А м. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік
жүктеу/скачать 1,39 Mb.
|
| 7. №1 Семинар
Мақсаты: Биосфера қабатының негізгі ерекшеліктері мен экологиялық жағдайына тоқталу. Биосфера туралы ілім және оның құрамы, шекарасы. Биосфера ұғымы ғылымға кездейсоқ 1875 ж. Австралиялық геолог Эдуард Зюсс өзінің Альпі тауының шығу тарихы туралы кітабының соңғы ең жалпылама тарауында, жер шарының әр түрлі қабаттары жайында баяндаған кезде осы терминді алғаш рет қолданған болатын. 1926 жылы орыс минирологі В.И. Вернадский екі лекциясы жарық көрді. Ол зюсстің еңбектерінен соң, 50 жылдан кейін, біз осы күнге дейін мойындап жүрген биосфера концепциясының негізгі қағидаларын тұжырымдады. Биосфера біріншіден, биосферада сұйық күйдегі судың мөлшері көп. Ал, екіншіден, оған күн энергиясының тасқыны тасқыны ықпал етеді. Үшіншіден, биосфера үшін сұйық, қатты және газ күйіндегі заттардың бөліну бетінің заттардың бөліну бетінің булануы тән. Жердегі энергия көзі күн болғандықтан, күллі тірі организімдер жердің екі қабығы – литосфера мен гидросфераның жоғарғы қабаттарына таралған. Литосфераға тірі организімдер болмашы тереңдікте ғана енеді. Олардың негізгі бөлігі топрақтың жоғарғы қалындығы ондаған сантиметр қабатында шоғырланған, тек бірен - сараны ғана рірнеше метрге тереңдейді. Жер қыртысындағы жарықтың, құдықтың, шахталардың, бұрғылау скважиналарының бойымен жануарлармен бактериялардың әлде қайда көбірек, 2.5 – 3 км дейінге жетуі мүмкін. Терең жер астында жататын мұнайдың ерекше өзіне тән хлорасы бар, жарық болғандықтан өсімдіктер литосфераның терең қабатына ене алмайды. Тереңде жануарлар азық таба алмайды. Жер қойнауы тереңдеген сайын температура жоғарлайды, үш км тереңдікте ол 1000С – қа жетеді. Демек, жер бетінен үш км тереңдіктен соң тірі организімдер күшейе алмайды. Тірі организімдер литосфераның бетінен атмосфераның төменгі бірнеше см ден бірнеше метрге дейінгі биіктіктегі қабаттарында таралады. Ал өсімдіктер өскінінің жасыл бөрік басын ондаған метрге көтереді. Носикомдар, жарқанаттар мен құстар атмосфераға жүздеген метр тереңдікте енеді. Атмосфера мен литосферадай емес, гидросфера ең беті қабатынан табанына дейін тіршілікке толы. Биосфераның шектеуші факторлары сұйық күйдегі сумен күн сәулесі болса, тіршілік оптимумы олардың жанасу бетіне сәйкес келеді. Фотосинтез бойынша жүргізілген зерттеулер көп жағдайда органикалық заттардың шығымын ең көп беретін, үш ортаны қатты, сұйық және газды ортаны бірдей пайдалана алады. Бастапқы шығу тегі атмосфералық көміртегі қос тотығында, жатқан органикалық зат. Калцийдің айналымы әлде қайда баяу жүреді. Калций бикорбанат Ca (HCO3) күйінде құрлықтағы тау жыныстарына шайылып өзендерге түседі, одан соң ашық мұхит суларында карбонат күйінде, негізінде фораминифералардың өте нәзік бақалшақтар түрінде судың табанына шөгеді. Биосфераның биотикалық бөлігі оның абиотикалық бөлігіне қатысты алғанда басқарушы жүйе болып табылады. Биотикалық жүйенің өз ішінде басқарушы тетік қызметін консументтер атқарады. Қазіргі кезде биосфера өнімінің пайдалану мөлшері, құрлықтың бастапқы таза өнімінің жеті пайызға жетті. Соның өзі биота тек биологиялық обьектілерде жинақталған биогендер айналымының тұйықталуын ғана сүймелей алатындықтан, биосферадағы биохимиялық айналымының бұзылуына әкеліп соқты. В.Г. Горшковтың (1986, 1988) есептеулер бойынша бұндай жағдай бастапқы өнімінің пайдалануы бір % асқанға дейін пайдаланды. жүктеу/скачать 1,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|