акционерлік қоғам дегеніміз

57 
ішінде де орын алады. Сондықтанда ол АҚ ерекшелігін
айқындамайды. 
Бҧрынғы акционерлік қоғам туралы заңнама қҧрылу 
ерекшелігі, басқару сипаты және акциялардың қҧқықтық режимі 
бойынша акционерлік қоғамдарды ашық және жабық деп бӛлген 
болатын. Алайда, қазіргі әрекет етуші АҚ туралы Заң жабық 
акционерлік қоғамды қарастырмайды.
Акционерлік қоғам заңнамамен анықталған типтік ҥлгі 
бойынша қҧрылады. АҚ шегіндегі акционерлердің ӛзара қатынасы 
әрқайсысына тиесілі акциялардың саны мен сипатына ғана 
тәуелді. Бірақ АҚ жекелеген тҥрлері, сондай-ақ кейбір 
ерекшеліктерімен ажыратылады. АҚ ішінде әртҥрлі белгілер 
бойынша қҧқықтық жағдайының ерекшелігімен айрықшаланатын 
қоғамның басқада топтарын кӛрсетуге болады. Мысалы, бір 
қатысушыдан тҧратын АҚ, яғни барлық дауыс беруші акциялар 
бір меншік иесіне тиесілі қоғам. Бҧл АҚ қҧрған жалғыз 
қҧрылтайшы немесе қҧрылтайшылардан барлық дауыс беруші 
акцияларды сатып алған тҧлға, не басқа барлық қатысушылардан 
дауыс беруші акцияларды сатып алған АҚ қатысушысы болуы 
мҥмкін. Барлық дауыс беруші акциялардың бір тҧлғаның қолында 
болуын негіздеуге зейін қою маңызды емес. Маңыздысы, сол 
қоғамның барлық акцияларының сол уақытта бір субъектіде, яғни 
нақты ҧстаушыда шоғырлануы. Акцияларды осылай ҧстау 
келесідей қҧқықтық салдар әкеледі. Біріншіден, мҧндай АҚ-ның 
жоғарғы органы (акционерлердің жалпы жиналысы) болмайды, 
оның қҧзыреті акцияларды жалғыз ҧстанушыға ӛтеді. Екіншіден, 
жалпы жиналысты шақыру, кворумның болуы, акционерлердің 
азшылық мҥддесін қорғау және т.б. сол сияқты мәселелер жоққа 
шығарылады.
Акционерлік қоғамдардың келесі ерекше тобы ретінде, 
ҧлттық компанияларды атауға болады («Қазмҧнайгаз» ҦҚ, 
«Қазахтелеком» ҦҚ, «Қазпошта» ҦҚ және басқалары). 
«Акционерлік қоғамдар туралы» Заңның 34-б. 5 т. сәйкес, 
Қазақстан Республикасының ӛзге заң актілерінде кӛзделген 
жағдайларды 
қоспағанда, 
акцияларының 
бақылау 
пакеті 
мемлекетке тиесілі, ҧлттық экономиканың негізін қҧрайтын 

58 
стратегиялық 
жағынан 
маңызды 
салаларда 
Қазақстан 
Республикасы Ҥкіметінің шешімімен қҧрылған акционерлік қоғам 
ҧлттық компания болып табылады. 
Қоғамның жарғылық капиталының ең тӛменгі мӛлшері тиісті 
қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы 
Қазақстан Республикасының заңында белгіленген айлық есептік 
кӛрсеткіштің 50 000 еселенген мӛлшерінде болады. Қоғамның 
жарғылық капиталы қҧрылтайшылардың акцияларды олардың 
нақтылы қҧны бойынша тӛлеуі және акцияларды инвесторларға 
орналастыру бағасы бойынша сату арқылы қалыптастырылады. 
АҚ жарғылық капиталының мӛлшерін қҧрылтайшылар АҚ заңды 
тҧлға ретінде мемлекеттік тіркелген кҥннен бастап 30 кҥн ішінде 
толық тӛлеуге тиіс.
Қоғам жай акциялар және артықшылықты акциялар шығаруға 
қҧқылы. Акциялар қҧжатсыз нысанда шығарылады.
Жай акция дауыс беруге енгізілетін барлық мәселелерді 
шешкен кезде акционерге дауыс беру қҧқығымен акционерлердің 
жалпы жиналысына қатысу қҧқығын, қоғамда таза табыс болған 
жағдайда дивидендтер, сондай-ақ қоғам таратылған жағдайда 
оның мҥлкінің бір бӛлігін алу қҧқығын береді. Артықшылықты 
акциялардың меншік иелері - акционерлердің жай акциялардың 
меншік иелері - акционерлеріне қарағанда, қоғамның жарғысында 
белгіленіп, алдын ала айқындалып кепілдік берілген мӛлшерде 
дивидендтер алуға және қоғам таратылған кезде мҥліктің бір 
бӛлігіне басым қҧқығы бар.
Тӛменде 
белгіленген 
жағдайларды 
қоспағанда, 
артықшылықты акция акционерге қоғамды басқаруға қатысу 
қҧқығын бермейді:
- қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы шешімі бойынша, 
артықшылықты акцияларды иеленуші акционердің қҧқығын 
шектеуі 
мҥмкін 
мәселені 
қараса. 
Шектеу 
қою 
ҥшін 
орналастырылған 
(сатып 
алынғандарын 
шегере 
отырып) 
артықшылықты акциялардың жалпы санының кемінде ҥштен екі 
бӛлігі жақтап дауыс берген жағдайда ғана мҧндай мәселе бойынша 
шешім қабылданды деп есептеледі;

59 
- қоғам акционерлерінің жалпы жиналысы қоғамды қайта 
ҧйымдастыру не тарату туралы мәселені қараса;
- артықшылықты акция бойынша дивиденд оны тӛлеу ҥшін 
белгіленген мерзім ӛткен кҥннен бастап ҥш ай ішінде толық 
мӛлшерінде тӛленбесе, артықшылықты акция акционерге қоғамды 
басқаруға қатысу қҧқығын береді. 
Дивиденд – бҧл салынған қаржыға табыс. Тәртіп бойынша, 
дивидендтер қаржылық жылдың қорытындысы бойынша таза 
табыстан тӛленеді. Дегенмен, табыс болмаған жағдайда 
артықшылықты акция бойынша дивидендтер резервтік қордан 
тӛленеді.
Қоғамның органдарына:
- жоғарғы орган- акционерлердің жалпы жиналысы (АҚ-дағы 
барлық дауыс беруші акциялар бір акционерге тиесілі -бҧл 
акционер); 
-басқару органы- директорлар кеңесі; 
- атқарушы орган- алқалы орган немесе атқарушы органның 
қызметтерін ӛзі жеке жҥзеге асыратын тҧлға (оның атауы АҚ-ның 
жарғысымен анықталады); 
- басқада органдар (жалпы ереже бойынша олар бақылау 
кеңесі және ревизиялық комиссия) жатады.
АҚ коммерциялық ҧйымдардың басқа тҥрлеріне қарағанда бір 
қатар артықшылықтарға ие, ол артықшылықтар бірнеше 
себептерге байланысты оны ірі бизнес ҥшін ыңғайлы нысан етеді. 
Ең алдымен, АҚ ӛмір сҥру мерзімі уақыт еншісімен шектелмеуі 
мҥмкін, ал дара меншікке негізделген кәсіпорындар немесе жеке 
тҧлғалардың қатысумен қҧрылған серіктестіктердің әрекет ету 
мерзімі тәртіп бойынша, олардың қҧрылтайшыларының ӛмір 
шегімен шектелген. АҚ акция шығарудың арқасында, басқа 
корпорациялық емес бизнестерге қарағанда, қосымша қаражаттар 
тартудың кеңірек мҥмкіндігіне ие.
АҚ жалпы жиналыстың шешімі бойынша қайта қҧрылады 
және таратылады.

60 

жүктеу/скачать 1,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: