А. Соловьева, Б. Ибраимова

47
2-кесте.­
Адам және күйіс қайыратын жануардың 
асқорыту жүйесінің салыстырмалы кестесі
Адам
Белгісі
Сиыр
Тістері үш типті – күрек тіс, 
ит тіс, азу тіс
Тістерінің 
типтері
Ит тістері жоқ, тек күрек және 
азу тістері болады
үстіңгі және астыңғы жақ 
сүйектерінде симметриялы 
орналасқан 
Тістерінің 
орналасуы
үстіңгі жақ сүйегінде күрек 
тістері жоқ, тек азу тістері 
болады 
Бір камералы
қарын (ас қа-
зан) бөлімдері
Төрт бөлімнен тұрады
Қысқа
Соқырішек
Өте ұзын 
Тоқішекте
Бакте рия лар -
дың болуы
Қарынның алғашқы үш 
бөлімінде және тоқішекте 
Сим биоздық бакте рия лар дың 
өздері пай да ланады. Адамның 
қа нына жасұнық глюкозасы 
түс пейді 
Жасұнық тың 
қорытылу 
нәти жесін 
пайдалану 
Оны қоректену үшін сиыр да, 
симбиоздық микроағзалар: 
бактериялар, инфузориялар 
және т.б. бір жасушалылар да 
пайдаланады
Асқорыту­ жүйесі,­ сілекей­ безі,­ үлкен­ қарын,­ жасұнық,­ қарын­
сөлі.
Білу және түсіну:
1. Асқорыту жүйесіне, асқорыту жолына және асқорыту бездеріне 
анықтама беріңдер. 
2. Асқорыту дегеніміз не?
3. Асқорыту мүшелерінің рөлін қалай түсінесіңдер? 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

48
қолданылуы:
1. Жауынқұрттың асқорыту жүйесінің әртүрлі бөлімдері мен қызметін 
сипаттаңдар. 
2. Сиыр қарнының бөлімдері мен оларда жүретін үдеріс тер арасындағы 
байланысты анықтаңдар. 
3. Басқа ағзада түзілген нәруыздар, майлар мен көмірсулар жасушаға 
түскен кезде өлім қаупі туындайды, ал амин қыш қыл дары, глю-
коза, глицерин мен май қышқылдары он дай қауіп төндірмейтінін 
түсіндіріңдер. 
Талдау:
1. Асқорытудағы әртүрлі бездердің рөлі қандай екенін тал даңдар. 
2. Асқорыту мүшесіндегі қоректің өзгеруін сызба түрінде бей нелеңдер. 
3. Асқорыту мүшелерінің құрылысы пайдаланатын қорек типіне 
тәуелділігін мысалдар арқылы дәлелдеңдер. 
Синтез:
1. Сиырдың қарны төрт бөлімді, ал жылқынікі бір бөлімді және ішектері 
ұзын әсіресе бүйені едәуір ұзын екені белгілі болса, қандай қорытынды 
жасауға болатынын талдаңдар. 
2. «Асқорыту мүшелерінің эволюциясы» деген тақырыпқа эссе жазыңдар.
Бағалау:
1. Мынадай фактіні талдаңдар: «Тауық сорпасын, сүтті неме се концен-
трациясы 1% қант шәрбатын тамырға енгізген кезде адам неліктен 
бірден өледі? Пікір таластырып, өз ойларыңды айтыңдар. 
2. Асқорыту мүшелері жоқ сүтқоректілер тіршілік етуі мүм кін бе? Егер 
мүмкін болса, олардың тіршілік ету жағдайларын болжаңдар.
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

49
№1­ модельдеу.
Адам, сиыр және жауынқұрттың асқорыту жүйесінің 
құрылысын салыстыру
10-параграфтың материалын оқып және 31, 32-суреттер бойынша жауынқұрт, 
адам және сиырдың асқазан жүйесін салыстырып кестені толтырыңдар.
№
Белгілері
Жауынқұрт
Сиыр Адам
1
Сілекей безінің болуы
2
Бауырдың болуы
3
Ұйқыбезінің болуы
4
Бірінші сілекей бездері болады
5
Аналь тесігінің болуы
6
Тістерінің болуы
7
Тістері күрек, ит, азу тістерге бөлінеді
8
Тістер үстіңгі және астыңғы жақсүйектерге 
симметриялы орналасады
9
Алқымның болуы
10 Асқазаны бір бөлімді
11 Асқазаны көп бөлімді
12 Соқырішегі бар
13 Соқырішегі қысқа
14 Соқырішегі ұзын
15 Асқазан немесе тікішегінде симбиоздық 
бакте рия лардың болуы
16 Бактериялар қызметінің нәти жесін ағза 
пайдаланады
17 Бактериялар қызметінің нәти жесін бак-
териялардың өздері пайдаланады
4–3459
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

50
1
2
4
5
7
6
III
4
3
I
II
33-сурет.
 
Тістің құрылысы: 
I – тіс қаптамасы; 
II – мойны; 
III – түбірі.
1 – кіреуке; 2 – дентин; 3 – 
дәнекер ұлпалы тіс пульпасы; 
4 – цемент заты; 5 – тіс бекінген 
сүйек; 6 – қан тамырлары; 7 – 
жүйке талшығы

жүктеу/скачать 5,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: