А. С. Иргалиев Педагогикалық факультеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында бекітілді

Тақырыбы: Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының мақсаты мен оған қойылатын әдістемелік талаптар. Қарастырылатын мәселелер

жүктеу/скачать 0,74 Mb. бет 61/72 Дата 28.10.2022 өлшемі 0,74 Mb. #155525

Бұл бет үшін навигация:

• 28-дәріс Тақырыбы
• 1. Дайын эңгіме бойынша мазмұндама.

Тақырыбы: Байланыстырып сөйлеу жұмыстарының мақсаты мен оған қойылатын әдістемелік талаптар. Қарастырылатын мәселелер: 1. Байланыстырып сөйлеуге үйрету жұмыстары. 2. Балалардың тіліне қойылатын талаптар. №28-дәріс Тақырыбы: Мәтінді оқыту әдістемесі Қарастырылатын мәселелер: 1.Мәтін туралы ұғым қалыптастыру әдістемесі 2.Мәтіннің тұтастығы оның құрылымдық және мағыналық бірлігі арқылы танылатындығы. Бастауыш сыныптарда жаздыруға болатын мазмүндаманы топтай келгенде мынадай түрлерін корсетуге болады: дайын оңгіме бойынша мазмүндама, сурет бойынша мазмүндама, кино, диафильм бойынша мазмүндама. 1. Дайын эңгіме бойынша мазмұндама. Мазмүндаманың бүл түрі, атына лайық, белгілі бір алдын ала дайындалған әңгіме бойынша жаздырылады. Дайын әңгіме бойынша мазмүвдама колемі шағын, мазмүны жеңіл оңгімелер арқылы жүргізіледі. Мысалы, "К,арлыгаш пен торгай" оңгімесін сыайық. "Қарлыгаш уя салды. Дайын уяга торгай орналасып алды. Торгайга қарлыгашпгың жалгыз взінің шамасы келмеді. Ол көмекке басқа қарлыгаштарды шақырды. Кдрлыгаштар тугел жиналды. Олар торгайды уядан куып шықты. Сойтіп, қарлыгаш оз уясына қайтадан қоныстанды" (33 соз). Бүл мәтін сабаққа дейін тақтаға жазылып қойылады. Не болмаса мүғалім үлкен қағазға алдын ала жазып, дайындап алып келеді де, тактаға іле қояды. Мотінді оқымас бүрын мүғалім балаларың торғайды, қарлығашты корген-кормегендерін, бүл қүстарды бір-бірінен қалай ажыратуға болатынын, яғни олардың бір-бірінен қандай озшелікгері барын бүл қүстар женінде қандай ертегілер, оңгімелер білетіндерін сүрап, ауызша оңгіме айтқызады. Мүндай өңгімені 1-2 күн бұрын үйымдастыруға да яки сол мазмүндама жазатын күні үйымдастыруға да болады. Торғай мен қарлығаштың үлкейтілген суреті немесе муляжы болса, тіпті жақсы. Сабақ басталғаннан кейін балалар дайын мотінді оқып шығады. Мотіннің ішіндегі дайын, орналасып алды, шамасы келмеді, қоныстанды создері түсіндіріледі. Бүл создер синонимдері арқылы (дайын-озір, шамасы келмеу-олі жетпеу, куші жетпеу, орналасып алу - уяга кіріп алу, меншіктеп алу, уяны иемденіп алу т.б.) үғындырылады. Сонан кейін балаларға орфографиялық жағынан қиындық келтіретін уя, қарлыгаш, орналасып алды, шамасы келмеді, цоныстанды, дайын, торгай сияқты создер тақтаға жазылады. Орфографиясы қиын создерді немесе соз тіркестерін сыныпта түбір күйінде я түйық рай формасында бермей, мөтіндегі формасыңца берген жон. Ал кейбір өр түрлі жалғаулар жалғанып, бірнеше рет қайталанып, түрлі түлғада кездесетін создерді немесе сөз тіркесгерін түбір күйінде немесе түйық рай формасында корсетуге болады. Мәтінді балалар скі қайтара оқып шығады. Мүнда балалар мотіндегі сөйлемнің қүрылысымен, көптеген сөздердің жазылуымен танысады, көру, есту анализаторлары қызмет атқарады. Мәтін оқылып болғаннан кейін, сыныпқа сүрақ койылады. Сұрақ алдымен ауызша қойылып, оқушылар тақтадағы мотіннен ол сүрақтарға жауап табады. Мәтін сұрақ бойынша талданып болғаннан кейін, мүғалім мөтінді түтас бір оқып шығады. Осындай жұмыстардан соң, мүғалім тактадағы мәтінді жауып койып, екінші тақтадағы алдын ала жазылып қойылған сүрақтарды ашады. Мазмүндаманың бұл түрінде мөтін бойынша қойылатын сүрақтар мөтіннің қүрылысын, тәртібін өзгертей, тек ондағы сүраулардың орнына ғана бір-екі сөз қою мақсатын қамтиды. Мысалы, жоғарыдағы мәтін бойынша мынадай сүраулар қоюға болар еді: Қарлығаш не салды? Үяға не орналасып алды? Қарлығаш басқа қарлығаштарды неге шақырды? Көп қарлығаш ұядан нені қуып шықты? Қарлығаш қайда қоныстанды? Бүл сүрақтарға оқушылар мвтіннен есет кдлғандары бойынша тағы да ауызша жауап қайтарады. Әуелі эр сүраққа жеке-жеке жауап алынады да, соңынан корытынды ретінде, барлық сүраққа бір оқушы немесе екі-үш сүрақтан екі оқушы жауап береді. Балалар осы кайырған жауаптарын, тақтадағы сүрақтарға сүйене отырып, жазуға кіріседі. Жазуға кірісер алдында тақтадағы сүрақтардың қүрылысы мен тортібін озгертпей, ондағы сүраулардың орнына ғана сөз тауып жазу керектігін балаларға аңғартқан дүрыс. Дайын оңгіме бойынша жүргізілетін мазмүндаманың II түрі. Мүнда мөтіннің мазмүн төртібі сақталады да, сыртқы түрі аз-кем озгертіліп жазылады. Мамзүндаманың бүл түрінде балалар қойылған сүрақтардың кейбір создерін қайталайды да, негізінен сүрақтарға оз создерімен жауап қайтарады. Мысалы, мына сияқты мәтін алдынды делік: "Қыс тусті. Өзен қатты. Марат пен Ерден конькилерін алды. Олар өзенге барды. Өзен жалтыр музга айналыпты. Олар муз айдынында коньки тепті. Балалар онда үзақ жүрді. Ерден қолын домбықтырып алыпты. " (29 сөз). Бүл мотін бойынша жүргізілетін жүмыс та, алдыңғыдағыдай, яғни мүғалім: қыста ауа райының қандай болатынын, қыстыгүні балалардың ойнайтынын, ойындарының түрлерін сүрақ-жауап арқылы өңгімелейді, қыста балалардың қандай ойынды жақсы коретіндіктерімен танысайыкшы, — деп, мүғалім мәтінді өзі бір рет оқып шығады, сонан соң, алдыңғы корсетілгендей, балалар екі рет оқиды, талдайды; мүз айдыны, домбықтыру создерінің мағыналарын түсініктеме создер а"рқылы түсіндіріледі. Коньки, мүз айдыны, домбықтырып создері тақтаға жазылып, оларды көшіруі керектігі ескертіледі. Мәтін бойынша мынадай сүрақтар қоюға болады: Қыс жөнінде не айтылған? Өзен жонінде ше? Марат пен Ерден не істеді? Ерденге не бодды? Дайын әңгіме бойынша жазылатын мазмүндаманың III түрі: мәтін мазмүнын сақтай отырып, сыртқы түрін озгертіп жазу. Мүнда оқушылар I жақпен баяндалған оқиғаны III жақпен, немесе керісінше мазмұндап береді. Дайын өңгіме бойынша жазылатын мазмүндаманың IV түрі — ықшамдап мазмүндау. Бүл кейде одістемелік одебиеттерде қысқаша түрде мазмүндау деп те колданылады. Мазмүндаманың алдыңғы түрлері сияқты, ықшамдап мазмүндау да оқушыларды шығармашылық жүмысқа дағдыландырады. Мүнда оқушылар мотінді емін-еркін игеріп, қажетті жерін алып, оз ыңғайына икемдеп, қажетсіздерін калдырады. Ал мүның озі мөтіндегі негізгі ойды аңғаруға, мотін мазмүнын сүраптап, таңцап, талғап алуға үйретеді, ойды аз созге сыйғызып айтуға, созді таңдап қолдануға, сойлем қүрауға дағдыландырады, тілдерін дамытады. Дайын өңгіме бойынша жазылатын мазмүндаманың V түрі — толықтырып мазмүндау. Бүл ықшамдап мазмүндауға керісінше, аз созден көп мағына тудыру, берілген сойлемдердің төңірегінде жаңа ойлар тапқызу мақсатында жүргізіледі. Мүнда белгілі бір оңгіменің жеке болімдерін сипаттайтын бірнеше сойлем беріледі. Сол сойлемдерді толықтырып, тағы да бірнеше сойлем қосып, балалар түсінікті бір сюжетке күрылған оңгіме айтып беруге жоне жазып беруге тиіс. Окушылардың ойлау қабілетін дамытып, тіддерін байытуға, сойлем күрау шеберліктерімен ойын жүйелеу дағдысына тоселуге үйретуде жүмыстың бүл түрінің атқартын ролі орасан зор. Мүндай жүмысты үйымдастыру үшін алынатын мотін оқушылардың бүрын оз көздерімен көрген немесе оқыған материалдары шеңберінде болғаны жон. Мысалы, балалар оқулықтан күз жоніндегі материалды оқығаннан кейін: "Балалар орманга барды. Қорықты. К,алың жеріне жугірді. Адасып кетті. Дауыс естілді. Балапар уйлеріне оралды", сияқты мөтнді жазып қойып, балалардың орманды көрген-көрмегендерін, орманның қандай болатынын т,б, сүрайды. Сонан кейін балаларға: "Сен орманда адасып кетсең, не істер едің?т.с.с сүрақ қояды. Бүгін балаларға бірнеше жүмбак сойлемдер берілетіні айтылып, соның шешуін табу керектігі үсынылып, тақтадағы жазулы мотін ашылады. Балалар аз-кем ойланғаннан кейін: Бүл жүмбақ-сойлемдерде не жонінде өңгіме болады деп ойлайсыңдар? (бүл сойлемдерде балалардың орманға баруы, адасуы жонінде айтылады) — Балалар орманға кобіне жылдың қай мезгілінде барады? Балалар орманға неліктен күзде барады? (Күзде орман іші оте әдемі. Онда жеміс-жидектер де піседі.) — Олар неден қорықты деп ойлайсындар? (қасқырдан, аюдан, сыбдырдан т.б.). Орманның қалың жеріне неге жүгірді? (Балалар қорыққаннан орманның қальщ жеріне жүгірді.) - Балалар неден адасып кетті? (Олар жолдан адасып кетті)— Дауыс естілді сөйлемін қалай шешер едіндер? (Арбаның, машинаның, олардың іздеген адамның дауысы естілді) - Сол кезде балалар не істеді? (Олар дауыс шыққан жаққа қарай жүгірді.) т.с.с. Балаларға ат қойылады, барлық сойлемдер осылайша толықтырылып, әңгіме күрастырылады, оған ат ойластырылады, жоспар жасалады, жоспар тақтаға жазылады. Сойтіп, жоспар бойынша балалар оңгімені ауызша мазмүндайды, қажет болса, жазады. №29-дәріс жүктеу/скачать 0,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу: