А. Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі институты Әож 811. 512. 122' 373. 21 Қолжазба құқығында Әшімханова фарида мейрамханқызы
жүктеу/скачать 2,2 Mb.
|
ҚОРЫТЫНДЫ Зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер мен тұжырымдар қазақ тіліндегі антропонимиялық кеңістіктің жалпы сипаты мен ұлттық-мазмұндық құрылымын, номинациялық қағидалары мен атау жасаудағы уәж табиғатының дәстүрлі модельдерін, мәдени таңба ретіндегі коннотациялық сипатын тануға мүмкіндік берді. Лингвомәдени аспектіде «тіл мен ұлт біртұтас» деген қағидаға сәйкес жүргізілген зерттеу жұмысы ұлттық антропонимдер жүйесін тіл біліміндегі антропоөзектік парадигма шеңберінде анықтауға негіз болды. Осымен байланысты мәдени-әлеуметтік таңба ретіндегі қазақ антропонимдерінің мазмұндық негізі мифтік, фольклорлық, паремиологиялық, фразеологиялық, тарихи, көркем мәтіндік жүйеде дәйектелді. Ұлттық ономастикондық жүйенің оның ішінде антропонимдер де өзіндік ерекшелігі оның белгілі бір ұлттық тілге емес, ол қандай мәдени ортадада қалыптасқанына байланысты екенін қазақ антропонимдерінің лингвомәдени, этномәдени, әлеуметтанымдық сабақтастықта зерттелуі көрсетіліп отыр. Осы бағытта жүргізілген жұмыстың негізгі нәтижелерін былай көрсетуге болады: - антропонимдер этнотаңбалы, этномазмұнды лингвомәдени жүйе ретінде қарастырылды; - кейінгі заманда туған көркем мәтіндердің кестесіне кірігіп, белгілі бір функционалдық, әлеуметтік, этнотанымдық жүк арқалаған антропонимдердің қолданысы түсіндірілді; - қазақ антропонимдерінің этнотаңбалық тілінің түркілік негізі көнетүркілік, ортатүркілік ескерткіштермен қатар орыс жылнамаларындағы деректермен салыстыру арқылы анықталды. Соның нәтижесінде кейбір этимологиялық талдаулар жасалынды; - зерттеу нысанына сәйкес паремиологиялық, прецеденттік, фразеологиялық және көркем мәтін деректері талданып, жинақталып, олардың құрамындағы антропонимдердің қолданысы мен қызметіне лингвомәдени сипаттама берілді. - қазақ ұлттық антропонимдерінің басым көпшілігі жеке адам атынан бастап, рухани танымдық мазмұнды прецеденттік есімдер мен этнонимдерге дейін этнографиялық сипатта. Соның нәтижесінде қалыптасқан жалқы есімдерді этноантропонимдер деп анықтап, антропонимияның бір саласы деп қарауға болатынын зерттеу барысында жинақталған бай тілдік дәйектер көрсетіп отыр. - қазақ мәдениетінде сәбилерге әр заманға сәйкес көрнекті тұлғалардың атын қою дағдыны (Абай, Шоқан, Абылай, Марлен, Талғат, Бауыржын т.б.) біріншіден, антропонимия даму үстіндегі ашық коммуникативтік тілдік бірлік екенін көрсетсе, екіншіден, антропонимдердің әлеуметтенуімен байланысты екенін көрсетеді. - этноантропонимика құрамының өзекті бір бөлігін көне салт-дәстүр мен түрлі мифтік танымға негізделген (мысалы Тоқтасын, Ұлбосын, Тәңірберген т.б.) атаулар құрайды. - зерттеу барысында ерекше назар аударған фольклордағы, мифтік аңыздар, көркем мәтіндегі адам аттары мен мифотопонимдер мен этнотопонимдермен сабақтас қалыптасқан атаулар. - зерттеу нысанына сәйкес этноантропонимдер, антропонимдердің этномәдени мазмұнын ашудың бір көзі, тарихи-этникалық негіз екені анықталып, көне түркі ескеркіштері мен орыс жылнамаларындағы көне қыпшақ есімдері оның қазіргі қазақ тіліндегі жалғастығы көбінесе этнонимдік сабақтастықта қарастырылды. Қорыта айтқанда, лингвомәдени жүйеде анықталатын қазақ тіліндегі антропонимдер - көне дәуірлерден этникалық ақпарат жеткізетін тарихи, мәдени және рухани әлеуметтік құбылыс. Осы жүйеге кіретін этноантропонимдердің этномәдени және тарихи болмысында түрлі этнос және этникалық топтардың тарихи тегі мен жағырафиялық қозғалысы көрініс табады. Антропонимдер - әртүрлі ұлттық ассоциацияларға меңзейтін ұлттық символдарға айналып, қазақтың ұлт ретіндегі біртұтастығын, бүтіндігін сипаттайтын, ұлттық арқаудың бірі ретінде қазіргі қазақ тіліндегі антропонимдердің мазмұнында этномәдени сипаттың сақталуы мен жалғасуы, жаңғыруы оның ұлттық-ұжымдық сүрсананың терең қатпаларында жасырынып жатқан мәдени архетиптердің тілдік бейнеде сақталған этнотаңбасы екенін көрсетеді. Антропонимдер, соның ішінде этноантропонимдер - тарихи-этникалық, лингвомәдени, әлеуметтанымдық тарихи этникалық дереккөз. Пайдаланған әдебиеттер Байтұрсынұлы А. Тіл тағылымы. –Алматы, Ана тілі, 1999. – 141 б. Ахметов Ә. Түркі тілдеріндегі табу мен эвфемизмдер. Доктор. дисс. авторефераты. –Алматы, 1995. – 8 б. Хасенов Ә. Тіл білімінің теориялық және практикалық мәселелері. – Алматы, Мектеп, 1985. –66 б. Саадиев Ш.М. Основные правила выбора имен для новорожденных (по азербайджанской антропонимии) //Личные имена в прошлом, настоящем, будущем. Проблемы антропонимики. – Москва: Наука, 1970. – С. 185-187. Жанузаков Т.Дж. Лично-собсвенные имена в казахском языке. Автореферат дисс. кан. филол. наук. –Алма-Ата, 1960. – С. 56, 45. Самойлович А.Н. Заветные слова в языке казак-киргизкой замужней женщины //Жиавя старина. –Петроград, 1915. – С. 151. Самойлович А.Н. К вопросу о наречии имен у турецких племен // Жиавя старина. От этнографии, СПБ, 1911 вып 2 – С. 29. Никонов В.А. Имя и общество. –Москва: Наука, 1974 –С. 56. Сепир Э. Избранные труды по языкознанию и культурологи. Москва: Наука, 1999. – С. 98 Мусаев К.М. Лексикология тюрских языков. – Москва: Наука. 1984. – С. 205. Идрисов А. Кыргыз тилиндеги ысымдар. – Фрунзе, 1971. –17-37 б. Джанузаков Т.Дж. Основные проблемы ономастики казахского языка: Автореф. дисс. доктора филол. наук. – Алма-Ата, 1976. –С. 15-24. Саттаров Г. Ф. Некоторые вопросы татарской антропонимии.// Вопросы истории философии и педогогики. – Казань, 1965, –вып. 1. Гордлевский В.А. К личной ономастики у османцев. – изб. соч. Москва, 1968. Т 4, –С. 131-136. Гарипов Г.М. О древних кыпчакских именах в антропонимии башкир // Ономастика Поволжья. – Уфа, 1973, –вып 3. Валиханов Ч. Избранные произведения. – Алма-Ата, Т. 1, 1958. – С.17 Манкеева Ж. Мәдени лексиканың ұлттық сипаты. – Алматы, Ғылым, 1997. –282б. Фон Гумбольдт В. Язык и философия культуры. – Москва: 1985. С.349 Воробьев В. Лингвокультурология. Теория и методы. – Москва:РУДН, 1997. – С. 37. Маслова В. Введение в лингвокультурологию. – Москва: Наследие, 1997. С. 8. Смағұлова Г. Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық мәдени аспектілері. – Алматы, Ғылым, 1998. –196 б. Cалқынбай А. Тарихи сөзжасам. – Алматы, Қазақ университеті, 1999. – 309 б. Алдашева А. Аударматану: лингвистикалық және лингвомәдени мәселелері. – Алматы, Арыс, 1998. –215б. Сейсенова А. Лингвистикалық мәдениеттану: этикет формаларына салстырмалы талдау. Филол. ғылым. дисс. Авторефераты. – Алматы, 1998. –22 б. Снасапова Г. Ғ.Мүсіреповтың «Ұлпан» повесіндегі лингвомәдени бірліктер. Филол. ғылым. канд. дисс. – Алматы, 2003. –22 б. Қайдаров Ә. Қазақ тілінің тарихи лексикологиясы: проблемалары мен міндеттері. // Қазақ тілінің тарихи лексикологиясының мәселелері. – Алматы, Ғылым, 1988. –34б. Фон Гумбольдт В. Избранные труды по языкознанию (перевод с немец. языка). – Москва: 1984. –С. 10. Азадовский М. История русской фольклористики 2-х томах – Москва: Учпедгиз, 1963. Т 2 . –С.60. Г.Б.Мадиева Теория и практика ономастики. – Алматы: Қазақ университеті, 2003, – С. 28-29. Энгельс Ф. Семьяның, жекеменшіктің және мемлекеттің шығуы. – Алматы, 1967. 47-49 б. Мұхаммедова З.Б. Исследование по истории туркменского языка XI- XIV вв. – Ашхабад, 1973. – С. 45 Бегметов Э. Антропонимика узбекского языка. – Ташкент, 1965 –С. 18. Кеңесбаев І. Қазақ тілінің фразеологиялық сөздігі. Алматы, 1977 82 б. Аманжолов С. Қазақ тілі теориясының негіздері. –Алматы, 2002, 368 б. Мұсабаев Ғ. Қазақ тілі мен грамматикасы тарихынан. Алматы, – 1966. Панзарбекова Р.Қазақ тіліндегі жануарлар төлінің атауы. Филол. ғылым. дисс. Авторефераты. –Алматы, 1998. –18 б. Жанпеисов Е. Этнокультурная лексика казахского языка (на материалах произведений М.Әуезова). – Алма-Ата: Наука, 1989. – 175 б. Жанұзақов Т.Ж. Қазақ есімдерінің тарихы. – Алматы: Ғылым, 1988. –140б. Жубанов К. Исследования по казахскому языку. - Алма-Ата, 1966. 98 б Жұбанов Е. Қазақтың ауызекі көркем тілі. –Алматы: Ғылым, 1996. –126 б. Олшанский И.Г., Кириллина А.В. Гендер: лингвистические аспекты.// Филологические науки. 2000, №3. – С. 133 Абдрахманова Т.М. Қазақ, орыс, неміс тілдеріндегі лақап есімдерінің ерекшелігі // Тілтаным, 2004, № 4, –129 б. Митрошкина А.Э. Бурятская антропонимия. –Новосибирск. 1987, –С. 3. Махпиров В.У. Имена далеких предков. – Алматы, 1997, – С. 302. Т.Жанұзақ, Қ.Рысберген. Қазақ ономастикасы. Жетістіктері мен болашағы. –Алматы, 2004. –43–44бб. Толковый словарь русского языка //под ред. Д.И.Ушакова. Москва., ОГИЗ, 1935. т.1, С. 83, 164. Жанұзақов Т.Ж. Қазақ есімдерінің тарихы. – Алматы: Ғылым, 1988. –140б. Кенжебаев Б. Бүркеншік аттар сыры. – Алматы, 1965. – 75 б. Мурзаев Э.М. Тюрские географические названия. –Москва, 1996.С. 153 Рысбергенова К. Историко-лингвистический анализ топонимов. Южного Казахстана. – Алматы:Гылым, 2000. – С. 58 Лотте Д.С. Изменение значений слов как средство образования научно техничских терминов. //Известия АН ССР. Отдел технических наук. Москва, 1941. т.6 – С. 27 Шубов Л.И. Практическая транскрипция и эпонимические термины. //Топонимика и транскрипция. – Москва, 1964. – С. 16 Жартыбаев А.Е. Орталық Қазақстан топонимиясының тарихи– лингвистикалық, этимологиялық және этномәдени негіздері. Док. дисс. Алматы, 2006. 63 б. Маслова В.А. Лингвокультурология. Учебное пособие. Москва: Искусство, 2001, С. 76. Воробьев В.В. Лингвокультурология (теория и методы). Москва, РУДН, 1997. – С. 251 Снасапова Г. Ғ.Мүсіреповтың «Ұлпан» повесіндегі лингвомәдени бірліктер. Филол. ғылым. канд. дисс. –Алматы, 2003. –8-18 бб. Е.А. Керімбаев Казахская ономастика в этнокультурном номинативном и функциональном аспектах. – Алматы:Санат, 1995. – С. 28. Махмұтова А. Эпиграфиялық мұраларды зерттеу тарихынан. Алматы, 1971. –34 б. Суперанская А.В. Имя собственное – в языке или обществе. – Москва: Наука., 1988. – С. 26-32. Колшанский Г.В. Некоторые вопросы семантики языка в гносеологическом аспекте. //Принципы и методы семантических исследований. – Москва:Наука, 1976. – С.81. Юркенас Ю.К. Онимизация апеллятивов и развитие индоевропейских антронимических систем. Автореф. дисс... д-ра филол. Наук. Москва, 1979. – С. 48 Жанузаков Т. Очерки казахской ономастики. –Алматы: Наука, 1987. Тілеубердиев Б. Қазақ ономастикасының лингвокогнитивтік аспектілері. – Алматы:Арыс, 2006. – 81 б. Досжанов Б.Ә. Қазақ тіліндегі көне түлғалы антропонимдер: филол. ғыл. канд. дис. автореф. – Астана., 2001. – 24б. Жанұзақов Т.Ж. Қазақ тіліндегі жалқы есімдер. –Алматы, 1965. Досмұхамедұлы Х. Аламан. –Алматы: Ана тілі, 1991. –176 б. Бөкейханов Ә. Қара қыпшақ Қобланды .// Қазақ 1915. –126-129 б. Әуезов М. Әдебиет тарихы. –Алматы: Ана тілі, 1991. –240 б. Қоңыратбай Т. Эпос пен этнос. Алматы:Ғылым, 2000. 43,45б,596 106 Марғұлан Ә. Ежелгі жыр, аңыздар. –Алматы: Жазушы 1985, –368 б М.Қашқари Түрік сөздігі 2-т –Алматы: Ханат 1997. –75 б Қоңыратбаев Ә. Қазақтың лиро-эпосы Қазақ әдебиетінің тарихы. Фольклор 1-т. Алматы: Қазақ ССР ҒА , 1948. –45 б Жұбанов Е. Эпос тілінің өрнегі. –Алматы: Ғылым, 1978, –175 б Қоңыратбаев Ә. Құба сөзі-тарих көзі. –Ана тілі. 1992, 23сәуір (№16) Ыбраев Ш. Қорқыт және шаманизм //Қорқыт Ата. Энциклопедиялық жинақ. –Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1999. –595 б Иманбердиева С. Прецедентті атаулардың менсонимдерде қолданылуы //Тілтаным, 2002. №2, – 90-94 б. Әуезов М. Тарихи өлеңдер //Абылай хан. – Алматы, 1993. – 150 б. Нұрмұханов А.Түркі фразеологиясы. –Алматы, Ғылым, 1998. –149- 151 Батырлар жыры. –Алматы: Жазушы, 1986. 1-т. –264 б Қортабаева Г.Қ. Соматикаға қатысты сатиралық юморлық поэтноимдердің тілдік табиғаты. Академик Ә.Т Қайдар және тіл білімінің мәселелері. – Алматы: Дайк Пресс 2004. –36 б. Мұсабаев Ғ. Қазақ тілі мен грамматикасы тарихынан. І бөлім. Алматы,1968. – 79 б. Курышжанов А. Исследование по лексике «Тюрско-арабско словаря» Алма-Ата: Наука, 1970. С. 76-223 Ағабекова Ж. Қазақ тілінде қалыптасқан араб текті кісі аттарының этнолингвистикалық сипаты. Филол. ғылым. дисс. Авторефераты. –Алматы, 2005. –10-25 бб Абду Салам Мухаммад Бадауи. Асмаул Хусна. Каир, 1998. 51 б. Халифа Алтай. «Құран-Кәрім» қазақша баламасы. 59-сүре, 22-24 аяттар. Мустафина Р.М. Представленя культуры, обряды у казахов. Алма-Ата: Қазақ университеті, 1992. 176 Сманов Ұлыбек. Әуелі құдай, әруақ. Шымкент, 1997. 