А. С. Иргалиев Педагогикалық факультеттің оқу-әдістемелік кеңесінің отырысында бекітілді

Тақырыбы: Жазу және тіл дамыту. Қарастырылатын мәселелер

жүктеу/скачать 0,74 Mb. бет 57/72 Дата 28.10.2022 өлшемі 0,74 Mb. #155525

Тақырыбы: Жазу және тіл дамыту. Қарастырылатын мәселелер: 1.Жазуға үйретудің маңызы. 2.Жазу жұмыстарына қойылатын талаптар. Бастауыш сыныптардағы жазу сабақтарының мақсаты — балалардың жазу тілі дағдысын қалыптастыру. Жазу дағдысының психологиялық негізі мидың үлкен жарты шар қабығындағы анализатор үштарының бір-бірімен күрделі байланысқа түсуі, екінші сигнал системасының жинақталып, бір арнаға бағытгалуы болып табылады.^Жазу тілі козбен қабылданады, қолмен іске асады.іАл ауызша сойлеу есіту — кинестезиялық нерв байланыстары арқылы отеді. Жазу тілі ауызша сойлеуден кейін шықты, сондықтан да ол үнемі ауыз тілге сүйеніп отырады. Ең алғашқы, ерте дәуірде адамдар қандай да болмасын бір уақиғалар туралы мөліметтерді кейінгі үрпаққа қалдыруға можбүр болады. Сойтіп, ондай моліметтерді түрлі суреттермен белгілейді.і Бүл кезең — идеографиялық сөйлеу кезеңі деп аталадьу Идеографиялық солеу белгілі бір айтылатын жағдай туралы еске түсіру ролін атқарады. Кейінірек иерогрлифтік жазу шықты. Бүл заттарды немесе түтас ойды білдірген^ Пбіздін, қазіргі қолданып жүрген жазуымыз алфавиттік жазу.: Бүл кейінірек шыққан. Жазудың қүрамына алфавит, графика жөне орфография (емле) енеді. Алфавит — тіліміздегі эріптердің белгілі бір жүйемен орналасу тортібі. Графика — дыбыстың, буынның немесе создің айтылуы қалай болса, солай таңбалануы. Ал орфография тілдің белгілі бір нормаға келтірілген ережесін сақтап жазу. Алфавит пен графиканы меңгеру - оқу мен жазудың (сауат ашудың) ең алғашқы, ең қарапайым, бірақ ең маңызды дағдыларын қалыптастыруды коздейді. Алайда жазуды меңгеру оның тағы бір басты бөлігі орфографияны (немесе жазу, сауатты жазу) игеруді қажет етеді. Бастауыш сынып окушылары орфографияны игере отырып, сауатты жазуға дағдылану барысында графикалық түрде қарым-катынас жасау мүмкіндігіне ие болады, яғни өзінің сөйлеуін жоне таным мүмкіндікгерін жетілдіре береді, жеке басының жалпы даму деңгейі жоғары дөрежеге көтеріле береді. Міне, жазуға үйренудің басты маңызының озі аныкталады. Жазбаша сойлеудің езіне тон ерекшеліктері бар. Мысалы, жазбаша сөйлеудің қабылдаушыға өсер етенідей қосымша қүралдары жоқ; ол бүкіл 95оқушы қауымға арналады; онда автордың эмоциясы мен сезімі, толқуы мен мүңаюы, куанышы, реніші т.б.с.с. бәрі сөз арқылы жеткізіледі; жазу тілің қабылдау қиялдың жүмысын талап етеді т.с.с. Жазу дағдысының бастамасы оріптің орбір бөлігін (таяқша, доңгелек, қосу сызықтары) сызып, жүргізу арқылы жаттықтырылатынын, бүл кезеңде бала басымен, бүкіл денесімен жоғары котеріліп, төмен еңкейіп, екі жағына қисайып, неше түрлі қозғалыстар жасайтынын жоғарыда айтқанбыз. 2 Алайда мүғалім тиімді жаттығулар үйымдастырса, коп үзамай, бірте-бірте бастапқы қозғалыстарын жинақтап, азайта түседі. Ал кейін оріп бөліктерін аса күш салмай-ақ қосып жаза алатын болады. Жапығулардын нөтижесінде жазу қимылдары автоматталып, әуелі оріптерді, сонан соң түтас сездерді де кідіріссіз жаза алады. Жазу қимылдары автоматталғаннан кейін жаңа міндет — сауатты жазуға (немесе орфографияға) үйрену міндеті туады. Орфография жазудың бүкіл жағдайларын тортіптейді. Оған тілдің ережелері (еріп таңбаларын қолдану тэртібі, өріпті тандау, бірге жөне бөлек жазу т.б.с.с), оны дүрыс қолдану жатады. ■Оқушы ереже бойынша, саналы түрде түсіне отырып жазу арқылы алған білімдерін бірте-бірте дағдыға айналдыра береді. Бір орфографиялық амал автоматгалғаннан кейін екіншісі үйретіледі. Осылайша, орфографиялық күбылыстар саналы түрде меңгеріле бастайды. Қазақ тілі орфографиясының негізгі принципі — морфологиялык принцип, яғни түбір создің соңғы дыбысы қосымша аралығында да (бас-шы, баш-шы емес), сөз шекарасында да (боз қүнан, бозғүнан емес) біріккен сездерде де (Үмбетбай, Үмбетпай емес) сақталып жазылады. Тілімізде орыс тілінен енген, аяғы дауыссыз дыбыс өріптеріне біткен бірсыпыра сөздер бар (Ленинград, клуб, педагог т.б.). Бүл создердің соңғы дыбыстары айтылуда қатаң дыбыстарға айналады, яғни д, г, б дыбыстары катанданып, т, к, п дыбыстарына айналып айтылады. Мүндай сөздерге қосымша да қатаң дыбыстан басталып жалғанады: Петроградқа, педагогке, клубтан т.с.с. Бүлар грамматика ережелеріне сүйеніп үйретіледі. Қазақ тілінде фонетикалық принципке сүйеніп, естілуінше жазылатын сөздер көп-ақ: қалам, кітап т.б. Кейде көнерген біріккен сөздер дәстүрлі принциппен, естілуінше жазылады: қыстыгүні, ашудас т.б. Қысқасы, жазуға үйрету тіл ғылымының ерекше бір саласы болып табылатын жазу теориясына сүйенеді. №24-дәріс жүктеу/скачать 0,74 Mb. Достарыңызбен бөлісу: