А. С. Иргалиев Педагогикалық факультеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында бекітілді

Тақырыбы: Грамматика сабақтарының мақсаты мен міндеті. Қарастырылатын мәселелер

жүктеу/скачать 0,74 Mb. бет 53/72 Дата 28.10.2022 өлшемі 0,74 Mb. #155525

Бұл бет үшін навигация:

• 19-дәріс Тақырыбы

Тақырыбы: Грамматика сабақтарының мақсаты мен міндеті. Қарастырылатын мәселелер: 1.Сөз тіркесінің коммуникативтік бірлік-сөйлем құрау материалы 2.Сөз тіркесінің сыртқы белгілерін меңгерту- сөз тіркесінен эмпирикалық білім беру сатысы №19-дәріс Тақырыбы: Грамматика мен тіл дамыту жұмыстарына үйренудің әдіс-тәсілдері. Қарастырылатын мәселелер: 1.Сөз тіркесінің жасалуындағы синтаксистік байланыстар мен синтаксистік қатынастарды танудың алатын маңызды орны. 2.Сөз тіркесінің байланысу тәсілдері, байланысу түрлері 3.Сөз тіркесінің құрамы мен сөз тіркесінің түрлері Мүғалімнің оқыту процесіндегі міндеті - балалардың анық естіп, қабылдау мен сойлеу қабілетін дамыту. Бүл үшін корнекіліктің алатын орны зор. Кернекі қүралдарды пайдалану аркылы балалар оздері сойлейді, жолдастарының сойлегенін естіп қабылдайды. Сабақтарда корнекілікке қойылатын талап: оқушы созді немесе оның бөлшектерін (өріптерді, буындардағы морфемаларды) анық коретін болуға тиіс, бірақ жазғанда бір оріптен соң екінші әріпті қарап, ежелеп жазбай, естерінде түтас соз немесе буынды сақтап, созді немесе буынды бірден жазып дағдыланулары керек. Бүл үшін кору жоне қолды козғау корнекілігі қажет. Ендеше "корнекілік " деген үғым сездерді анық айтуды да, монерлеп оқуды да, мысалдар іріктеуді де, тақтадағы, таблицалардағы, доптерлердегі жазуларды да қамтиды. Әдетте корнекілік деп графикалық немесе козге корінетін қүралдарды қолдануды түсінеді. Мұнда қажетгі өріптен немесе түлғалар, создер, сойлемдер басқа түспен жазылады, яки асты сызылады. Кейде тақтаға, оқушылардың доптерлеріне жазылғандар да боліп корсетіледі (бірде түбірі, екіншісінде косымшасы). Мүндай тосілдер жазылғандарды кору арқылы анық бейнелеуді қамтамасыз етеді, алайда корнекіліктер оқушылардың зейінін аударып, істің мөнін біршама түсінуге (мысалы, баскаша жазбай, неге осылай жазамыз) комектесетін болса ғана пайда келтіреді. Сондықтан таблица т.б. жасау үшін материалдар жан-жақты ойластырылып, таңдалып алынады. Оқушылар таблицаға қарап, соған үқсас жоне үқсас емес к.үбылыстарды салыстырып, олардың ара қатынастарын аныктай алатындай болуға тиіс, оздерінің бақылағандарынан корытынды шығарып, белгілі бір ереже женінде үғым алулары қажет. Мысалы, "й", "и" оріптерінің жазылуын түсіндіру үшін мүғалім мына сияқты создерді бағана стіп жазады. Киін - кейін Жина — жайна Биле - бейне Ки — қой Сиыр - сойыл Түйе — түйме т.б. Мұнда "и", "й" оріптерін қызыл түспен жазуға да болады. Бірақ негізгі өдіс — бірінші бағанадағы создерді екінші бағанадағы создермен салыстыру. Бүл создердің жазылуын салыстыра отырып, балалар олардың арасындағы үксастык пен айырмашылықтарды табады, "и" орпінің каңдай дыбыстардан кейін жазылып түрғанын аныктайды. "И"-дің 91дауыссыздардан, "й" орпінің дауыстылардан кейін жазылатынын оздері айтады. Бүған мысалдар келтіреді, берілген создерден, сойлемдерден, мөтіннен қүрамында "и", "й" оріптері бар сөздерді тауып, олардың қандай дыбыстардан кейін келіп тұрғанын айтады. Мүғалім езі бірнеше соз беріп (мысалы, кобей, икемді, мүхит, айқай т.б.), онда "и" мен "й"-дің қайсысын, не себепті жазу керектігін сүрайды; "и"-дің создің басында, ортасында, аяғында жазылатынын, ал "й"-дің сөздің басында жазылмайтынын, бірақ создің ортасында да, аяғында да келе беретінін байқатып, "и" мен "й"-дің үқсастык қасиеттерін (екеуі де "ый" дыбысының таңбасы, екеуі де сөздің ортасында, аяғында келеді) және бір-бірінен ерекшеліктерін ("и" —дауысты дыбыстардан кейін келмейді, "й" —дауысты дыбыстардан кейін келеді, "и" —буын қүрайды, "й" — буын қүрай алмайды, "и" —дауысты дыбыс, "й" — дауыссыз дыбыс, "и" —сездің басында келеді, "й" —сөздің басында келмейді) көрсетеді. Сөйтіп, өр өріптің жеке қасиеттерін анықтау арқылы қорытынды шағарылады. Кернекі қүрал ретінде қандай да болмасын грамматикалық жене орфографиялық күбылыстарды корсететін схемалар да қолданылады. Мысалы: Бас та шы қар Біл пш дір Мүнда оқушылар тіліміздегі жүрнақтардың: 1) алуан түрлі болатындығы, 2) түбірден кейін түратындығымен, 3) жаңа соз жасайтын қасиетімен танысады. Сойлемдегі сөздердің байланысын көрсететін схемалар екі түрлі : аналитикалық жөне синтетикалық. Мысалы, Қалың орманның ішінен тотті жидектің исі аңқиды сойлеміне аналитикалық схема жасасак- Исі Ненің? Жидектің қандай ? аңқиды қайдан? орман ішінен қандай? қалың Осы сойемдерді синтетикалық схема жасасақ: Қалың орман ішінен тәтті жидектің исі аңқиды. Бүл схемалардың екеуінде де создердің арасындағы байланыс корсетілді. Біріншісінде создердің байланысы сүрақтар мен сызықтар арқылы корсетілген. Ал екіншісінде сүрақсыз сызықтар стрелкамен корсетілген. Бірінші схемада сөздерің қайсысы қасысымен байланысып түрғаны сүрақтар арқылы керсетілгенімен, создердің сөйлемдегі төрібі 92 бүзылған. Ал екінші схемада создердің сөйлемдегі орындары сол күйінде. Бүл схемалардың екеуін де (біріншісін III сыныпта, екіншісін IV сыныпта) қолдануға болады. Мүғалімдер көрнекі қүралдарды оздері жасағанда мынадай талаптарды ескеруге тиіс: 1. Таблицаларда грамматикалық материал шамадан тыс көп берілмеуі керек. 2. Оқулықтарда бар ережелер мен анықтамаларды, сондай-ак, мотіндерді таблицаларда берудің қажеті жоқ. 3. Таблицаларда қажетті түлғада берілген сөздерден басқа, іріктеп алынған (түсіндірілетін түлғаны анықтай түсетін) мысалдар беруге болады. 4. Таблицаның көмегімен үйретілетін сөз, буын, морфема, оріп таблицада болініп, үқсастықтары немесе ерекшеліктері басқа бір элементпен салыстырыла корсетілуге тиіс. 5. Оқылып отырған грамматикалық немесе орфографиялық қүбылыс таблица мазмүнында тасада кдлып қоймау жағына мүқият назар аударған жөн. 6. Әріптерді, буындарды, морфемалар мен сөздерді графикалық жағынан боліп корсетудің көптеген төсілдерін қолдана беруге болады. Мысалы, соз қүрамын дефиспен болу, астын сызу, басқа түспен, басқа шрифтімен корсету т.б. Кез келген тақырыпқа таблица жасай берудің қажеті жоқ. Грамматикалық тақырыпты түсіндіру барысындағы жүмыстың мақсатына, сипатына қарай, жалпы (қорытынды) таблица және жеке таблица жасалады. Көрнекі қүралдың пайдалы жағының бірі оқушылардың оздіктерінен орындайтын жүмыстарын үйымдастыруда. Оқушылар мүғалімнің басшылығымен таблицаны оқиды, түсінеді, оның боліктерінің ара қатынасын анықтайды, қорытынды шығарады. Сонан кейін мүғалім оларға түрлі тапсырма береді (таблицаның дөптерге кошіріп жазу, басқа бір материалға осындай таблица жасау, оз жандарынан мысалдар келтіріп, таблицаларды салыстыру, қорытынды жасау, таблица бойынша тексеру т.б.). Көрнекіліктің бірі оқушылардың дәптері болып есептеледі. Дәптер аркылы сыныпта үйымдастырылған жұмыстың мазмүнын, жүйесін, одісін, сондай-ақ, оқушының білім, білік, дағды дорежесін білуге болады. Қысқасы, доптер - оқушы жүмысының айнасы. Әр сабақтың басында оқушылардың барлығы дөптерлеріне сол күнгі датаны жазады. Бір жол тастап, сабақтың тақырыбын не тақтадан, не оқулықтан кошіреді. Әрбір жеке тапсырма жаңа жолдан бастап жазылады. Жаттығудың нешінші екені цифрмен белгіленеді. Оқушылардың жазғандары анық, таза, мүмкіндігінше, сауатгы болу керек. Қажетті грамматикалық немесе орфографиялық қүбылыстар сызылады, жаттығуларға түрлі түсті қарындаштар да пайдаланылады. №20-дәріс жүктеу/скачать 0,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу: