  Қазақ əнінің əр тармағында буын санының өзгермеу
|
Шəкерімнің өлең жаңашылдығы Мағжан Жұмабаев жəне
|
заңдылығы тəн. Оны
|
силлабика
|
дейміз. Сондықтан
|
қазіргі заманауи Ш.Қалдаяқов, І.Жақанов, Н.Тілендиев,
|
дəстүрлі əндерде кездесетін өлең түрлері: 11 буыннан
|
Е.Хасанғалиев, Ə.Бейсеуов, т.б. сазгерлердің əндеріне өлең
|
тұратын «қара өлең» жəне «жыр» деп аталатын 7–8 буын-
|
жазған ақындардың мəтіндерінде жалғасын тапты. Мəселен,
|
ды өлеңдерден құралады. 7–8 буынды өлеңдер ертеректегі
|
Ш.Сариевтің өлеңіне жазылған Ж.Тұяқбаевтың «Атамекен»
|
əдет-ғұрып сарындары, жыр жəне тұрмыс-салт əндерінде
|
əнінің құрылымы 3-7-3-7-8-7-10 болып дамытылады.
|
қолданылса, кейінірек 11 буынды «қара өлең» үлгісі пай-
|
Əн көркем мазмұн мен поэзиялық бейне болмысының
|
да болды. Бұл өлең үлгілері сал, серілер шығармаларында
|
тұтастығы болғандықтан, əннің мəн-мағынасы əр тарихи
|
жалғасын тауып күрделенеді.
|
Халық əндеріндегі əн мен
|
даму сатысында өзгеріп отырды. Əдет-ғұрып сарындары
|
өлең мəтінінің құрылымы дəл сəйкестік тапса (өлең жолы
|
алғашқы сатысында – зар, қоштасу лирикасы болса, 2-саты-
|
біткенде əуен саздың тоқтап кідіруі), сал, серілер туынды-
|
сында тұрмыс-салт əндері деңгейінде – қоршаған табиғат,
|
ларында өлең жолы аяқталғанда əн əуені келесі жолға өтіп,
|
Отанға, анаға, нəзік жандарға сүйіспеншілік (қамшы өлең,
|
өлеңнің екі жолын жалғап отырады (өлең мен əннің асин-
|
сүйек өлең, тау өлең, балық өлең, шай, өлең, т.б.), суырып
|
хронды сабақтасуы). Сал, серілер шығармашылығында
|
салма шеберлігі (өлең туралы өлең), тарих болса, 3-даму
|
əн құрылымы
|
да өзгереді.
|
Егер əдет-ғұрып əндерінде
|
сатысында сал, серілер əндерінде аталған тақырыптарға əн
|
бір дыбысқа өлеңнің бір буыны сəйкес келіп, 1–2 жол-
|
табиғаты мен əншінің орындаушылық шеберлігі, өмірдің
|
ды əн кеудесі қайырмасыз немесе бір сөзден құралған
|
өтпелілігі тақырыптары қосылды.
|
қайырыммен аяқталса (жар-жар, көш-көш, ау-жар), ХІХ
|
Ақындық дəстүрден туындаған ХІХ ғасырдағы кəсіби
|
ғасырдың кəсіби əнінде
|
төрт жолды əндер, 6,8 жəне одан
|
əннің көркем келбетінде ежелгі дəстүрдің елесі айқын
|
да көп жолды шумаққа дейін ұзарып (Абай, Шəкəрім),
|
сезіледі. Кəсіби əннің ақындық дəстүрден тараған
|
қайырмасы шумақтан
|
екі есе ұзақ
|
(Біржан сал) неме-
|
қасиеттерінің бірі – ақындардың өз пірін шақырғандай,
|
се бірнеше қайырмадан (Естайдың «Құсни-Қорлани»,
|
əннің биік дыбыс иірімінен басталуы жəне тыңдармандарға
|
Кененнің «Көкшолағы») құралды.
|
|
|
өзін таныстыру əндердің тақырыбынан байқалады. Мұндай
|
Абай мен Шəкерім əндерінде тұңғыш рет жаңа өлең
|
əндерде серілер өз есімін атап, руын таныстырады. Бұл
|
өлшемдері қолданылды. Абайдың «Көзімнің қарасында»
|
əндер əдетте əншінің өз атымен аталған. Олар: «Біржан
|
симметриялы алты буын (3+3) жəне буын саны əркелкі,
|
сал», «Майраның əні», «Ғазиздің əні», «Балуан Шолақтың
|
ауыспалы өлшемді əндер қатарында «Бойы бұлғаң» (4-4-
|
əні», т.б.
|
7-4-4-7) жəне «Сегізаяқ» (əн атауы сегіз жолды шумақты
|
|
білдіреді) (5-5-8-5-5-8-8-8), ал
|
Шəкерім əндерінің
|
басым
|
А.Құнанбаев – «Көзімнің қарасы».
|
бөлігі жаңашыл
|
өлең
|
өлшемдерінде
|
шығарылды.
|
Оған
|
