А. Мырзахметов атында

Мақалада дарынды балалардың сабақта және сабақтан тыс творчестволық қабілеттерін дамыту мен оның ерекшеліктеріне талдау жасалды.

The article considers the development of creative capabilities at the lessons and out of the lessons activities with gifted children, and also describes some peculiarities of it.

Процесс обучения одаренных детей должен предусматривать наличие и свободное использование разнообразных источников и способов получения информации, в том числе через компьютерные сети. В той мере, в какой у обучающегося есть потребность в быстром получении больших объемов информации и обратной связи о своих действиях, необходимо применение компьютеризированных средств обучения. Современные материально- техническая база компьютеризации образовательного процесса дает мне возможность расширить диапазон индивидуального образования. Это общение по электронной почте, используя вэб - камеру, а также форум сайта образовательного учреждения. Желательным является психолого-педагогическое сопровождение (разработка конкретных рекомендаций по работе с каждым ребенком, помощь в преодолении эмоциональных, личностных барьеров, формирование стрессоустойчивости, успеха). В работе с одаренными детьми ориентироваться на стандарты второго поколения. Рассматривать вопросы инструментально-методического обеспечения достижения и оценки планируемых результатов (личностных, метапредметных и предметных). Создавать отряды в школьных оздоровительных лагерях по организации творческой деятельности одарённых детей. Планируя работу с обучающимися обращать внимание на направления воспитательной деятельности: интеллектуальное, коммуникативное, физкультурно-оздоровительное, нравственно-эстетическое, гражданско- патриотическое, культурно-творческое.

Учителя, работающие с одаренными детьми должны постоянно повышать свой образовательный профессиональный уровень, работать в творческих группах, делиться опытом, в совершенстве владеть современными образовательными и информационными технологиями, быть в курсе расширяющихся возможностей информационной образовательной среды.

Качества, необходимые учителю для работы с одаренными детьми Учитель должен: 1) быть доброжелательным и чутким; 2) разбираться в особенностях психологии одаренных детей, чувствовать их потребности и интересы; 3) иметь высокий уровень интеллектуального развития; 4) иметь широкий круг интересов и умений; 5) быть готовым к выполнению самых различных обязанностей, связанных с обучением одаренных детей; 6) иметь живой и активный характер; 7) обладать чувством юмора (но без склонности к сарказму); 8) проявлять гибкость, быть готовым к пересмотру своих взглядов и постоянному самосовершенствованию; 9) быть готовым к дальнейшему приобретению специальных знаний по работе с одаренными детьми.

В современном мире очень актуальны проблемы выявления, диагностики, прогноза, формирования, обучения и развития одаренных и талантливых детей. Правильное построение взаимоотношений одаренного ребенка с окружающим миром позволит ему наиболее полно проявить свои способности. Для развития таланта, одаренные дети должны свободно распоряжаться временем и пространством, обучаться по обширному плану и чувствовать индивидуальную заботу и внимание со стороны учителя.

ЛИТЕРАТУРА

1. 
   Одаренные дети. Ред. Бурменская Г., Слуцкий В.М., 1991.
   
2. 
   Как сделать хорошую школу?! Левит М.М., 2000.
   
3. 
   Как проанализировать собственную педагогическую деятельность? Скок Г.М.,2000.
   
4. 
   Система работы образовательного учреждения с одаренными детьми/авт.-сост. Н.И.Панютина и др.- 2-0е изд.,стереотип.-Волгоград:Учитель, 2008.
   

In this article we see the meaning of the healthy life. The author gives the brief survey of the historical idea development beginning from the middle of the XV century till the modern period. Seven main concrete directions, done in the XX century are shown.

The explanation of phenomenon of motivation from of the point view of different authors, the essence of motivation and motives and the similar conceptions are considered in this article.
Аннотация

В данной статье рассматриваются основные направления здорового образа жизни. Автор проводит анализ по развитию исторической мысли начиная с XV века до нашей эры . Он показывает 7 основных принципов , которые развивались в историяграфии XX века, а так же это доказывает с помощью результатов исследования ученых. В статье анализируются различные взгляды ученых, аргументируется точная значимость и даются близкие направления к ним.

Тәрбиедегі басты мәселе балалардың тұлға аралық қатынасын дамыту, өз құрбы-құрдастарымен отбасы мүшелерімен қарым қатынас жасай білуі, ол үшін өзге адамдарды түсінуі, қабылдауы, әр адамның құндылығын және дара ерекшелігін жасына, ұлтына қарамастан саналы түсіне білуі және өзіне сырт көзбен қарап, өзінің көңіл-күйін, атқарған іс-әрекетінің себебін түсініп, істеген ісінің нәтижесіне өзіндік баға беруі тиіс.

Оқушы болашағы оның денсаулығына байланысты. Оқу, білім алу, үйрену немесе біреуді үйрету үшін адамға мықты денсаулық керек. Дені сау адам—қоғамның маңызды құндылығы. Жеке тұлғаның денсаулығын сақтауға деген құндылық бағдары әрдайым әр түрлі жағдайларда өзінің ойлары мен іс-әрекеттерін денсаулығын сақтауға бағыттай алуы. Оқушылардың дені сау болу үшін ұстаздар жақсы дәстүрлер мен әдеттерді қалыптастыра отырып, салауатты өмір салтын сақтаудың қажеттілігі және оны іске асырудың жолдарын үйретуі әрі үйренуі қажет.

Елбасымыз Н.Назарбаевтың «Қазақстан - 2030» стратегиялық бағдарламасында салауатты өмір салтына ынталандыру әрқайсымыздың дене тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, тазалық пен санитарлық шараларын сақтауымызға бағытталған, денсаулықты нығайту үшін жастарды салауатты өмір салтына насихаттап, ақпараттық іс-шаралар жүргізілуі керек деген.

Жасөспірімдердің денсаулығын нығайту, жүйке психикасын дұрыс қалыптастырып, ширақ, жігерлі, сымбатты өсіру әрбір ата-ана мен педагогтердің алдында тұрған үлкен міндет.

Жастары, болашақ мамандары әлсіз, денсаулығы нашар, білімсіз, зиянды әдеттерге әуес, жалқау, тәрбиесіз болса, ол мемлекет қашан да әлсіз,қорғансыз. Ендеше, келер күннің айнасы—жастар денсаулығында,салауатты өмір салтында.

Салауатты өмір салтын дұрыс қалыптастыра алмау (режимнің дұрыс сақталмауы, қимыл-қозғалыстың аз болуы, дұрыс тамақтанбау, жағымсыз жағдайлардың көп болуы, зиянды әдеттерге үйір болу) қоғамымыздағы келеңсіз жағдайлардың таралуының басты факторы.

Денсаулық - әрбір адам бақытының негізгі компоненті.

Қоғам болашағы - әр адамның денсаулығына байланысты. Ендеше, біздің яғни, педагогтердің басты міндеті - әрбір жасөспірімнің өмір салтын салауаттылыққа, парасаттылыққа тәрбиелеу, бағыттау, бағдарлау.

Бүгінгі таңда Қазақстанда күн тәртібінде тұрған әлеуметтік маңызы зор мәселенің бірі—ұлттың денсаулығы.

Мектептегі денсаулықты сақтауға негізделмеген білім мен тәрбие үрдісі тиімді болуы мүмкін емес. Сондықтан да білім беру саласындағы мамандардың барлығының жұмыстары денсаулықты сақтау ұстанымына негізделіп жүргізілгенде ғана нәтижелі болады.

Бүгінгі таңдағы тамақтану мәдениетіне тоқталсақ:

Тамақтану мәдениеті дегеніміз—бірқалыпты тамақтану, тағамдардың әр түрлі болуы, қай кезде және қандай мөлшерде тамақтану қажеттігін білу. Адам тағамнан өзіне бір тәулікке жұмсайтын энергиясының мөлшеріне сай қуат алуға тиіс. Күнделікті пайдаланатын тағам құрамында ақуыз, көмірсу, май, дәрумендер, тұз, т.б белгілі бір мөлшерде болуы қажет екенін ескеруіміз керек. Қазіргі таңда жасөспірімдердің физикалық белсенділігінің де төмен болуы бізді толғандыратын мәселелердің бірі.

Баланың дұрыс тамақтанбай, физикалық белсенділігінің төмен болуының бір себебі—отбасындағы әлеуметтік жағдайдың төмен болуы. Сондықтан осындай балаларға біздің, яғни педагогтердің көмегі қажет. Олардың өмірге деген құлшынысын арттыра отырып,бойларына күш-жігер қалыптастыру міндетіміз.

Тиімді тамақтану өсіп келе жатқан буынның мектептегі табыстарына, жұмыс істеу қабілетіне, эмоциялық рухани жағдайына, көңіл-күйіне әсер етеді. Жасөспірімдердің дұрыс тамақтанып, сол тағамға сәйкес дене қимылы, таза ауа, жалпы тазалық, шынығу сияқты факторлардың жүзеге асырылып отыруын, мектеп, ата-ана үнемі қадағалап отыруы қажет. Сынып жетекшілері, денсаулық сақтау қызметкерлері осы мәселелер төңірегінде дәрістер, семинарлар,пікірталастар өткізіп отырғаны абзал. Балалар тағамын ұйымдастыруға ғылыми тұрғыдан қарап, әлеуметтік-саяси мән беру—бүкіл халықтық іс.

Деннің сау болуы – ол өмірді шексіз сүю, қуаныш сезіміне бөлену, өмірден ләззат алу, әрбір таңды, күнді асыға, ризашылық көңіл күймен тосу және кешкілік қам-көңілсіз, кіршіксіз тәтті ұйқыға кету, ең қажеттісі өзіңді-өзің сүю, құрметтеуден басталады. Кімде-кім өзінің өмірін темекі түтінімен, ішімдік уытымен уласа, ертеңгі күнге сенімсіздікпен қарайды. Ол үшін тіршілік, өзін қоршаған орта көңілсіз, беймәлім, күңгірт болып келеді.

Адам адам болғалы жақсылық пен жамандық, өмір мен өлім, өтірік пен шындық, талант пен жағымсыздық жарыса өмір сүріп келеді. Адамның құндылығы—ең сирек кездесетін жаратылысы арқылы анықталады, яғни өлшемсіз өмір. Ал, өмір—кез келген рахаттың аса қымбат бағасы. Олай болса, өмірдің босқа өтпеуі үшін адамның сапалы, салауатты түрде өмір сүруі қажет.

Осы қағидаларды оқу-тәрбие ісінде кең қолдану нәтижесінде оқушылардың салауатты өмір сүру дағдыларын құндылықтар негізінде қалыптастыру жүйесі құрылады:

1. Ар-ұятты сақтау. «Жаным—арымның садағасы» дегендей, ар, сезім, ұят, тәртіп сақтау ережесін санасына қалыптастыру.

2. Оқушының өзін-өзі құрметтей білуі. «Өзіңді-өзің жаттай сыйла, жат жаныңнан түңілсін» дегендей, өзіне-өзі баға беру, өзін-өзі құрметтеу,өз өміріне,денсаулығына жаңаша көзқарасын қалыптастыру.

3. Өз құқығы мен тәртібін сақтау. Оқушы өмірдегі өзінің орнын мектептегі, қоғамдағы өз құқығын қорғай білу, қоғамдық тәртіпті сақтай біліп, жақсылыққа, жақсы мінез-құлыққа тәрбиелену, жауапкершілікке, шешім қабылдауға үйрену.

4. Әлеуметтік жағдайын өзгертуіне көңіл бөліп, тұрмысын түзеу. Өмір сүруге ұмтылу, өмір сүру әдіс-тәсілін, санасы мен дағдысын қалыптастыру.

5. Мінез-құлық мәдениетін қалыптастырып, жат қылықтар мен жағымсыз қасиеттерден бойын аулақ салу.

6. Рухани ойлау дәрежесін өсіру, оқушы өз бойына игі қасиеттерді қалыптастырып, әлемдік, ұлттық мәдениетке,жалпы адамзаттық құндылықтар арқылы жетуге талпыну.

7. Қоршаған ортаны танып-білуге, оны қорғауда, пайдалануда біртұтастық пен ұштастығын үйлесімділік дүниетанымы қажеттілігін анықтау.

8. Шығармашылық деңгейі өсіп, қабілетін арттыру үшін рухани қазына құндылығының деңгейін бағалау.

Өмірді мәңгі өткізуде ең маңызды бастау—құндылықтар болса, оның рухани-адамгершілік негізі—салауаттылық .

Осы қағиданы әрбір оқушының жадына, зердесіне сіңіре отырып, денсаулық сақтау құндылықтарын саналы ұғына білуге тәрбиелейміз.

Өмірдегі мәдени қалыптарға құндылық қатынас орнату оқушының өзін-өзі күту мәдениетін, экологиялық мәдениетін, еңбек ету мәдениетін,рухани және адамгершілік мәдениетін, экономикалық, құқықтық мәдениетін тәрбиелеу арқылы іске асады. Адамның материалдық және рухани қажеттіліктерінің маңызы түсіндіріледі.

Адам өміріндегі әлеуметтік қатынасқа құндылық бағдар қалыптастыру—бала тәрбиесі үшін аса маңызды. Отанын, елін сүюге, қазақ отбасындағы дәстүрлер арқылы оқушылардың рухани-адамгершілік қасиеттерін дамыту, оларды рақымдылыққа, мейірімділікке тәрбиелеу—қазіргі заман талабы. Өз ортасын, жолдастарын, ата-анасын, ұстаздарын сыйлау, қоғамдық қатынастар мәдениетін игеру, қоғамдық қызмет түрлерін түсіну, өз құқығын білу және оны қорғау, материалдық игіліктерге адамның ақыл-ойы, іс-әрекеті, жүрек жылуы сіңірілген еңбек нәтижесі деп, аяулы, адами көзбен қарап, оны ұқыптылықпен пайдалануға дағдыландыру осы құндылық арқылы жүзеге асады.

Барлық халық ізгілікке, жақсылыққа, елін, туған жерді, тілді сүюге тарихын білуге, мәдениетін тануға, дәстүрін құрметтеуге, қысқасы барлық адамзаттық тәрбиеге тірек болатын ең құнды адамгершілік қасиеттерді ұрпақ бойына сіңіруді көздейді.

Рухани-адамгершілік тәрбиесіндегі басты нысана—баланы құрметтеу, оның рух иесі,бойында жаратқанның ұлы қуаты бар—кіші ғарыштық әлем, ғарыштық тіршілік иесі екенін және дүние, әлеммен біртұтастығын саналы түсініп, оған бой ұсыну. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан Республикасының болашағы қоғамның идеялық бірлігінде» деген еңбегінде. «Біз құрып жатқан қоғамның ең жоғарғы құндылығы—адам, бүкіл өзгерістердің бәрі сол үшін, соның игілігі үшін жасалып жатыр» деп атап көрсетілген. Ендеше оқушының өз өмір жолын таңдай білу қабілетін дамытуда, ер бала мен қыз баланың өмірлік ұстанымын, табиғи міндеттерін түсіндіруде, өз өміріне ойлы көзбен қарап, адам өмірі ең жоғары құндылық екенін санаға сіңіруде құндылық тәрбиенің маңызы зор. «Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады,олар: адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек», - дейді Шәкәрім. Ендеше осы рухани—адамгершілік құндылықтарды бойына сіңірген адам қандай да келеңсіз іс-әрекеттерден аулақ жүреді. Даналық сөздің ойшылы Эпикет: «Дүниенің ең тамаша туындысы –тамаша тәрбие алып шыққан адам болып табылады» - дейді. Сондықтан да ертеңгі күніміздің көлеңкесіз жарық болуын ойласақ, бала тәрбиесіне бүгіннен бастап бей-жай қарамауымыз қажет. Тек ата-аналармен бірлесіп ортақ күш-жігер жұмсағанда ғана мұғалімдер балаларға зор адамдық бақыт бере алады.

Олай болса, ұстаз алдындағы басты міндет ХХІ ғасыр – білім ғасырының есігін еркін ашып кіретін, дүниежүзілік мәдениетті танып, ұлттық төл мәдениетті қастерлей білетін, рухани жан-дүниесі бай, ой-өрісі дамыған жоғары білімді, заман талабына сай белсенді ұрпақ тәрбиелеу—ұстаздар қауымының басты міндеті болып қала бермек.
ӘДЕБИЕТ

1. 
   Оқушылардың салауатты өмір салтын эстетикалық құндылықтар арқылы қалыптастыруда арнайы бағдарламалардың рөлі. // Ізденіс – Поиск. – 2010. №3 (1). – 246-252 бб.
   
2. 
   Жеткіншектердің салауатты өмір салтын эстетикалық құндылықтар негізінде қалыптастыру. / Оқу құралы. - Шымкент, 2010 ж. -72 бет.
   
3. 
   Бөпежанов Т.Жасөспірім және құқық. Оқыту-тәрбиелеу технологиясы 6.2007 14 бет.
   
4. 
   Каплиева А. Рухани құндылық. Биология және салауаттылық негізі 2008 60-62 беттер.
   

The article describes the main problems of moral development of junior schoolchildren. Thorough detailed research on issues of moral development was carried out.

The author harmoniously combined moral development experience of past years with modern reguirements and suggests his view of given problem.

The human is a base for shaping the civil position to personalities and base of the relations between state and people. Influence of human on formation of the personalities and on shaping the public consciousness is enormous. There is quality of the human possible to find and in Kazakhstan art and in histories, and in social experience of the folk.

В данной статье рассматривается актуальная проблема воспитания гуманности у учащихся . Автор показал из собственной практики воспитание гуманности, используя методы, отвечающие требованиям сегодняшнего дня.

В научной статье дается анализ особенности духовно – нравственного воспитания и пути воплощения их на практике.

В статье всесторонне анализируются духовно - человеческие взаимоотношения между казахстанской молодежью. Дается характеристика направлениям воспитания, разъясняется смысл и виды методов и приемов, применяемых в работе.

«Салауатты өмір салты» сонау замандардағы Гиппократтың трактаттарында бірқатар денсаулық сақтау іс-шаралары ретінде философиялық ой-санасы құрылымының жалғасы түрінде мазмұндалады. Трактат денсаулық және салауатты өмір салты жайындағы ілімнің дамуына негіз болды. Көне грекиялық философтардың еңбектерінен балаларды салауатты өмір салтына тәрбиелеудегі теңдесіз ой өрістерін дәлірек кездестіруге болады.

Көне Грекиядағы алғашқы философтардың бірі Сократ, табиғи жаратылысты ерекшеліктерге аса назар аудара отырып, адамның өзін-өзі тану мүмкіншіліктері арқылы салауатты өмір салтының терең жағын көре білді, яғни «өз-өзін білетін тұлға, өзіне тиімділікті таниды, шамасы келмейтін істі түсінеді», деп ол адамның сана-сезімі арқылы өзін-өзі танып білуін, іс-әрекеттенуін мазмұнды түрде көрсетті. Платон салауатты өмір салтын тәрбиелеу ерте кезеңнен бастау қажеттігін атап көрсетті, себебі «кез-келген істегі ең бастысы – оның ерекшелене бастауы».

Аристотель «Этика, саясат, поэтика» деп аталатын еңбегінде адамның жекелей көрегендігі мен салауатты өмір салтын қоғамдық мазмұндағы мәселе ретінде ашып көрсетеді. Оның айтуынша, тәрбиені «денеге қамқорлықтан»бастап, сонан соң,»рухани тәрбиеге» ұштастыру қажет, себебі дене тәрбиесі, рухани тәрбиемен қатарласа орындалуы тиіс. Яғни, Аристотель салауатты өмір салтының тәрбиесін адамның белсенді өмір салтымен, шынығумен, жаттығулармен байланыстырады. Демек, ерте кезде де салауатты өмір салтына тәрбиелеудегі дене жаттығу мәселесі қарастырылған. Осы кезеңде «өз-өзіңді тани біл», «өзіңе қамқорлық жаса» деп аталатын алғашқы тұжырымдамалар шыға бастады.

Салауатты өмір салтын тәрбиелеу мәселелерін Шығыс елдерінде де қолдау тапқан. Мысалы, Ибн Сина денсаулықты сақтау және нығайтуға бағытталған гигиеналық талаптардың кодексін құрады. Тамақтану, ұйықтау, оқу мерзімдерін сақтау қажеттілігін Ибн-Сина атап көрсетті. Салауатты психологиялық ортаның болуына аса назар аударды. «Дәрігерлік ғылымның баспалдағы» еңбегінде, Ибн-Сина тәрбиешілердің баланы өз эмоциялары мен үрейлерін басқару қажеттілігін мазмұндайды. Яғни, ойшының пікірінше, жас буынның санасы мен денсаулығы тәрбиеге байланысты. Шынайы мемлекет концепциясында Ибн-Сина қоғамдық еңбек пен ұзақ өмір сүру қоғамдық құрылымның басты критериясы екендігін атап көрсетті. Шынайы таза ортада ереже мен тәрбиенің жетелеуі арқасында адамзаттың саналы ғұмырын өзгерте отырып ұзақ өмір сүретіндеріне сенеді. Ұзақ өмір сүру, Ибн-Синаның адам қоғамындағы рухани және табиғи гармонияның іске асу болжамдарының бірі. Ибн-Синаның ұғымы бойынша, ерте жастан бастап салауатты өмір салтының мына төмендегідей принциптерін сақтау қажет: 1) жанның ара салмағы (гармониялық дене пішімді сақтау); 2) тамақты таңдау (тамақтану мерзімі); 3) денені тазалау (шлактан, зиянды заттардан тазалау); 4) дене пішімін сақтау; 5) дұрыс дем алу; 6) киім тазалығы; 7) дене және рухани қозғалыстың теңдесуі.

Сонымен, Ибн-Сина гигиеналық ғылымның негізін салушы болып табылады. Еңбектері бүгінгі күндері өзекті және жас буынды салауатты өмір салтына тәрбиелеуде аса құнды. Шығыстың ойшыл-ғалымы Аль-Фараби дене және ойды тәрбиелеу тәсілдерінің ұқсастықтарына аса назар аударды. Өзінің әлеуметтік-экономикалық трактатында, «адам өз денесінің жетілуіне қол жеткізуі қажет», – деп атап көрсетті, себебі адамның денесі-сақтауға қажетті нәрсе, егер ол болмаса, оған қол жеткізу қажет. Мерзімді тамақтанумен денсаулық, тұрақты еңбек пен күш, сенімді іс-әрекетпен ой-сана пайда болады. Сонымен қатар Аль-Фараби ауруды емдеуді ғана емес, адам денсаулығын алдын ала сақтау мен нығайтуды аса атап көрсетті.

Орта ғасырда өмір сүрген Өтей Бойдақ Тілеуқабылұлы, Мұхаммед Хайдар Дулати, Асан Қайғының қазақша жазба мұраларынан жас буынды салауатты өмір салтына тәрбиелеудегі терең ойлы мұрағаттарды кездестіруге болады.

Ө. Тілеуқабылұлы дене мен рухани дүние тұрғысында жас буынның сұлулықты түсіне білулеріне ерекше көңіл бөлді. Сонымен ойшылдар «сұлулығымен» қатар «рухани сұлулықты» дамытуды ұсынды.

Ө. Тілеуқабылұлы адамның сыртқы пішіміне, көрінісіне аса назар аударған, егер адамның сырт киімі таза, тартымды, сұлу келбетті болса онда ол оның көңіл-күйін жақсартып, жүрек жылуын оятады. Ойшыл-данышпан арақ-шараптан, нашақорлықтан алшақ болуға шақырады. Ойшылдың ой-саналауы бойынша бала дені сау болуы үшін жас кезінен бастап оны шынықтыру қажет, дене еңбегімен шұғылдандырып тәрбиелеу қажет.

XV ғ. белгілі оқымыстысы М.Х. Дулатидің өсиетінде тәрбиелеудегі зиянды әдеттерге қатынасты негіздемелер қаланған (шарап ішу, нашақорлық заттармен шұғылдану, темекі тартуға үйір болу сияқты). Зиянды әдеттерді мәдениеттілік пен еңбекке тарту арқылы жою керек дейді.

Белгілі қазақ жырауы, философы Асан Қайғы өзінің поэтикалық шығармаларында, өмірде адам баласы қандай болуы қажет, неге талпыну қажеттігі жайында қызықты ой-өрісті дүниелерді көрсете білген. Философтың пікірінше, әрбір адамзат өзіндік жетілуге талпынуы қажет. Нағыз адам мынадай саналы сапа иесі болуы тиісті адамгершілік, шынайылық, шыншылдық, қарапайымдылық, намысқойлық, тұрақтылық. Асан Қайғының пікірінше, қоғамдық шарттар тұлғаның қалыптасуына, оның саналы ерекшеліктерінің қалыптасуына басты фактор болып табылады. Осы аталған салалар мен шарттар салауатты өмір салтына тиісті, қажетті мінез-құлық нормаларын таңдап алуға мүмкіншілік жасайды. Қазақ халқының салауатты өмір салты халықтық ертегілерде, эпостық жырларда, мақал-мәтелдерде, ойындарда және дәстүрлерде бейнеленіп, сипаттала көрсетілген.

Қ.Ж. Қожахметова «Қазақ этнопедагогикасы: әдістемесі, теория және практика» деп аталатын монографиясында «қазақ халқы әрқашанда мақсатты, саналы адамзатты тәрбиелеуде тәжірибелерге бай» - екендігін атап көрсетті.

Жас сәбидің дүниеге келген күнінен бастап салауатты өмір салтына тәрбиелеу ерекшеліктері У.Жәнібековтың «Алтын домбыра жаңғырығы» атты еңбегінде суреттелген.

У.Жәнібеков, К.С. Әбішев, К.Д. Ордабаев, А.К. Айтпаев, К.Б. Жарықбаев, В.В. Цистов, К.Ж. Қожахметованың еңбектеріндегі «Денсаулық», «Салауатты өмір» ұғымдары денсаулықты сақтаудың басты терминдері болып табылады және өзектілігін жоғалтпай қазіргі кезде жаңаша өрлеу үстінде.

А.С. Иманғалиевтің пікірінше «салауатты өмір салты» адам организмінің резервтік мүмкіншіліктерін жетілдіретін күнделікті тіршілігінің типтік формалары мен тәсілдері, әлеуметтік және кәсіби қызметтерін саяси, экономикалық, әлеуметтік-психологиялық жағдайлардан тәуелсіз орындауды қамтамасыз ету. Г.Д. Әлімжановтың ойынша салауатты өмір салты «білім, ептілік, дағдыланумен байланысты, оның негізінде әрбір оқушының денсаулығы, күнделікті шынығу әдістемелері жатыр». Ж.З. Торыбаеваның пікірінше мектеп оқушысының салауатты өмір салты, жан жақты дамуы әлеуметтік тәжірибені меңгеру іс-әрекеттіліктерімен сипатталады. Дене, ой-санасы, әлеуметтік, тұлғалық, эмоционалдылық, рухани дамуы, оның микро ортасы:мектеп, жанұя және қоршаған орта арқылы болады. Сонымен, денсаулық өмір салтымен байланысты. Салауатты өмір салты – еңбек ету және демалыс режимдері, тамақтану жүйесі, даму мен шынығу жаттығулары, өз-өзіне және өзгелерге қарым-қатынастық, тұрмыстық, өмірлік мақсаттылықтар. Яғни салауатты өмір салты өте күрделі және жан-жақты ұғым. Оған тек қана медициналық, биологиялық және психологиялық компоненттер ғана кіріп қоймай сонымен қатар әлеуметтік, экономикалық, экологиялық құрылымдар да кіреді.

«Салауатты өмір салты» түсінігін былайша бөліп көрсетуге болады:

- Салауатты өмір салты – бұл денсаулық проблемасына адамның алдына қойған мақсаттарына қол жеткізудің нақты мүмкіндіктері сияқты, әртүрлі факторлардың әсері болатын өмір сүру барысында қалыптасқан көзқарастар жүйесі;

- Салауатты өмір салты – адамның өзінің шығармашылық деңгейін сол немесе басқа қырынан жүзеге асыруға мүмкіндік беретін адамның өндірістік, тұрмыстық және мәдени жақтарын ұйымдастыру тәсілі;

- Салауатты өмір салты - денсаулық туралы белгілі бір әлеуметтік және тарихи көзқарас, сондай-ақ , өмірдегі тәжірибеге оны интеграциялау құралдары мен әдістері;

- Салауатты өмір салты - адамның күнделікті өмір сүруінің түрлі тәсілдері, олар организмнің резервтік мүмкіндіктерін нығайтады, биіктетеді және адамның экономикалық және психологиялық жағдайларында өзінің әлеуметтік және кәсіптік қызметін табысты атқаруды қамтамасыз етеді.

Оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастыру ең алдымен, оқыту процесінде жүзеге асырылады. Заманауи педагогикада оқыту процесі оқушыны білмегеннен білуге және мұғаліммен бірлесе отырып сәйкес ептілік пен дағдыға үйрету, оқыту ретінде қарастырылады. Оқыту процесі әртүрлі педагогикалық технологиялар негізінде, яғни, осы процесті едәуір тиімді де нәтижелі ететін оқушы мен мұғалімнің күш-жігерін, уақытын, денсаулығын жұмсаудағы әдістер мен тәсілдердің жиынтығы негізінде құрылады. Біздің көзқарасымыз бойынша салауатты өмір салтын дәріптеу туралы сөз болғанда ең алдымен денсаулық сақтау технологиясы туралы айтылуы керек. Әдебиеттердегі талдау, шолудан байқағанымыз оқу құралдарында осындай ұғым анық көрсетілген, оқу материалы педагогикалық процестің ерекшеліктерімен ұштастырылған. Осы айтылған мәселелерден анықтағанымыз салауатты өмір салтын денсаулық сақтау технологиясы арқылы қалыптастыру, жетілдірудің ғылыми негіздері толық зерттелмегені байқалды.

Педагогикалық технология дегеніміз педагогикалық процесс пен оған қатысушылар іс-әрекетінің құраушы кезеңі, күйлері арасындағы өзара байланысты бірізді және үздіксіз қозғалысы. Оқыту технологиясы біздің көзқарас бойынша, үйренушілердің кәсіби маңызды қасиеттерін қалыптастыруға және дамытуға бағытталады.

Сонымен, біздің тұжырымдамамыз бойынша педагогикалық технология дегеніміз – ол ортаға сәйкес оқыту формаларының, әдістері мен құралдарының біртұтас жүйесі, сондай-ақ осы жүйені ғылымға негізделген дидактикалық үдерісте жүзеге асыру үшін, меңгерілетін пәннің ерекшелігіне сәйкес нәтижеге жеткізудегі теория мен практикада пайдалану механизімі.

Сонымен, педагогикалық технология тұлғалық, жүйелілік және іс-әрекеттік қатынастарды жүзеге асыру негізінде құралады.

Ұсынылған анықтамаларда педагогикалық технологияны оқытудың түрі, құралы және әдісі деген жалпы ортақ пікірді аңғару қиын емес, оларды мұғалім өз жұмысында білім берудің оптималды нәтижелеріне қол жеткізу үшін қолданады. Денсаулық сақтау технологиясы формалардың, құралдардың және әдістердің жиынтығын көрсетеді, олар адамның дене, психикалық, адамгершілік және әлеуметтік жетістігін қолдаудағы оптималды нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған. Денсаулық сақтау технологиясында тұжырымдылық, жүйелілік, тиімділік маңызды болып саналады. Денсаулық сақтау технологиясы жүйе ретінде біздің пікірімізше, өзара байланыстылықты жоспарлауды және жобалауды, мұғалім мен оқушылардың біріккен қызметін ұйымдастыруды, алға қойған мақсаттарды нәтижелі шешу барысындағы оқыту мен тәрбиелеудің құралдары мен әдістерін түрлендіруді білдіреді.

Денсаулық сақтау технологиясының көріністеріне тек осы саладағы білімді, ептілікті, дағдыны игеру деңгейі ғана емес, сондай-ақ мұғалім мен оқушының санитарлық-гигиеналық талаптарды сақтау, педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру да жатады. Біздің ойымызша, мұнда педагогикалық процеске қатысушылардың белсенділігі басты роль атқарады. Денсаулық сақтау технологиясына ендіру осы әдістерді қайталау мен ендіру мүмкіндігі де кіреді.

Педагогикалық технологиялар қолдану деңгейі бойынша жалпыпедагогикалық, әдістемелік (пәндік) және локальды болып жіктеледі. Біз денсаулық сақтау технологиясын жалпыпедагогикалық технологияға жатқызамыз, өйткені салауатты өмір салтын қалыптастыру оқушыларды оқыту мен тәрбиелеудің басты міндеті болып табылады. Білім беру мекемелерінде денсаулық мәселелері медициналық көзқарастары жағынан қарастырылып, оны денсаулық сақтау технологиясы тұрғысында, яғни оны оқушы бойында қалыптастыру әдіс-тәсілдері, формалары тұрғысында қарастыру арнайы зерттеуді талап ететіндігі анықталады.

Мектеп оқушыларының психофизиологиялық, жас ерекшеліетерін есепке ала отырып денсаулықты сақтау технологиясы ұсынылды.

Жас ерекшелікті психология мен педагогика саласы мамандарының анықтауынша, жоғарғы сыныпта салауатты өмір салтын қалыптастыру ерекше мәнге ие. Осы жаста дене, жыныстық, психикалық жетілу кезеңдері аяқтала бастайды. Өнегелік сапа ерекшеліктері мен әлемтану процесстері қалыптасады. Жоғарғы сынып оқушыларының бойында «ересек» ерекшеліктері, қасиеттері дамиды. Тұтынушылық пен мүмкіншіліктері арасында қақтығыстар, келіспеушіліктер көрініс табуы мүмкін. Жас жеткеншектер мен ересектер арасындағы қарым-қатынастардың, күрделігі, бір жағынан жас адамдардың дербестікке ұмтылуы болса, өзге жағынан өмірлік мәселелерді шешуде ересектерден көмек күтуі. Осы шарттарда салауатты өмір салтын қалыптастыру, арнайы әдіс-тәсілдерді денсаулық сақтау технологиясы ретінде талап етеді.

ӘДЕБИЕТ

1. 
   Әбенбаев С.Ш. «Оқушылардың салауатты өмір салтын ынталандыру» // Сынып жетекшісі.
   
2. 
   Бугакова З.М., Ефименко Л.В. и др. Здоровье детей – в наших руках.- Алматы: ПКФ Мадлена-ДП, 2002.
   
3. 
   Еркін Қажы «Салауатты өмір салтын қолдайық». // Бұқпа, 2001, №4.
   
4. 
   Ікіманова Г. Саулық пен сымбат // Парасат, 1995, №4.