А м. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік
жүктеу/скачать 1,39 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 13 Семинар Тақырыбы
| Бақылау сұрақтары.
1.Батыс Қазақстан обылысындағы полигондардың негізгі ошақтары. 2. Полигондардың биосфераға әсері. 3. Радиоактивті заттардың адам денсаулығына кері әсері. 4. Радиоактивті заттардың тіршілік иесіне әсері. 5. Зымыран отындарының ауада таралуы. № 13 Семинар Тақырыбы: Байқоңыр космодромының қоршаған ортаға әсері. Мақсаты: Әскери бағытта салынған ғарыш кешенінің қоршаған ортаға әсері. Байқоңыр космодромы қазақ жеріндегі ең үлкен және өте күрделі инженерлік құрылыс. Бұл ғажап құрылыста космос корабльдерін, космос станцияларын, зымырандарды, зымыран – тасымалдаушыларды сынау, космос кеңістігін зерттеу үшін кең көлемде ғылыми - зерттеу жұмыстары жүргізіледі. Космодром 1957 жылы Байқоңыр қаласында салынған. Бұл қалада қазіргі кезде 60 мың халық тұрады. Зымырандарды отынмен қамтамасыз ететін 3 станция, космонавттардың денсаулығын бақылайтын медициналық орталық, 1 – ші классқа жататын екі аэродром, сұйық оттек, сұйық азот өндіретін завод, электр жылу жүйесі, газ құбырлы (газ турбиналы) электр станциясы, 470 шақырым темір жол,1280 шақырым автокөлік жүретін магистрал, электр, жылу, сумен қамтамасыз ететін жүйелері бар. Байқоңыр космодромы Қазақстанның оңтүстік батысында – батысында, яғни Қызылорда облысының территориясында орналасқан. Бұл аймақтың ауа райы өте құбылмалы келеді. Қысы суық, жаз айлары ыстық, жауын шашын 90 – 150 мм – дей аз жауады. Байқоңыр космодромының көлемі 6717 шарлы шақырым. Ол солтүстікке қарай 75 шақырым, ал батыстан шығысқа қарай 90 шақырым қашықтыққа созылып жатыр. Бұл аймақта ерсілі – қарсылы соққан жел көп болады. Кейбір күндері, күшті дауыл тұрып, жердің үстіңгі қабатындағы топырақтарды ұшырып әкетіп, қара боран туғызады. Осындай қара боранды күндер бір жылдың ішінде 20 – 25 күн болады. Ал космодром орнағаннан кейін бұл аймақтың ауа райы мүлдем бұзылыр кетті. Ауа райының мөлшерден тыс өзгеруін кейбіреулер Арал теңізінің тартылуынан деп есептейді. Өйткені космодром Арал теңізіне жақын жерде орналасқан. Қашықтығы 70 шақырымдай жер. Байқоңыр космодромының айналаны қоршаған ортаға ерекше әсер ететіні кейінгі кезде ғана байқала бастады. Соңы кезде космодром орналасқан жердің ауа райын, табиғи биологиялық ресурстарын жан – жақты зерттегенде, космодром айналаны қоршаған ортаға айрықша әсер ететіні байқалды. Мұндай құблыстар космодром орнамайтұрған уақытта болмағанын жергілікті тұрғындар растап отыр. Ұшырылған космос корабльдері мен оларды космос кеңестігінң шығарушы зымырандар айналаны қоршаған табиғи ортаға елеулі өзгерістер енгізетіні кейінгі кезде айқындала түсті. Байқоңыр космодромынан ұшырылған космос корабльдерінің қалдықтарының жерге түсетін аймақтары алдын ала белгіленген. Зымырандарға жағылатын отын улы (радиоактивті) және усыз қосылыстарынан тұрады. А) Усыз отының негізгі компоненті – сұйық күйіндегі (радиоактивті) оттек пен Т – 1 маркалы кәресін, сонымен бірге сұйық оттек және сұйық күйіндегі (радиоактивті) сутек болады. Ә) Өте улы зымыран отынның құрамында – улы толықтандырғыш типіне жататын (радиоактивті) «самин» және (радиоактивті) «меланж» болады. Сонымен қатар, симметриялы емес радиоактивті – диметил гидрозин(гептил) бар. 1957 жылғы 1 қазан айынан 1999 жылғы 21 қаңтарға дейін, яғни 42 жыл ішінде, Байқоңыр космодромынан 1129 зымыран 1115 басқадай космос кеңістігін зерттейтін аппараттар ұшырылған. Ұлы конструктор (зымыран жасау жөніндегі әлемге әйгілі С.П. Королевтің) басшылығымен алғаш рет космос кеңістігіне ұшып шыққан ұшқыш – космонавт Ю.А.Гагарин 1961 жылы көкек айының 12 күні «Восток» атты космос кораблімен жер шарын 87 минут ішінде айналып шықты. Оның биіктікке көтірілген мөлшері 270 шақырым еді. Бұл геостанционарлық орбита боладтын. 1994 жылы Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы арасында Байқоңыр космодромын пайдалануға байланысты және Ресей Федерациясына оны жалға беру үшін үкіметаралық шарт жасалынып, оған үкімет басшылары қол қойған. Жыл мерзімі 20 жыл деп белгіленген. Ресей жағы Байқоңыр космодромының және сол аймаққа жақын жерлердің экологиясына зиянды әрекет етпейміз деп міндет алған. Ол міндет іс жүзінде орындалып жатыр ма, жоқ болмаса орындалмай жатыр ма, о жағы бізге беймәлім. Сынақтан өткізілген зымырандардың бәрі әуедегі озон қабатын бұзып жіберді. Өйткені зымырандардың отынның қалдықтары озон қабатына айрықша әсер ететіні кейінгі кезде байқала бастады. Зымырандар пайдаланған отындарының өте улы қосылыс – көмірткектің радиоактивті элементтердің қос тотығы көп мөлшерде бөлініп шығады. Ол биосферада тіршілік ететін барлық тірі ағзаларға өте улы әсер етеді. Ауадағы және жердің үстінгі бетіндегі радиациялық тепе – теңдікті бұзып жібереді. Қазақстанның атмосфералық ауасына бөлініп шыққан көміртектің қос тотығының көлемі 0,001 % жеткен. Бұл көрсеткіш өте көпсан, өйткені ауадағы көміртектің қос тотығының мөлшері 0,003 %. Атмосфералық ауаға бөлініп бөлініп шығатын өте улы қосылыстардың бірі – радиоактивті көміртек тотығы (СО), оны иіс тигізетін газ ретінде қазақ елі жақсы біледі. Тек қана бір РН «Протон» зымыранын космос кеңістігіне ұшырған кезде, атмосфералық ауаға 17 тонна көміртек тотығы қосылады. Ал автомобилидерден 1 тонна бензин жаққанда 0,42 тонна ғана көміртек тотығы бөлінеді. Бір жылда 40 – 50 автомобилидер небәрі 4 – 5 тонна көміртек бөлінеді. Бұл сан РН «Протон» зымыранының бөліп шығаратын көміртек тотығының мөлшерінен әлде қайда аз екенін көрсетеді. Сонымен зымырандарға пайдаланылатын отын көміртек тотығының бөлініп шығуының қайнар көзі деп есептеуге болады. Озон қабатының тез арада бұзып жіберетін улы қосылыстардың бірі – хлор. Оның бір молекуласы, пзпнның 100 мың молекуласын жойып жібереді. Хлор зымыран отындарының басты компоненттерінің бірі. Әсіресе «Спейс – Шатл» зымыранына пайдаланылатын отынның ішінде ол көп болады. Бұл зымыран Америка Құрама штаттарына жасалды. Олар атмосферада неше түрлі реакцияға түсіп, аса қауіпті қосылыс – метаболиттер түзеді. Бұл метаболиттер стратосфераға айрықша әсер етеді де, тропосфераға онша зиянды әрекет жасамайды. Хлор және хлорды сутектің зиянды әрекеттеріне кейінгі уақытта кең көлемде зерттеу жұмыстарын жүргізуді қажет етеді. Радиоактивті улы қосылыстар неше түрлі метаболиттер туғызуы мүмкін. Ол метаболиттер жинала – жинала келе улылығын күшейте түсетін жағдайлары да байқалады. Радиоактивті гептил – суда ерімейтін қосылыс. Ол жер бетіне көп жиналып, улылығын жоғалтпай ұзақ уақыт сақтай алатын ғажап қосылыс. Тез арада тотығып кетеді де, кез келген денелермен реакцияға түседі және неше түрлі өнімдер түзеді. Байқоңыр космодромындағы әскери бөлімшілер зымырандарды ұшырған кезде халықаралықкелісім шарттардың түгелдей болмаса да, көпшілік талаптарын сақтауға тырысады. Қазақстан Республикасы Байқоңыр космодромына байланысты заңдарын орындауға қолдан келген мүмкіншіліктерін түгелдей жасайды. 1999 жыл апатқа ұшыраған зымыран тасығыш РН «Протон» - ның қазақ еліне әкелген зиянына тоқталайық. Зымыран - таситын зымырандар апатқа ұшырағанда, айналаны қоршаған ортаға үлкен зиян келтіретіні айтпасада түсінікті. 1996 жылы 14 – ші мамыр күні РН «Союз» атты зымыран – тасымалдайтын зымыран апатқа ұшырап, бұрынғы Торғай облысы Аманкелді ауданына қарайтын Сары – Торғай жылқы заводының территориясына құлап түскен болатын. 1999 жылы шілде айының 5 күні болған РН «Протон» зымыран – тасушының зымыран апаты неден болғаны анықталды. Апаттың себебі: зымыранның 3 – ш бөгігінде отын жанбай қалған. РН «Протон» зымыраны аптынан болған зиянның көлемі 37 млн 947 мың теңге екенін комиссия анықтап шықты. 1999 жылы 27 – ші қазан күні ұшырылған РН «Протон» зымыраны екінші рет апатқа ұшырап, Қарағанды облысының Жаңаарқа ауданының орталығы Атасу елді мекенінің шығыс – солтүстіктігінің 25 шақырым келетін жеріне құлап түсті. Ресей Федерациясы мен Қазақстан Республикасы басшылары арнаулы комиссияқұрып зерттегенде, комиссия мүшелері жерден зымыранның 129 бөлшектерін тауып алды. жүктеу/скачать 1,39 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|