А. П. Голубев, Н. В. Балюк, И. Б. Смирнова

7 
Сөйлеу мүшелері. 
Фонетикалық транскрипция. 
Ағылшын тіліндегі дыбыстаудың 
негізгі ерекшеліктері. 
Дауысты және дауыссыз дыбыстар. 
Екпін. 
Дауысты дыбыстардың қысаңдануы. 
I.
 
КІРІСПЕ-КОРРЕКТИВТІ 
ФОНЕТИКАЛЫҚ КУРС 
 
 
КІРІСПЕ 
 
Сөйлеу мүшелері 
 
Ағылшын тілінің дыбыстары орыс тілінің дыбыстарынан едәуір 
өзгешеленеді және олардың дыбысталуы көбінесе қиындық тудырады. 
Аталмыш қиындықтарды жеңіп, дұрыс дыбыстау үшін бәрінен бұрын 
адамның сөйлеу аппаратының құрылымын білу қажет: 
I
 
—
көмей қуысы; 
II
 
—
жұтқыншақ қуысы; 
III
 
—
ауыз қуысы; 
IV
 
—
мұрын қуысы; 
1
 
—
тіл ұшы; 
2
 
—
тіл 
арқашығының 
алдыңғы бөлігі; 
3
 
—
тіл 
арқашығының 
ортаңғы бөлігі; 
4
 
—
тіл 
арқашығының 
артқы бөлігі; 
5
 
—
тіл түбірі; 
6
 
—
еріндер; 
7
 
—
тістер; 
8
 
—
альвеола; 
9
 
—
қатты таңдай; 
10
 
—
жұмсақ таңдай; 
11
 
—
кішкене тіл; 
12
 
—
дауыс желбезегі; 
13
 
—
өңеш; 
14
 
 —
трахея (кеңірдек). 

8 
Фонетикалық транскрипция 
Фонетикалық транскрипция — тіл дыбыстарының шартты 
белгілермен белгіленуі. Фонетикалық транскрипцияның әрбір белгісі
бір дыбысқа сәйкес келеді. Ағылшын тілінде 44 дыбыс (14 дауысты, 24 
дауыссыз және 10 дифтонг, яғни екі дауысты элементен тұратын 
дыбыстар) бар. Дыбыстардың саны 26 әріптен тұратын ағылшын 
алфавитіндегі әріптердің санына тең емес. 
Фонетикалық транскрипция белгілері көбінесе шаршы жақшаның 
ішінде беріледі. 
Халықаралық фонетикалық транскрипция белгілері 
 
Дыбыс-
тар 
Осы дыбыстар бар сөздердің 
мысалдары 
Дыбыс-
тар 
Осы дыбыстар бар сөздердің 
мысалдары 
Дауыстылар 
Дауыссыздар 
[і:] 
eat [i:t] 
[p] 
pen [pen] 
[
I
] 
bit [bit] 
[b] 
boot [bu:t] 
[i] 
happy ['hæpi] 
[t] 
tent [tent] 
[e] 
egg [eg] 
[d] 
dog[dɒg] 
[æ] 
axe [xks] 
[k] 
cat [kæt] 
[ɑ:] 
arm [a:m] 
[ɡ] 
gift [gift] 
[ɒ] 
ox [oks] 
[f] 
fox [foks] 
[ɔ:] 
all [ɔ:l] 
[v] 
vase [
V
Ʌ
:
Z
] 
[ʋ] 
book [buk] 
[s] 
sack [sæk]
[u] 
continuation 
[ 
kәnˌtɪnjʊˈeɪʃәn ] [z] 
zoo [zu:] 
[ u:] 
moon [mu:n] 
[ʃ] 
ship [ʃip] 
[ʌ] 
cup [kʌp] 
[ʒ] 
garage ['ɡærɑ:ʒ] 
[
З
:] 
earn [з:n] 
[θ] 
thin [θin] 
[ә] 
supporter [sәˈpɔːtә] 
[
ð
] 
then [
ð
en] 
Дифтонгтар 
[tʃ] 
chair [tʃeә] 
[el] 
eight ['eit] 
[ʤ] 
jug [ʤʌɡ] 
[әʋ] 
oak [әuk] 
[h] 
hat [hæt] 
[aI] 
item ['aitәm] 
[m] 
mail [meil] 
[aʋ] 
down [daʋn] 
[n] 
nest [nest] 
[ɔɪ] 
boy [boɪ] 
[l] 
log [lɒg] 
[ɪә] 
beer [biә] 
[r] 
rag [ræg] 
[iә] 
familiar [fә'mɪlɪә] 
[
ɳ
] 
king [kiɳ] 
[eә] 
bear [beә] 
[j] 
yacht [jɒt] 
[ʋә] 
tour [tʋә] 
[w] 
well [wel] 
actual ['ækʧʊәl] 

9 
cab [kæb] 
bag [bæg] 
leave [li:v] 
had [hæd] 
Ағылшын тіліндегі дыбыстаудың негізгі ерекшеліктері 
Ағылшын тілінің жекелеген дыбыстарымен жұмыс жасауға 
кіріспес бұрын, ағылшын тілінің дыбыстар артикуляциясының орыс 
тілінен кейбір жалпы айырмашылықтарын атап өтейік. 
1.
Ағылшындарға еріндерін қатты күшпен қозғау, еріндерін қатты 
сүйірлеу, созу немесе керу тән емес. 
2.
Бейтарап орысша сөздерді айтқан кезде еріндер босаң болып, 
еріннің шеттері түсіңкі болады. Ағылшындарда еріндер біраз қатайып, 
ерін шеттері көтеріңкі болып, шамалы күлген сыңай танытқандай 
болады. 
3.
Ағылшын тілінің 
дауыссыз дыбыстарын
айтқан кезде тіл 
шамалы артқа қарай жылжып, орыс тілінің дауыссыз дыбыстарын 
айтқан кездегіге қарағанда, төмен әрі жазық қалыпта болады. 
Сондықтан, [ʃ], [
ʒ
], [tj], [ʤ], сондай-ақ
i
, e, u
дауысты дыбыстарының 
алдында [
l
] дыбыстарынан басқалары жіңішкермей, қатты айтылады. 
4.
Ағылшын тілінің 
дауысты дыбыстарын
айтқан кезде, тіл 
көбінесе ауыз қуысының артқы бөлігінде, ал орыс дауыстыларын 
айтқан кезде көбінесе алдыңғы бөлігінде болады. 
Осы арқылы ағылшын тіліндегі дыбыстарға тән кейбір 
ерекшеліктер айқындалады. 
Дауысты дыбыстар 
1.
Ағылшын тілінің дауысты дыбыстары орыс тілінің дауысты 
дыбыстарынан айырмашылығы ұзақ және қысқа болып бөлінеді. Ұзақ 
дауыстылар қысқа дауыстыларға қарағанда, біраз күшпен айтылады. 
Мысалы: [
I
] — [i], live [liv] — leave [li:v]. Бірақ қысқа дауыстылардың 
барлығы бірдей қос ұзақ дыбыстан тұрмайды. 
2.
[і:], [u:] дифтонгтары мен дауысты дыбыстары бір элементтен 
екіншісіне айнымалы артикуляциямен сипатталады. Орыс тілінде 
мұндай дыбыстар жоқ. 
Дауыссыз дыбыстар 
1.
Ағылшын тілінде қатаң дауыссыз дыбыстар, орыс тіліне 
қарағанда, қарқынды күшпен айтылады. 
2.
Ағылшын тілі үшін соңғы қатаң және ұяң дыбыстарды ажырата 
білу маңызды, себебі олар мағыналық сипатқа ие. Мысалы: 
cap [kæp] 
back [bæk] 
leaf [li:f] 
hat [hæt] 
3.
Ағылшын тілінің [t], [d], [l] дауыссыз дыбыстарын және [n] 
мұрын жолды дауыссызын айтқан кезде тіл ұшы, [т], [д], [л], [н] орыс 
дыбыстарын айтқан кездегідей, үстіңгі тістерге емес, альвеолаға 

10 
park [p
h
a:k] 
tea [t
h
і:] 
course [k
h
ɔ:s] 
speak [spі:k] 
stay [steɪ] 
skate [skeIt] 
жанасады. 
Сөздің соңында ағылшын ұяң дауыссыздарын қатаңдату орыс білім 
алушылардың кең таралған қателіктерінің бірі болып табылады. 
4.
[p], [t], [k] қатаң дауыссыз дыбыстары қырылдап айтылады. Ол 
әсіресе ұзақ дауысты екпінді буынның алдында байқалады. [s] 
дыбысынан кейін бұл дыбыстар қырылсыз айтылады деуге болады: 
Сөз екпіні 
Ағылшын тілінде, орыс тіліндегідей, сөзде екпін әртүрлі буындарға 
түсіріледі. Екпін транскрипцияда буын басының алдында қойылатын 
белгімен белгіленеді: 
possible ['posәbәl], impossible [im'posәbәl]. 
Ағылшынның көп буынды сөздерінде күші әртүрлі екі екпін болуы 
мүмкін: басты және қосалқы. Басты екпіннің белгісі үстінен, ал 
қосалқы екпіннің белгісі астынан қойылады: 
possibility [ˏposәˊbɪlɪtɪ]. 
Ағылшын тілінде екпін сөз бөліктерін ажыратушы ретінде қызмет 
етуі мүмкін. Мысалы: 
desert ['dezәt] 
шөл
(зат есім) 
desert [di'zз:t] 
ойран қылу
; 
тастап кету
(етістік) 
Сонымен қатар, ағылшын тілінде екпін сөз тіркестері мен күрделі 
сөздерді ажырату үшін қызмет ете алады: 
blackboard ['blækbɔ:d] 
сынып тақтасы
black board ['blæk 'bɔ:d] 
қара тақта
Фразалық екпін 
Ағылшынша фраза өте ырғақты болады: әрбір екінші буын екпінді 
буын болып табылады. Фраза құрылымына қарай не екпінді, не 
екпінсіз буынмен басталуы мүмкін.
Екпін әдетте мыналарға түсіріледі: 
—
зат есімдер, сын есімдер, атауыш етістіктер және үстеулер; 
—
сан есімдер; 
—
сұрау, сілтеу және эмфатикалық есімдіктер; 
—
2 және одан көп буыннан тұратын жалғаулықтар мен көмекші 
сөздер. 

11 
Екпін әдетте мыналарға түсірілмейді: 
—
жіктеу, тәуелдік, өздік және қатыстық есімдіктер; 
—
артикльдер. 
Кейде екпінмен көмекші етістіктерге түсіріледі: 
—
сұрақтың басында; 
—
болымсыз сөйлемдерде; 
—
эмоцияны білдіру үшін. 
Ағылшынша фразада күшейтілген екпін түскен сөз 
эмфаза 
деп 
аталады. Бұл білдірілетін ойға байланысты кез келген сөз болуы 
мүмкін. Олардан кейін үнемі кідіріс болады. 
Фразада басты екпін (
''
) екі штрих транскрипциясында белгіленеді. 

жүктеу/скачать 2,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: