ақылы шарт болып табылады. Мысалы, сатып алу-сату шарты. Сатушы
сатылған затты сатып алушыға береді және сол арқылы қарсы
мҥліктік ҧсыныс тудырады, яғни сатып алушы оған ақша береді.
Әрекет етуші заңнаманың кҥшіне сай ақылы сипатқа кӛптеген
шарттар ие. Алайда, азаматтық заңнама, сонымен қатар, ақысыз
шарттар жасасауды да қарастырады.
Бір тарап екінші тарапқа одан ақы алмай немесе ешнәрсе
бермей бір нәрсені ҧсынуды міндетіне алған шарттар ақысыз
шарттар қатарына жатқызылады. Ең кӛп тараған ақысыз шарт-
сыйға тарту шарты, онда сыйға тартушы сыйға алушының
меншігіне қандай да бір затты береді, ал сыйға алушы оған қарсы
ешқандай мҥліктік ҧсыныс жасамайды.
Барлық шарттар жасалу негіздемесіне қарай ерікті және
міндетті болып бӛлінеді.
Ерікті шарттар толығымен тараптардың қалауымен
жасалады. Әрбір тарап сол шартты жасау немесе жасамау
мәселесін ӛздері шешеді. Ол шарт еркіндігі қағидасынан бастау
алады. Кӛпшілік шарттар – бҧл ерікті шарттар. Ешкімде екінші
тарапты шарт жасасуға мәжбҥрлей алмайды, яғни шарт жасасу
149
міндеті кӛзделген жағдайларды қоспағанда, шарт жасасуға
мәжбҥрлеуге жол берілмейді.
