыми талаптарды есепке ала отырып жеке мұражайлардың дамуын болжау.

Мұражай ісін басқаруды жаңартуға бағытталған қажеттілік туындап отырады. Бұл басқару орындарының құрылымы мен ішкі құрамына қатысты-жинау, мұражай ісі мен мұражай жұмысын қалыпқа келтіру,жалпы нормативті құжаттарды құру т.б.

Қазіргі мұражайтанудың жалпы құрылымы осындай. Оның құрылымдық элементтерінің дәрежелері әртүрлі болып келеді.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1.Республиканың батыс аймағындағы қорымдардан табылған заттай ескерткіштер.

2.Пәннің негізгі әлеуметтік функциялары.

3. Мұражай. Оның түрлері.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Қолданбалы мұражайтану мұражай ісінің сараманымен бірге өмір сүріп келеді.Ғылыми пәннің қалыптасу процесінде басқа структуралық элементтеріне қарағанда қолданбалы мұражайтану ерте дамыды.Ол ғылым болып қалыптаспаған кезде материалдың қорлану және суреттеу сатысында барынша анық сезіледі.

Қолданбалы мұражайтану 3 бөлімнен тұрады:1\Ғылыми методика 2\ техника 3\ұйымдастыру және басқару.

Ғылыми методика – қолданбалы мұражайтанудың негізгі элементі.Ол салыстырмалы түрде өзіндік бөлек бөлімге теориямен тығыз байланысты болғандықтан соңғы сатыда қалыптасады.Бірақ методиканың түрлі элементтері мұражайлардың пайда болуымен өмірге келді. Методика мқражайдың қызметінің барлық түрлерінде қолданады. Жалпы және арнайы методикалық зерттеулер бар. Мысалы,экспозицияның методикалық принциптері демонстрациялық коммуникацияның ерекше формасы ретінде экскурсиялық жұмыстың принциптері,мұражай заттарын сақтау т.б.

Арнайы методикалық зерттеулер жалпы ғылыми методикаға ұқсас,бірақ мұражайлардың нақты профильдері мен түрлеріне қарай қызмет етеді. Олар негізгі мқражайтану және профильді пәндерге арналады. Мысалы, тарихи профильді мұражайлардың экспозицияларының құрылу методикасы көркем немесе ғылыми мұражайлардың аналогиялық методикасынан өзгеше болады.Бірінші жағдайда мұражайтанумен бірге тарих ғылымымен арнайы және қосалқы тарихи пәндермен органикалық байланысы болады.2-де өнертанумен. 3-де мұражайдың профиліне сәйкес жаратылыстану ғылымдары – геологиямен,зоологиямен т.б.

Арнайы методикалардың ішінен түрлі мұражайлардың ерекшелігін көрсететін белгілерін ажырату қажет. Мысалы,тарихи топтың ішінен – археологиялық,этнографиялық,әскери тарихи т.б.

Арнайы методикалар тобында жалпы және жеке болуы мүмкін. Жалпылар мұражайдың жұмысының жайын жалпылай қарайды,жекелер–қызметің жеке түрлерін-қорларды құру, есептеу, сақтау, білім-тәрбие жұмысы түрлі хронологиялық кезеңдердегі жұмыстың ерекшелігін тексереді. Экспозициялық көрмелік жұмыс методикасы- социалистік елдердегі мұражайтанудың ғылыми –методикалық зерттеулердің ең дамыған бөлімдерінің бірі.Бұл зерттеулердің күрделілігі экспозициянің сипатымен анықталады.Оның негізіне мұражайлық зертеулер, профильді және аралас ғылымдардың нақты жетістіктері және мұражайтану жатады.

Методика экспозицияның барлық жағдайын қамтиды:Экспозициялық-көрмелік қызметін жоспарлау,экспозицияның түрі мен профилін анықтау, ғылыми және эстетикалық концепцияны құру,экспозицияның структурасы,экспозициялық материалдарды ұйымдастыру және таңдау,экспозицияның түрлі дәуірлердегі ерекшелігі т.б.

Қорларды құру бөлімінде ғылыми –методикалық зерттеулер ең алдымен мұражайлық зерттеулердің әдістерінің жүйесін құру, мұражайлық маңызы бар заттарды таңдауға бағытталды.Оның ішінде ғылыми экспедицияларды дайындық және өткізу методикасын құру ерекше орын алады. Ғылыми қор жұмысының методикасы бір жағынан қорды есепке алу, 2-ші жағынан қорды ғылыми ұйымдастыру,оларды зерттеу әдісіне қатысты мәселелердің толық кешенін зерттейді. Ғылыми ұйымдастыру және қорды зерттеу методикасы қордың құрамы мен құрылымымен,мұражай заттарының атрибуцияларымен, оның классификациясымен,жүйелеумен байланысты мәселесін зерттейді. Ғылыми қор жұмысының методикасы қорлардағы коллекциялардың орналасуы, траспортировка әдісі т.б. жөніндегі мәселелерді қарастырады. Методиканың ерекше кең көлемді бөлімі-мұражай заттарын консервация және реставрациялау мәселелерін құру.Ол мәселе маңызды болғандықтан ол мұражай ісінің құрылымына кіретін арнайы ғылыми мекемелердің назарында болады. Методикалық зерттеулердің бөлігі – мұражайдың білім тәрбиелік жұмысының мәселесі. Бұл бөлімнің жетістіктері негізінен мұражайлық педагогикада көрініс тапқан.Арнайы бөлімдері мұражайлық аудитория жұмысының әдістері мен түрлерін зерттеумен,мұражайдың орнын анықтаумен айналысады.Біліми – тәрбиелік жұмыстың методикасының алдындағы міндеттердің көлемі ұлғаюда.Оған себеп социалистік елдерде мұражайға деген қоғамдық қызығушылық өсіп келеді.Бұл ғылыми методиканың одан әрі дамуын қажет етеді.Егер методиканың жағдайы мұражайтану және профильді пәндер теориясының дамуымен байланысты болса,онда мұражайдағы техника ең алдымен дәуірдің жалпы ғылыми және техникалық дәрежесіне байланысты болып келеді.Ұзақ уақыт бойы мұражайлық техникаға қатысты консервативті болып қала берді.Тіптен XVIII-XIXғғ. өндірістік революция оған әсер етпеді.

Сондықтан ғылыми методиканың ,мұражайтанудың жалпы төменгі дәрежеде артта қалды.

Дегенмен,XX ғасырдағы ғылыми-техникалық революция мұражай ісіндегі барлық бөлімдерді қайта құруды қажет етті.

Техникаға мұражай ғимараттарын жоспарлауды зерттеу,мұражай құралдары,түрлі типтегі мұражай материалдарын экспозициялау техникасы,информация берудің техникалық құралы,мұражай заттарының физикалық жағдайын,реставрациясын,консервациясын зерттеу техникасы жатады.

Мұның барлығы қолданбалы мұражайтанудың арнайы бөлімінің обьектісі болып табылады. Бұл міндеттердің ерекше қажеттілігі күмән тудырмайды:мұражайлардың қоғаамның жаңа талаптарына сай келуі тек теория мен ғылыми методиканың емес,техниканың дәрежесіне де тәуелді. Сондықтан кең көлемде мұражай ғимараттарының архетиктурасына,оның техникалық қамсыздануы,транспорттық жағдайын құру жүргізіледі.

Мәселелердің басқа көлемі–техникалық құрамдарды құру,ең алдымен мұражай заттарын демонстрациялауды кеңейтетін аудиовизуальды құралдарды қолдану. Мысалы, голография, интегральді фотография, видео және дауыс шығару техникасы,сонымен бірге аппаратура.

Сондай-ақ экспозиция мен көрмелерді құруда қолданылатын жаңа техникалық материалдарды да айта кеткен жөн.

Электронды есептеуіш техникасын қолдану жетістіктерге жетті.Ең алдымен ғылыми- қор жұмысы мен информациялық қамсыздандырудағы жетістігі ерекше болды.

Ұйым және басқару- өмірде мұражай ісінің әрқашан күрделеніп отыруымен және қоғамдық міндеттерді шешудегі қолданбалы мұражайтанудың бір бөлігі.

Бұл бөлімдегі қолданбалы жұмыстар түрлі типтегі және профильді мұражайлардың ішкі структурасын анықтауға бағытталған мұражайлардың профилін,ескерткіштерді қорғау қажеттілігін есепке ала отырып түрлң типтегі мұражайлардың ара қатынасы, мәдениет, білім беру және тәрбиелеу ;мұражай ісінің дамуын және демографиялық өзгерістер, әлеуметтік-экономикалық, ғылыми талаптарды есепке ала отырып жеке мұражайлардың дамуын болжау.

Мұражай ісін басқаруды жаңартуға бағытталған қажеттілік туындап отырады. Бұл басқару орындарының құрылымы мен ішкі құрамына қатысты-жинау, мұражай ісі мен мұражай жұмысын қалыпқа келтіру,жалпы нормативті құжаттарды құру т.б.

Қазіргі мұражайтанудың жалпы құрылымы осындай. Оның құрылымдық элементтерінің дәрежелері әртүрлі болып келеді.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1.Республиканың батыс аймағындағы қорымдардан табылған заттай ескерткіштер.

2.Пәннің негізгі әлеуметтік функциялары.

3. Мұражай. Оның түрлері.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Мұражайлық деректану зерттеудің негізгі объектісі ретінде мұражайлық заттар болды.Осы заттардың теориясы мен методикасын зерттейді,тағы бір жағынан тарихнама материалдарын қосып мұражай ісінің тарихымен танысуға бағытталады.Зерттеу объектісі мен мақсатына,зерттеу әдістеріне байланысты мұражайлық деректану жалпы профильді ғылымдардың деректануынан өзгешеленеді. Мұражай қорының деректерінің барлық түрін зерттей отырып мұражай заттарын тарихи-мәдени құндылықтар ретінде жалпы бейне құруды міндеттеледі. Оған тек мұражай заттарының ақпаратының зерттеу емес,сонымен бірге осы заттарды демонстрациялық коммуникацияларды қолдануға мүмкіндік береді.

Мұражайлық деректанудың профильді деректанумен байланысы бар. Бұл зерттеу объектісінің ұқсастығына негізделеді.

Тарихи мұражайлық деректану және тарихи пәндер деректануы бәр-бәрәне жақын ,олар көптеген міндеттері,объектілері мен зерттеу әдістерінде ұқсас болып келеді. Бірақ мұражайлық деректану ең алдымен мұражай заттарының біраз бөлігін құрайтын деректердің заттық және көркем типтеріне бағытталған.Бұл археологиялық және этнографиялық материалдарға қатысты емес, сонымен бірге түрлі дәуірдегі заттардың кешеніне қатысты болып келеді. Бұл пәндер міндеттеріне байланысты бір-бірінен біршама ерекшеленеді.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Архитектуралық ескерткіштер қорғаудың қазіргі таңдағы маңыздылығы.

2. Өнер мұражайының негізгі қызметі.

3. Өлкетану мұражайының негізгі қызметі.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Қазіргі кезеңдегі мұражай заттарының ерекшелігін қазіргі мәселе және өткен тарихпен тығыз байланысты.Марксизм-ленинизмнің негізін салушылар тарих пен қазіргі кезеңді біртұтас қарады. В.И.Ленин:Біздің көз алдымыздан өтіп жатқан дүние,ертеңгі тарих-деп жазды.Қазіргі кезеңдегі мұражай заттары бұрынғыға тән мұражай заттары-тарихи кезеңнің құрылымдары болып табылады.

“Тарих және қазіргі кезең” маркс-лениндік әдістеме бойынша тарихи даму кезеңінің этаптары, шегіне жеткен немесе шегі жоқ сипаттағы кезеңдер. Шегі бар немесе шегі жоқ тарихи кезең өз алдына заттар арасындағы байланыс және қоңаммен байланысты сиаптпен айқындалады. Бақылап зерттелуге алынатын зат өзін қоршаған ортадан айырады, яғни байланысын үзуі мүмкін, сондықтан біз, яғни зерттеушілер зерттелетін затты анықтап алып, оған байланысты нәрселерді белгілеу керек.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Өнер мұражайының негізгі қызметі.

2. Өлкетану мұражайының негізгі қызметі.

3. Мұражай ісінің тероиясы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

9 Дәріс.

Тақырыбы: Қордың мұражайтанудағы зерттелуі

Дәрістің мазмұны:

Қорларды жинақтаудың ғылыми міндеті мен маңызы. Мұражай ісіне қорларды жинақтау. 2.Қазіргі мұражайтанушылар үшін қорларды жинақтау әлеуметтік ақпарат жинақтап, қоғамның дамуын құжаттауға қызмет атқарады.Ол әлеуметтік ортадан мұражайға жатқызуға болатын өз уақытының құжаттарын, ақпарт жинау, іріктеу арқылы жүргізіледі. Мұражай заттарын меңгерудің негіггі мұражай қорының жинақталуына әкеледі- ол мұражайдың құрылуына әкеледі.Бұл қордың түпнегізі есеппен мәңгілік сақтауға құрылады.Мұражайға берілетін зат туралы ақпарт мәлімет одан бұрын да берілуң мүмкін,ондай көмекші ақпараттар мұражайдың ғылыми көмекші материалдар қорын толықтырады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұражай ісінің тероиясы.

2. Батыс аймақтағы құлыптастардың сыры.

3. Сырым ауданындағы құлыптастар.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Қорларды жинақтау мақсатында шынайылыққа мұражайтануды жақындату.Қорды жинақтау мұражайдың ғылыми бағытталған жұмыстарының бірі.Бұл бағытты дамыта отырып, мұражай тікелей білімге сүйенеді, әр түрлі кезеідегі қоғамның сан алуан даму жағын меңгереді.Мұражай бір мезгілде қоғамдық ғылым саласында өзіндік

жұмыс жүргізеді.Қорды жинақтаудың жалпы деңгейі мұражайтану білімі және жинақтау әдісінің деңгейіне байланысты болады.

Қазіргі кезде мұражай тәжірибесінде екі термин бар:өте көне – жинақ жұмысы, жақында пайда болған – ғылыми қор жинағы. Олардың арасындағы айырмашылық мұражай қызметінің ғылыми деңгейінде емес, олардың қор жинағының әдісінде. Мұражайға сақтауға іріктеліп алынған, шынайы маңызы бар зат қоғам тұрмысымен байланыста болып, ғылыми көркемдік және ұнамдылық жағынан баға жетпес құнды болуы қажет. Мұражайға іріктеліп алынған затта анықталған уақыты белгіленеді, құндылығына қарай қоғамдағы фактілерге байланысты оның қайдан шыққаны туралы құндылық сапасы мен ғылымның дамуына тигізетін әсерін сыншылар бағалады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұғалімдер мұражайының қызметі.

2. Абай және Пушкин мұражайы.

3. Ежелгі Орал мұражайы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Социалистік революцияның жеңісіне байланысты мұражайға көңіл бөлінді.Революция мұражайларды халықты саяси тәрбиелеуге, маркстік-лениндік идеяларды тарату күресіне көңіл аудартқызды. Мұражайлар тарихи материализмге сүйене отырып, революциялық

күресті, жұмысшылар мен шаруалардың еңбегі мен тұрмысын құжаттап, алғашқы тұрмыстағы өндіргіш күштердің дамуына назар аударды.Мұражай сол кездегі социалистік достастықты,әлеуметтік

тұрмыс сипатын т.б.құжаттады. Тарихи мамандандырылған мұражай қорларын жабдықтау экономиканы, қоғамдық қатынастарды саясатты және мәдениетті қамти отырып, тығыз байланыс жасайды.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұражайтану түсінігі

2. Пәннің алдына қойған мақсат- міндеттері.

3. Мұражайтанудың зерттеу тәсілдері.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Тарихи мамандандырылған мұражай қорларының жабдықталуы екі бағытта жүргізіледі:

1\.Типологиялық жиынтық зат әлемнің құрылымын аныөтап және оның ратында күтіп тұрған іс пен оған өатысты адамдарды айқындайды.Типологиялық жиынтық мұражай затары жүйесіндегі қор бөлімі жұмысымен және оның типологиялық белгілерінің жұмысымен тығыз байланысты.

2\. Тақырыптық жиынтық, ол әр түрлі тақырыптағы оөиғаларды, өмірбаян, өндіріс саласын топтастырады.Олар мұражайды тарихи мәселедегі оқиғаларға қызықтырып әр тақырыптағы заттар тобын тақырыптық-хронологиялық принципке жауап береді.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1 Пәннің негізгі әлеуметтік функциялары.

2 Мұражай. Оның түрлері.

3 Архитектуралық ескерткіштер қорғаудың қазіргі таңдағы маңыздылығы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Қорлардың жабдықтауы көзқарасы бойынша әлеуметтік шынайылық объектісі. Бұл т.үсінік қорлауды жабдықтау мақсатында арнайы мұражай зерттеуінің дамуымен байланысты шыққан. Маркстік мұражайтану әлеуметтік шынайылық объектісін объективті шындық фрагменті ретінде қарастырады, яғни шекараның әлеуметтік комплекс үлкен және кіші, дәстүрлі немесе бір-бірімен байланысты қайта құрылған қоғамнығ анықталған хронологиялық кезең.Әлеуметтік шынайылық объектісінде адамдар бір мекеменің бір мүшесі ретінде қарастырылады. Ал заттар қандай өндіріс саласында да жеке зат ретінде қарастырылады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұражайтанудың негізгі зерттеу обекьтісі.

2. Архетиктуралық ескерткіштерді қорғау ісінің негізгі мақсаты.

3. Орал қаласының өткен тарихына қатысты ғимараттар.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Шын өмірдегі заттардың мұражай заттары ретіндегі маңызы. Мұражайтануда өорларды жабдықтауда мынадай түсінік бар.Мұражай үшін маңызды заттар және мұражайлық зат.

Жабдықтаудың мағынасы шынайы қолданыстағы заттардың мұражай үшін маңызды болып кейін мұражай затына айналуында.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұражай терминнің түсінігі.

2. Ғылыми бағыттағы мұражайтану.

3. Мұражайтанудың негізгі әдістемелік бағыты.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

15 Дәріс.

Тақырыбы: БҚО-ң архитектуралық ескерткіштері.

Дәрістің мазмұны:

Жаңа заман құжаттарын мұражайға маңызды етіп құру. Мұражай тек шынайы қоғамда дамыған затарды құжаттап қана қоймай қазіргі заманды қуалай отырып өмірдегі қоғам дамуын құжаттайды. Олар қорларды жабдықтағанда сурет, фото, сызба, макет, модель, жазба құжаттары.Кино, фотоқұжаттар ретінде сақталады. Қандай да бір тарихи оқиғалар, қоғамдағы өзгерістер маңызды кезеңдер сақталады. Олар жаңа заман куәліктері ретінде қарастырылып, мұражай қорына қосылады. Аталған құжат, сурет көмекші ғылыми материалдар қорын толықтырады. ГДР мұражай тәжірибесінде екінші қайталанған дерек деген пайдалы түсінік бар. Ол мұражай қорына жатпайды, оның құндылығы түпнұсқаның сапасына байланысты. Мұражай қорының жабдығына тек қатаң ғылыми негізде даярланған моделдер кіреді.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Кеңес дәуіріндегі Қазақстандағы мұражайлардың жағдайы.

2. Қазан революциясының мұражайы.

3. Республиканың батыс аймағындағы қорымдардан табылған заттай ескерткіштер.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Қорларды жабдықтауда жұмысты ұйымдастыру. Қорларды жабдықтау процесі өзінің жалпы бағытымен міндеттерін анықтауда қоғамдық саяси және ғылыми позицияға сүйенеді.Қорларды жабдықтау тарихи мамандандырылған мұражайда мұражайтанушылар, тархшылар, археологтар, этнографтар, қосалқы тарихи пән айналасындағылар-өнертанушылар,әдебиетшілер,әлеуметтанушылар т.б. жұмысшылар айналысады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Пәннің негізгі әлеуметтік функциялары.

2. Мұражай. Оның түрлері.

3. Архитектуралық ескерткіштер қорғаудың қазіргі таңдағы маңыздылығы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Орал қаласында бірнеше архитектуралық ескерткіштер кездеседі. Олардың қатарында Пугачев үйі, Атаман үйі, татар мешіті, Старый Собор, Ескі бульвар. Пугачев үйі қазіргі ескі собор ауданында орналасқан. Қазіргі кезде бұл ғимаратта Пугачев мұражай ораласқан.

Қорларды жабдықтау әртүрлі уақытты қамтыған кезеңдерді белгілейді.Қорларды жабдықтау деректері және оны ұйымдастыру түрі әртүрлі кездейсоқ оқиғадан бағытталған іздеумен зерттеулерге шейін қоғам дамуын құжаттаудың міндетін шешу өте маңызды.Кездейсоқ табылған нәрсе, сол жерде тұрған халықтың айтулары да мұражай үшін маңызды болып табылады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Орал қаласындағы мұражайларды ата.

2. БҚО мұражайларына сипаттама.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Пугачев үйі қазіргі ескі собор ауданында орналасқан. Қазіргі кезде бұл ғимаратта Пугачев мұражай ораласқан. Бұл мұражайда көптеген жәдігерлер кездеседі. Мысалы тұрмыстық заттар, Пугачевті қамаған тор макеті кездеседі. Бұл жерге Пугачев шаруалар көтерілісі кезінде тоқтаған. Бұл үйде Пугачев әйелі У. Кузницова екеуі тұрған.

Соңғы 20-жылда далалық бақылау және қазірде көп жүргізіледі. Бұлар қандай да бір бағыт алады. Этнографиялық зерттеулер

соңғы кезде жойылып бара жатқан салт-мәдениетті сақтауға қызмет етеді. Әлеуметтік-экономикалық және мәдениеттану зерттеулерінің өзіндік мәні бар.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Е. И. Пугачев мұражайы.

2. Е. И. Пугачев мұражайына сипаттама.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

19 Дәріс.

Тақырыбы: Орал қаласындағы П. М. Кузнецова және әйелдер гимназиясы.

Дәрістің мазмұны:

Қорларды жабдықтауды жоспарлау. Жалпымұражайлық жоспар қор жинақтаушылар мен экспозиционерлердің сұранысымен, қорды жабдықтау алдағы міндеттерді шешу мақсатында ақылдасып отырып құрылады. Перспективті жоспар тақырыптық және жүйелік жинақты қамтиды. Ол келіп түскен деректердің авторларымен мұражай затына қызығушылық танытқан адаммен байланыс орнатады, тақырыбы мен мұражайдың далалық бақылау географиясын анықтайды. Оның жұмысы тек ұйымдық емес, мұражайтанулық зерттеу талаптарын қарастырады, сондықтан мұражай кеңесі ғалымдарымен шешім қабылдайды. Перспективті жоспар негізінде жылдық қорды жабдықтау жоспары құрылады, жылдық жоспарда мұражайдың жылдық жұмысы талқыланып ұжымның келісімімен қабылданады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Орал қаласындағы П. М. Кузнецова гимназиясы.

2. Орал қаласындағы әйелдер гимназиясы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

20 Дәріс.

Тақырыбы: Михайло-Архангельск шіркеуі.

Дәрістің мазмұны:

Мұражайтану. Термин ұғымы.

Адамзат қоғамының дамуы үздіксіз дамып келе жатқан ғылымның өмірдің барлық салаларында маңызға ие болуына байланысты.

Мұражай ісі – ғылымға, білімге, тәрбие мен мәдениетке тікелей қатысты қоғамдық арнаулы сала.

Кәсіпқой мұражайлық сараманда қолданылатын білімдер жиынтығын, мұражай ісіне қатысты мәселелерді білдіретін саланы – «музеология» мұражайтану деп аталады.

Бұл термин ХІХ ғасырдың ІІ жартысында пайда болса да, ол көптеген тілдерде кездеседі.

Ертеректе кездескен «музеография» термині мұражайға қатысты шығармаларға қолданылса, ал кейін ХХ ғасыр ортасынан бастап мұражайға қатысты қолданыла бастады.

Мұражайтану ұғымы әдетте «мұражайлар туралы ғылым», «мұражай ісі туралы ғылым» деп ұғындырылса, кейде «мұражайлық теория» деп те беріледі.

Мұражайтану өзінің теоретикалық жүйесін, ұғымын, әдістерін ғылымдардың арасындағы орнын ұзақ жолдан өтіп барып қалыптастырды.

Қазіргі таңда мұражайтану мұражайлардың халықаралық кеңесінің шеңберінде мойындалған. Бұл жағдай 1977 жылы Кеңес Одағында ХІ үлкен, маңызды Конференцияның ұйымдастырылып, мұражайтанудың Университеттерде беріле бастауына негіз болды.

Мұражайтану - әлеуметтік ақпараттың сақталу процесін зерттейтін, мұражай заттары арқылы таным мен білім беретін қоғамдық институт. Оның әлеуметтік функциялары мен қалыптасуының әртүрлі қоғамдық-экономикалық шарттары, формалары бар.

Мұражайтану арнайы пән бола отырып, мұражай ісінің сараманына теоретикалық және ғылыми-әдістемелік негіз қалайды.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Михайло-Архангельск шіркеуіне сипаттама.

2. Орал қаласындағы ескерткіштер.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

21 Дәріс.

Тақырыбы: Петропал шіркеуі.

Дәрістің мазмұны:

Мұражайтанудың зерттеу пәні.

Басқа ғылымдар секілді мұражайтанудың зерттеу пәні мен анықталғаннысаны бар. Мұражайтанудың зерттеу нысаны – бұл мұражай, қоғамдық құбылыс ретіндегі мұражай ісі. Бұл нысанды зерттейтін ғылымдар – тарих, оның ішінде, мәдениет тарихы, өнер, әлеуметтану т.б. Зерттеу нысанына қарағанда зерттеу пәнінің айырмашылығы – оның белгілі профилі, қызығушылық сферасы, ғылыми танымы болады.

Мұражайтану пәнінің теориялық негіздемесін социолистік елдердің ғалымдары жасаған. Кеңес мұражайтанушылары 20-30ж.ж. диалектикалық-материалистік әдістеме мен мұражайтануға қатысты сұрақтарды, «мұражай ұғымын», «мұражайдың қоғамдық функциялары», «мұражайлық пәнге » қатысты мәселелерді талқылап, мұражайтану пәнінің ғылымда анықталуына күш салды.

Бұл мәселелер 50ж. «Кеңес мұражайтануының негіздерінде» жалғасын тауып, «мұражайлық пән», «мұражай спецификасы» ұғымы танымның марксистік-лениндік теориясымен байланыстырылды.

Мұражайтанудың пәндік мәселесі 50ж.ж. қалыптасты, оған И.Неуступныйдың талассыз еңбегі сіңді.

Мұражайтану пәнінің алғаш белгілі болғаны 1964жылы ГДР-да өткен «Тезистер жобасы» дискуссиясы болатын. Авторлар мұражайтануды мұрағаттану мен кітапханатанумен қатар қойып қарастырып, мұражайтануды тәуелсіз құжаттық пән ретінде қарастырып, оның зерттеу пәні «мұражай жұмысының бүкіл жиынтығын» құрайды деп есептеді.

Ол жұмыстар: мұражайлық материалдарды іріктеу, фондтарды жүйелеу, заттардың құжаттық құнын зерттеу, реставрация жасау әдістері, консервация, мұражайлық заттарды экспонат ретінде зерттеу.

Мұражайтану пәніне қатысты және зерттеу пәніне қатысты зерттеулер З.Странскийдің жұмыстарында кездеседі. Ол 60ж.ж. мұражайтануды тәуелсіз ғылыми пән деген көзқарасты ұстана отырып, мұражайды тек мекеме ретінде ғана емес, мұражайлық істердің сферасы ретінде де қарау керек деп түсіндірді.

Ал жаңа кезеңдегі зерттеулерде концепциялар қарастырыла бастады. Олар: институциональды, пәндік және комплекстік.

Мұражайлық істердің заңдылықтары негізінде мұражай заттары жататын мұражайлық істердің әр қырларын танып, зерттеу пәнімен айналысып жүргендер И.Бенеш, А.Разгон, К.Шнайнер және т.б. болып табылады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Орал қаласындағы Петропал шіркеуіне сипаттама.

2. Орал қаласындағы архитектуралық ескерткіштерге сипаттама.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Мұражайтанудың маңызды ұғымдары.

«Мұражайлық пән», «мұражай », «мұражайтанулық іс» бұл ұғымдар өздеріне зерттеушілердің назарын аударып, марксистік мұражайтануда маңызды орынға ие болды. Тарихнамаға қарай отырып, пәннің ұғымдарына мән берсек, бәрінен бұрын сөз мұражайлық заттар жөнінде болмақ.

Бұл феноменді мұражайтанушылар ертедегі «музеографиялық» шығармаларында қарастырған. Соның ішінде И.Д.Майор (ХҮІІғ) мұражайлық заттарды шындық, ұзақ кезеңдер бойы сақталатын ақиқат ретінде қарастырған.

Кейінірек мұражайлық заттардың раритеттілігі яғни сирек кездесетіндігі ерекше мән берілген.

Ғылым салаларының ХІХғ мамандануы мұражайдағы сақталып жатқан заттарды әртүрлі ғылымның, өнер шығармаларының, ертеректегі табиғи препараттардың қайнар көзі ретінде қаралуына мүмкіндік жасады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Орал қаласының ескі бульварына сипаттама.

2. Орал қаласындағы ескерткіштер.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

23 Дәріс.

Тақырыбы: Татар мешіті.

Дәрістің мазмұны:

Мұражай заттарының құжаттық құндарының деңгейі, олардың объективтілігі мен қасиеттері мұражайдың мұражайтанулық және профильді – ғылыми зерттеу жиналысында белгіленеді.

Мұражай заттары білімнің қайнар көзі ғана емес, олар мәдени-тарихи құндылық болып табылады.

Мұражай заты – бұл мұражайлық маңызы бар, мұражайдың қорына қосылған ұзақ уақытқа сақталуға жарайтын зат. Ол әлеуметтік немесе табиғи-ғылыми ақпаратты сақтап, тасушы білім мен танымның аутендік қайнар көзі, мәдени-тарихи құндылық. Мұражай заттарының құндылығы мұражайтанулық процесс пен профильді – ғылыми зерттеу кезінде анықталып, тіркеледі.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Орал қаласындағы татар мешіті.

2. Татар мешітінің құрылысы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

24 Дәріс.

Тақырыбы: Орал әскери шаруашылық басқармасы.

Дәрістің мазмұны:

«Мұражай» ұғымын түсіну үшін бұл институттың шығу төркінін білу қажет.

Биологиялық теория бойынша мұражайлық заттардың коллекциясының пайда болды, жинау инстинктіне байланысты түсіндіріледі.

Келесі кең таралған, шартты түрде «филологиялық» деп аталатын теория. Ол бойынша, мұражайлардың пайда болуы антикалық храмдар – музеумдерге байланысты. Бұл жерде де мұражайтанудың шығу тегі шешілмеген күйі қалды, өйткені пайда болу себебі түсіндірілусіз қалған еді.

Ал тарихи практика куәлік еткендей, мұражай мекемелері әр түрлі терминдермен белгіленген болуы керек.

Мысалы: вьетнам музейлері «bao ting»(«бао та»), бұл жерде «бао»- діни салт-жора, «та» - сақтаушы, қойма, яғни «діни салт-жоралар қоймасы».

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Орал әскери шаруашылық басқармасы.

2. Орал қаласындағы ескерткіштер.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

25 Дәріс.

Тақырыбы: Орал қаласындағы жалпы шіркеу ғимараттардың архитектуралық ескерткіштері.

Дәрістің мазмұны:

Ежелгі өркениеттер, соның ішінде Шығыс, содан соң антикалық мұражайлар типінің коллекциясы жақсы таныс.(Ежелгі египеттік «өмір үйлері», Ура коллекциялары, антикалық музейондар).

Орта ғасырларда заттарды жинау ісімен белсенді түрде шіркеулер айналысты. Және де монастырьларда, қамалдарда, храмдарда мұражайлық коллекциялар пайда бола бастады.

Қайта өрлеу дәуірінде мұражайлық коллекциялар ғылымның қайнар көзі ретінде заттық тарихи куәліктер ретінде, эстетикалық қажеттілікті білдіріп, кунскамералар, натуралиенкамералар, мюнцкабинеттер, музеумдер түрінде көрініс тапты.

І кезеңде мұражайтанушылардың назары мұражайдың қоғамдық функцияларының талдануына түсті.

Осыған орай, мұражайға әлк\еумттік мінездме беріледі.

Бірте-бірте Кеңес мұражайларында мұражайдың ғылыми-зерттеулік және ғылыми-ағартушылық мекемелері кең таралады.

Бұл формула нормативтік құжаттармен бекітілді.

Сонымен, мұражай – ол қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыратын тарихи ескерткіштердің сақталуын қамтамасыз ететін, эстетикалық құндылықтарды сақтайтын институт болып табылады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1.Орал қаласының жалпы шіркеу ғимараттарының архитектуралық ескерткіштері.

2. Мұражай түрлері.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Мұражайлық ақпараттардың таралуы коммуникацияның ерекше түрі болып табылады. Оның маманданған арнайы формасы демонстрациялық – заттық коммуникация(экспозиция, көрме түрінде).

Мұражай – тарихи көпфункциялы әлеуметтік ақпарат институты, онда мәдени-тарихи және жаратылыстық-ғылыми құндылықтан мұражайлық заттар есебінде сақталады.

Мұражай ісінің құрамдас бөліктері бар. Олар мұрапжайтанудың практикалық қызметі, ескерткіштерді күзету, мұражай сеті, мұражай саясаты мен мамандарды квалификациялау, профильдік оқыту орталықтары, арнайы кезеңдендіру, ақырында арнаулы ғылыми пәні – мұражайтану.

Мұражай сапасын әлеуметтік қоғамда алдымен саларға бөлу арқылы жақсартуға болады. Бұл мұражай ісі үшін өте маңызды болмақ.

Сала түсінігін мұражайдың салалық дисциплинаға, мәдениет түріне, қоғамдық еңбек бөлінісіне қатысы ретінде түсіндіруге болады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Орал қаласындағы Атаман үйі.

2. Атаман үйінің архитектуралық құрылысы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

27 Дәріс.

Тақырыбы: Мектептердегі сабақтан тыс тарихи-өлкетанулық жұмыстардың негізгі формасы.

Дәрістің мазмұны:

Сала түсінігіне сонымен қатар хронологиялық, шекара аймақтық қоғамдықіс жүргізуді де кіргізеді. Жалпы айтқанда, саларға бөлу арқылы мұражай жұмысының мазмұны анықталады.

Салаларға бөлу мұражайды толығымен нақты тарихи қоғамдық қажеттілікке қызмет етуге алып келеді. Мұражайды классификациялап топтарға бөледі, ал бұл болса, әрбір саланың ғылыми бағдарын анықтау үшін қажет. Мысалы, мұражай тарихи салаға бағытталса былайша бөлінеді жалпы тарихи, археологиялық, этнографиялық, тарихи-реворлюциялық, әскери- тарихи және т.б. Сонымен қатар жалпы тарихи саладағы мұражай ұлттық немесе аймақтық болып, яғни барлық тарихи кезеңдерді не болмаса қоғамның белгілі бір даму этапын сипаттайды. Сонымен қатар, кейбір топтағы мұражайлар бірнеше саланы бір уақытта біріктіреді. Бұны комплексті мұражай дейді.

Тарихи мұражайлар – бұндай мұражайларда тарихи ғылымдар жүйесінде қамтылады. Кең ауқымды тарихи салалық мұражай археологиялық, этонграфиялық, нумизматикалық, тарихи-революциялық, әскери-тарихи, тарихи-экономикалық, оқу-ағарту, тарихи, арнайы тарихи(мыс, спорт тарихы).

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұражайлар кадрларының даярлануы.

2. Мұражайдың бұқаралық баспасөз қызметкерлерімен байланысы.

3. Мұражайлардың ғылыми жұмысы мен халықаралық байланысы.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

Көркемөнерлік мұражайлар. Бұндай мұражайлар өнер және өнертану салаларына байланысты сипатталады. Мыс, картиналар галереясының мұражайы, қылқалам өнерінің мұражайы, сондай-ақ мүсіндер, театрлық, музыкалық, киноөнерінің және т.б. мұражайлар болып бөлінеді.

Жаратылыстану-тарихи мұражайы. Бұндай мұражайлар жаратылыстану ғылымдары негізінде жинақталады. Осы саладағы мұражайларға биологиялық, ботаникалық, зоологиялық, геологиялық, минералдық, палеонтологиялық, антропологиялық, экологиялық және т.б. мұражайлар жатады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұражай қоры.

2. Қазақ жеріндегі архитектуралық ескерткіштерідің тарихы.

3. ОҚО-дағы ескерткіштердің сыры.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

29 Дәріс.

Тақырыбы: Мұражайлардағы өлкетанулық материалдар және оларды пайдалану ережелері.

Дәрістің мазмұны:

Техникалық мұражайлар. Бұндай салаға техникалық ғылымдармен байланысты және өндіріс салаларындағы мұражайлар жатады. Олар: политехникалық, техникалық байланысы, тау ісі, темір жол, техникалық ескерткіштер мұражайлары болып бөлінеді.

Әдеби мұражайлар. Бұндай мұражайлар екі не одан да көп негізгі салаларды біріктіреді: тарихи көркемөнерлік, тарихи архитектуралық(яғни тарихи және өнертану салаларын біріктіреді), ауыл шаруашылық мұражайы. Комплекстік саладағы кең тараған өлкетану мұражайы, бұнда тарихи және жаратылыстанушылық-ғылыми бағытта келеді. Көп жағдайда өлкетану мұражайларынан көркемөнерлік бөлімдерді кездестіруге болады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мәдни мұра бағдарламасының орындалу барысы.

2. Тарихи сабақтастық жылындағы атқарылған іс-шаралар.

3. Мұражайдың қазіргі қоғамдағы ролі.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г.

30 Дәріс.

Тақырыбы:Тарих ғылымындағы мұражайтану.және архитектуралық ескерткіштерді қорғау пәнінің маңыздылығы .

Дәрістің мазмұны:

Мұражайларды классификациялап сала бойынша топтарға бөлумен қатар оларды қоғамдық қызметіне байланысты типологиялық деп те бөледжі. Осыған байланысты мұражайларды 3 түрге бөледі: ағартушы-ғылыми зерттеу; академиялық; оқу ісі.

Ағарту-ғылыми зерттеу түрі көпшілік қолданысына арналған. Бұнда ғылыми зерттеу жұмыстары, тарихи және көркемөнерлік ескерткіштері өзінің құнын жоғалтпайды. Бірақ оларды мұражайдың оқу-ағарту шараларына пайдаланады.

Өзін-өзі тексеретін сұрақтар:

1. Мұражайтану ғылымының зерттеу саласы.

2. Мұражайтану ғылымының зерттеу обьектісі.

1. Мусаева С.Т., Кукеева М.К. «Музей менеджменті және маркетингі». Алматы, 2006 ж.

2. Б.Столяров Б. «Музейная педагогика. История, теория, практика». Москва, 2004г.

3. Сотникова С. «Музеология». Москва, 2004 г.

4. Юренева Т. «Музееведение». Москва, 2006 г

Семинарлық сабақтардың негізгі мақсаты-студенттердің теориялық білімдерін бекіту мен тереңдету және практика жүзінде оларды қолдану дағдыларын қалыптастыру.

- семинар сабақтарының мамандық бойынша құрылған оқу жоспарына сәйкес келуі;

- пәннің типтік және оқу бағдарламасының, сабақ кестесінің болуы;

- семинар сабақтарының дәріс сабақтарымен, бақылау жұмыстарымен және басқа да пән бойынша өткізілетін оқу сабақтарының түрлерімен сәйкестігі;

- техникалық құралдарды кеңінене қолдану;

- университеттегі кітапханалардың әдебиеттермен қамтылу жағдайын ескере отырып, семинарларға әдебиеттер беру;

- семинар сабақтарына студенттердің дайындығын тексеруді ұйымдастыру;

1.2. Семинар сабақтарының мазмұнына қойылатын талаптар:

-семинар сабақтарының мазмұнының пәннің негізгі бөлімдерін қамтыған оқу бағдарламасына сәйкес келуі;

- семинар сабақтарының пәннің оқу сабақтарының басқа түрлерімен байланысын қамтамасыз ету;

-сабақтарда студенттердің жаңа жағдайда білімді өз бетімен пайдалана алу қабілетін дамыту;

-алға қойылған міндеттерді шешу қабілетін дамыту.

1.3. Әдістемелік талаптар:

-дәріс курсымен және басқа да оқу сабақтарының түрлерімен логикалық байланысын қамтамасыз ету;

-студенттер мен оқытушының семинар сабағына дайындық;

-қайшылықты мәселелерді дұрыс талдау мен дұрыс емес жауаптарды түзету;

-курстың спецификалық ерекшелігі мен студенттердің жеке қабілеттерін ескере отырып студенттердің өз бетімен жұмыстануына оқытушының дифференцияцияланған басшылықты қамтамасыз ету.

№1 практикалық сабақ