187 б. Кармышева Ж. Земледельческая обрядность у казахов //Древние обряды, верования и культы народов Средней Азии. –Москва:Наука, 1986. –С.47 Керімбаев А. Қазақ тіліндегі сакральді атаулардың этнолингвистикалық сипаты. Филол. ғылым. канд. дисс. –Алматы, 2007. –34 Ыбраев Ш. Қорқыт және шаманизм //Қорқыт Ата. Энциклопедиялық жинақ. –Алматы: Қазақ энциклопедиясы, 1999. –595 б Ғабитхан Қ. Наным-сенімге байланысты қазақ тілінде тұрақты тіркестер. Алматы, 1995 Қазақ әдебиетінің тарихы. – Алматы, 1998. – 276 б. Сулеменов О. Тюрки до истории (о происхождении древнетюрских языков и писменностей) Алматы: Атамұра, 2002. –С. 24-31. Тлепин Б. Мал шаруашылығына қатысты лексиканың этнолингвистикалық табиғаты (қой-ешкі атаулары негізінде) Филол. ғылым. канд. дисс. –Алматы, 1997. –91-94бб. Қобланды батыр. Қазақ халқының батырлық эпосы. –Алматы: Рауан., 1958. –205 Бес ғасыр жырлайды. №1 т. Алматы:Жазушы, 1984. –254 Копыленко М.М. Основы этнолингвистики. Алматы. 1997. С.45 М.Қашқари Түрік сөздігі 2-т –Алматы: Ханат 1997. –75 б Қайдар Ә. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. Алматы:Ана тілі, 1998. –196 Тюркская ономастика. Алма-Ата:Наука, 1984. Баскаков Н.А. «Имена половцев и названия половецких племен в русских летописях» –С. 75 Плетнева С.А. Половцы. –Москва:Наука, 1990 – С. 60 Арғынбаев Х., Мұқанов М., Востров В. Қазақ шежересі хақында. – Алматы:Атамұра, 2000. – 372 б. Баскаков Н.А. Тюркизмы-энонимы в «Слове о полку Игореве». Сов.тюркология. 1982 №5 А.Әбдірахманов Қазақстан этнотопонимикасы. –Алматы: Ғылым, 1979. 67-93 б. Гумилев Л.Н. Древние тюрки. – Москва:Наука 1967. – С.123 Панзарбеков Ө., Алтаев Б. Түрк және көк түрк. – Алматы: Қазақпарат, 2000. 108 б. Конов А.Н. Родословная туркмен. – Москва, 1958. – С.84 Қашқари М. Диван лугат түрк. Т.1 – Ташкент, 1960. – С. 456. Бартольд В. Киргизы. 1934. – С.36 Востров В. Муканов М. Родо-племенной состав и расселение казахов. Алма-Ата, 1968 Рашид-ад-дин. Сборник летописей, т-1, кн.1 С.126 Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах обитавших в Средней Азии в древние времена. Алматы, 1998. т-1. С. 30. Ахинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казахстана. Алматы:Ғылым, 1995. Северотян Э.В. Этимологический словарь тюрских языков. Москва: Наука, 1974. – С.364 Антропонимика. Сборник статей. – Москва., 1970. – С. 178 Кляшторный С.Г. Древнетюрские рунические памятники. Москва, 1964. –С. 105. Добродомов И.Г. О Половецких этнонимах в древнерусской литературе. – В кн. тюркологический сборник. Москва, 1975. Қашқари М. Диван лугат түрк. Т.1 – Ташкент, 1960. – С. 456. Древнетюрский словарь. Лененград:Наука, 1969. С. 469 Гуейнзаде Ч.М Об этимологии некоторых древнетюрских антропонимов, зафиксированных в арабских писменных памятниках среднивековья. – Алма-Ата:Ғылым, 1990 – 291 б. Конкашпаев Г.К. Географические название монгольского просхождения на территории Казахстана. //Изв.АН Каз ССр. Серия филология и искусствоведение. – Вып. №1. Алматы, 1959. – 304. Қашқари М. Түбі бір түркі тілі («Диуани луғат ит түрк»). Алматы: Ана тілі, 1993. 25-29б. Қазақ Совет Энциклопедиясы. –Алматы, 1975. Т VI Сыздыкова Р. Язык Жами-ат Тауарих Жалари. – Алма-Ата, 1989. 73 б. Қазақстан тарихы том–1. Алматы:Атамұра, 1996. – 425–427 б. жүктеу/скачать 2,2 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|