Абай Құнанбайұлы

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ САБАҒЫНА

Абай Құнанбайұлы

«Лай суға май бітпес қой өткенге»

Абайдың ішкі дүниетанымының сыры “Абай діні – ақылдың діні» Абайдың “жан сыры” туралы ойлары

Бұл

біздің мақсатымыз

Өлеңнің тарихы

Абайдың 1895 ж. жазған өлеңі.

Әрқайсысы 4 тармақты 7 шумақтан 

тұрады

Көлемі 28-жол. 

Үлкен үміт күткен баласы Әбдірахманның өліміне байланысты шығарылған.

Қараңғылық шырмауына шатылған елдің надандығына сүйікті ұлынан айрылу қайғысы қосылып, «берген бе тәңірім саған өзге туыс» деп мұңданады, ақын көңілі құлазиды. 

Мағынасыз «бос қуыстай» дүниеден орын таппай, «бір-ақ уыс» болып отырған ақын дінге иек артады.

Құлазыған көңіл күйін ғажап шыншылдық суретпен бейнелеп, шарасыз халін «халық», «махлүқ», «дәһрі», «ләмәкан» сияқты діни лексикамен бедерлейді.

Абайдың діні - ақылдың, сыншыл ойдың діні.

«Түп иесін көксемей бола ма екен?» дей тұрып, тәңіріні іздеу, дінге сенудің өзі мейлінше ақылды, саналы болуы керектігін айтады.

11 буынды қара өлең ұйқасымен өрнектелген. 

Өлең - осындай қарама-қайшы пікірге толы, драмалық қуаты күшті туынды.

Лай суға май бітпес қой өткенге

Лай суға май бітпес қой өткенге,

Күлеміз қасқыр жалап, дәметкенге.

Сол қасқырша алақтап түк таппадым,

Көңілдің жайлауынан ел кеткен бе?

Берген бе тәңірім саған өзге туыс?

Қыласың жер-жиһанды бір-ақ уыс.

Шарықтап шар тараптан көңіл сорлы

Таппаған бір тиянақ не еткен қуыс?

Күні-түні ойымда бір-ақ тәңірі,

Өзіңе құмар қылған оның әмірі.

Халиққа махлуқ ақылы жете алмайды,

Оймен білген нәрсенің бәрі — дәһрі.

Өзгені ақыл ойға қондырады,

Біле алмай бір тәңіріні болдырады.

Талып ұйықтап, көзіңді ашысымен,

Талпынып тары да ойлап зор қылады.

Көңілге шек шүбәлі ой алмаймын,

Сонда да оны ойламай қоя алмаймын.

Ақылдың жетпегені арман емес,

Құмарсыз құр мүлгуге тоя алмаймын.

Мекен берген, халық қылған ол лә мәкан

Түп иесін көксемей бола ма екен?

Және оған қайтпақсың, оны ойламай,

Өзге мақсат ақылға тола ма екен? 

Өмір жолы — тар соқпақ, бір иген жақ,

Иілтіп, екі басын ұстаған хақ.

Имек жолда тиянақ, тегістік жоқ,

Құлап кетпе, тура шық, көзіңе бақ.

Бұл жолдардағы негізгі ой, яғни өзінің жаратылысы туралы білгісі келу, адам баласының санасы толыққан кезде өзіне-өзі қоятын ең үлкен, ең маңызды сұрағы деп білемін. Өзінің түп иесін іздеу, қайдан келдім, қайда барам деп толғану пенденің саналы адам деңгейіне көтерілгенін көрсетсе керек.

Ұлы Абай «Құлап кетпе, тура шық, көзіңе бақ» деп өмір жолының қауіпті екенін, сондықтан өте сақ болу керек екенін түсіндіреді.

Оны ескермеуге, өзгертуге болмайды. Құлап кетпей сонда тура шығып, өмірдің түпкі мақсатына жетуге болады. Ол үшін көзіңе бағып, сақ болу керек, яғни болмыс заңдылығын дұрыс түсініп, оны дұрыс пайдалана білу керек.

СӨЗ ҚОРЖЫН

халиқ (араб) - Жаратушы

дәһрі (араб) – дінсіз

Ләмәкан (араб) – мекенсіз, орынсыз

Хақ (араб) – рас, ақиқат, шындық

СҰРАҚТАР

• Адам баласының өмір сүруі жөнінде қандай философиялық ой айтады?
• Өлеңдегі “қасқыр” бейнесінен нені аңғардыңдар? Ақын нені тұспалдап тұр?
• Ақын өлеңінде діни лексиканың жиі қолданылуында не себеп бар?
• Рухани құлазу ұғымын қалай түсінесіңдер?
• Ақын “Хақты танымас бұрын адам өзін, өзінің менін тануы керек”деген ой айтады. Бұл сөздің мәнісі неде?

ВИДЕО КӨРЕМІЗ

ТҮЙІН

“Лай суға май бітпес қой өткенге” деген өлеңінде Абай тәңірге деген ішкі нанымдарының сырын ашып,өзін құдайына бас иген көп мұсылманның бірі ретінде танытады. Бірақ ойшыл ақын осы таным шеңберінде тұрып қалмай, түп иенің өзін ақыл сынына салып барып нануға бағыт алады.

«Лай суға май бітпес қой өткенге» өлеңінен үзінді жаттап,, видеоға түсіріп adia1960@mail.ru поштасына жібер.

30-32-беттер

“Абайдың діні-шартты ақылдың діні”

тақырыбына эссе жаз.

(150-200 сөз)

КЕРІ БАЙЛАНЫС

Абай өлеңдерін оқу барысында алған ақпараттарымызды тұжырымдап, өз жетістіктерімізге баға берейік

Білім- тақырып бойынша алған ақпараттарым

Эмоция - сабақтағы көңіл-күйім

Баға – өз жетістігіме беретін бағам

Сын - өз бойымда нені дамытуым керек?

Идея - маған келген жаңа ой

Сіздермен бірге болған мен Адия Оразақынқызы

YouTube каналыма жазылыңыздар

adiya_orazakyn

Сұрақтар мен тапсырмалардың жауабын комментарийге қалдыруға болады

БІЛІМ АЛАҢЫНДА кездескенше!!!!