Абай атындағы ҚазҰпу-нің хабаршысы, «Əлеуметтік жəне саяси ғылымдар» сериясы, №2 (74) 2021 ж

ВЕСТНИК КазНПУ им. Абая, серия «Социологические и политические науки», №2 (74), 2021 г. 
87 
G. Buchenrieder, Т. Dufhues, J. Möllers, D. Runschke жəне G. Sagyndykova ауылдық жерлерден шыққан 
студенттер арасындағы көші-қонның себептерін зерттеген (Солтүстік Қазақстанның Ақмола облысы). 
Авторлардың пікірінше, экономикалық емес жəне экономикалық себептер елге қайту ниетін 
қалыптастыру үшін бірдей маңызды. Ірі қалаларда оқитындармен салыстырғанда, кішігірім қалаларда 
оқитын студенттер жиі оралғысы келеді. Олар сонымен қатар, этникалық тұрғыдан қайту ниетіндегі 
үлкен айырмашылықты байқаған [13, 2 б.].
А. В. Меренков, Д. Г. Сандлер, В. С. Шавриннің пікірлерінше бүгінгі таңда жастарды жұмыспен 
қамтуға байланысты бірқатар проблемалар бар. Бұл проблемалар əлеуметтік, экономикалық, 
технологиялық, көші-қон себептеріне, еңбек нарығы құрылымының жəне қазіргі адам өмірінің барлық 
салаларының тез өзгеруіне байланысты. Жастарды жұмысқа орналастыру мəселесін шешу кезінде 
олардың құндылық-ынталандыру қондырғылары өзгеше болады – дейді авторлар [14, 121 б.].
Э.Ф. Зеер, В.С. Третьякова, В.И. Мирошниченконың көзқарасы бойынша постиндустриалды 
əлеуметтік-экономикалық құрылымға жəне ақпараттық қоғамға көшу əлемдік кеңістікке тəн білім 
дағдарысын тудырды. Жоғары технологиялардың қарқынды дамуы жəне білімнің тез ескіруі кəсіптердің 
өмірлік циклін едəуір қысқартты жəне жұмыспен қамту саласында терең құрылымдық өзгерістер 
туғызды. Авторлардың пікірінше, білім беру міндеттерін шешу педагогтарды сапалы даярлаудан 
басталады, өйткені білім беру ұйымының болашақ түлектерінің сапасы ең алдымен педагогтардың 
құзыреттілік деңгейіне байланысты болады [15, 114 б.].
Ю.В. Яровых: «Мансаптық өсу, егер қызметкер кəсіпқойлықтың келесі сатысына өту үшін жəне 
тиісінше жауапкершіліктің неғұрлым жоғары деңгейіне шығу үшін барлық жаңа құзыреттерді иеленуге 
ұмтылатын болса ғана мүмкін болады. Педагогтың өзін-өзі жетілдіруге, əлеуметтің өзгермелі 
жағдайларына бейімделуге, тұрақты өздігінен білім алуға ұмтылуы мансаптық өсуге ықпал етуі мүмкін. 
Өз кезегінде, бұл қызметкерлерден өзін-өзі дамыту қабілетін талап етеді жəне ол өзін тиісті деңгейде 
ұстап қана қоймай, сонымен қатар бəсекеге қабілеттілігін арттыратындай көрінуі керек. Өйткені, 
педагогикалық қызмет - бұл бүкіл қоғам үшін маңызы бар жəне мұғалімдерден жүйелі жəне үздіксіз білім 
алу нəтижесінде алынған жəне қолдау көрсетілетін терең білім мен ерекше шеберлікті қажет ететін 
жоғары білікті жұмыс», - деген өз мақаласында [16; 15 б.].
N.R. Bae жəне T.S. Cho мақалаларында «Жоғары білімі бар əйелдердің мансабын тоқтатуы 
əйелдердің адами ресурстарын дамыту тұрғысынан айтарлықтай проблемаға айналып отыр. Өз жұмысын 
тастап, мансабын тоқтатқан əйелдер бала тəрбиесінің немесе отбасындағы рөлінің ауыртпалығы азайған 
соң жаңа жұмысқа орналасуда қиындықтарға тап болады. Сондықтан əйелдердің тілегенінен, күткенінен 
немесе білім деңгейінен салыстырмалы түрде төмен қара жұмысты немесе уақытша жұмысты таңдаудан 
басқа амал жоқ», - деген тұжырымдаға келген [17, б.175].
С.А. Ирсалиев, М.Б. Камзолдаев, Д.Н. Ташибаева, А.Т. Копееваның сараптамалық есептерінде
қазақстандық жастардың педагогикалық мамандықты таңдауын ынталандыруға жəне мұғалімдердің 
өздерінің кəсіби қызметін жалғастыруға ниеттенуіне əсер ететін факторларды анықтау мақсаты болып 
табылатын зерттеу нəтижелері ұсынылған. Авторлар есептерінде елдегі мұғалім мамандығының 
мəртебесін көтеру неғұрлым тұтас көзқарасты талап ететіндігін атап өткен. Зерттеуге қатысушылар 
педагогикалық кəсіптің төмен мəртебесін қабылдауды бəсекеге қабілетсіз жалақымен, педагогтердің 
қызметі мен БАҚ-тағы еңбегінің жеткіліксіз жариялануымен, педагогтердің лауазымдық міндеттеріне 
кірмейтін, балалар мен олардың ата-аналары тарапынан құрметтемеушілік көрсетілетін қызметке 
тартылуымен байланыстырады. Дегенмен, олар елімізде мамандықтың беделін арттыру бойынша 
жұмыстар жүргізіліп жатқанын да атап өткен (мысалы, жыл сайын жаңашыл мұғалімдерді көтермелеуге 
жəне үздік тəжірибені таратуға мүмкіндік беретін "Үздік педагог" республикалық конкурсы, өңірлік білім 
басқармалары деңгейінде де түрлі іс-шаралар) [18, 110 б.].
Əдебиеттерді шолу негізінде келесі болжамдар (гипотезалар) ұсынылады: 
-
Түлектердің əлеуетті көші-қоны "қолайлы өмір сүру деңгейі", "табыс алу мүмкіндігі" жəне 
"мəдени орта" сияқты факторларға негізделген; 
-
мансаптық өсуге ықпал ететін факторлар - педагогтың өзін-өзі жетілдіруі, əлеуметтің өзгермелі 
жағдайларына бейімделуі, тұрақты өздігінен білім алуға ұмтылуы; 
-
бəсекеге қабілетсіз жалақы, мұғалімдердің жоғары жүктемесі жəне педагог кəсібінің əлеуметтік 
мəртебесінің төмендігі мұғалімдерді жұмыста ұстап қалудың негізгі сын-тегеуріні болып отыр. 
Түлектер арасындағы əлеуетті мигранттар туралы ақпарат маңызды, өйткені біріншіден, Қазақстанды 
жоғары білімді кадрлармен қамтамасыз ету тұрғысынан жоғары білімнің тиімділігін көруге мүмкіндік 
береді; екіншіден, сұранысы төмен кəсіптерді анықтау үшін қажет. 

Абай атындағы ҚазҰПУ-нің ХАБАРШЫСЫ, «Əлеуметтік жəне саяси ғылымдар» сериясы, №2 (74) 2021 ж. 
88 
35,40%
44,80%
0,70%
0,20%
1,70%
2,50%
0,70%
2,50%
1,20%
1,50%
2,70%
1,20%
2%
0,20%
0,20%
0,20%
1%
0,20%
0,70%
Жауап жоқ
Алматы
Кентау
Талдықорған
Тараз
Шымкент
Көкшетау
Нұр-Сұлтан
Павлодар
Орал
Қызылорда
Қостанай
Ақтобе
Арқалык
Петропавл
Арал
Байқоңыр
Щучинск
Атырау

жүктеу/скачать 493,36 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: