Абуева Кадыржана Кабиденулы 4 января Көкшетау, 2014 (5 к) с-23 с-23 сборник
Ертедегі керейлер туралы зерттеудің өзекті
жүктеу/скачать 1,86 Mb. Pdf көрінісі
|
abuev
| Ертедегі керейлер туралы зерттеудің өзекті
мәселесі-олардың қай тілді падаланғандығы жөнінде. Осы тақырыпқа қалам тартқан зерттеушілер Рашид-ад-диннің қарама-қайшылыққа толы еңбегіне сүйенеді. Кейде ол өзінің жазған «Түркі тайпасы туралы» бөлімінде керейлердің түркіден шыққанын жоққа шығарады да, «монғолдан тараған»-деп жазады[11]. Ол керейлер туралы: «
»-деп
түсіндіреді[12]. Тіпті ол монғол туралы « в древнее время монголы былинародом, принадлежащим к тюркским племенам » [13]-деп жазады. Сірә Рашид-ад-дин үшін «түркі» термині этникалық та, лингвистикалық та емес, әлеуметтік-саяси жағынан «көшпенді» сөзінің баламасы сияқты. Сондықтан да ол түркі тайпаларының құрамына тек түркі ғана емес, сонымен қатар монғол, таңғұт, түнгус-манжур тайпаларын да жатқызады. Керейді
монғолтілділер қатарына жатқызушылар «
» (кэрэит, кэрээд т.б.) термині монғол тіліндегі сөз және ойрат (батыс-монғол), қалмақ тілінде «қарға» деген мағынаны білдіреді дейді.Бұл термин яғни «кэрэ» сөзі ойрат- қалмақ тіліндегі «қарға» сөзі, ол көпше түрде қолданылатын кэраат (халха-монғолша-хэрэит) болып шығады[14]. Кереит этнонимінің монғол тілінде оңай түсіндірілетінін ескерсек, жоғарыдағы авторлардың яғни керейлерді түркіден шықты 117
деген пікірінің қате екенін мойындауға тура келеді[15]. Әбілғазы «кереит» сөзін «қара қой» деп аударып, олардың түркі тілдес екендігін айтады[16]. Түркітанушылардың басым көпшілігі бұл пікірді қолдайды [17].Керейді атақты шығыстанушы Н.А. Аристов та түркілерге жатқызады. Мысалы ол жоңғар аймағында «кериет», «абагас» керей және абақ керей сөздерінен айнымайтынын, сонымен қатар «эркэтын» түркі тайпасындағы арғын болуы мүмкін екендігін жазады [18]. Орыс тарихшылар Грумм-Гржимайло, Санжеев
Г,. Владимерцев Г., Киселев С. және басқа да ғалымдардың керейді монғол тілділер қатарына жатқызуы сын көтермейді [19].
Керей мен қаңлының туыстығы жөніндеде деректер бар. Бұл туралы белгілі қазақ зерттеушісі А. Қадырбаевтың қытай дерегінен алынған мағлұматтарына сүйене отырып, жасаған тұжырымын мысалға келтіруге болады: «… В китайском источнике «Мэнуэр-шицзы» говорится: Кереиты были предками канглы. Западные племена именовались канглы, восточные –кереями… » [20]. Зертеуші Р. Храпачевский өз еңбегінде керейлердің түрік екендігін, олар түріктің қаңлы мен оғыздан шыққандығын және тілі түрік болғандығын еске салады [21]. П.
Ратчневский керейлердің ішіндегі монғолдық элементтердің болуын қидандардың бір бөлігінің керейлерге сіңіп кетуімен түсіндіреді. [22]. В.И. Рассадин монғолдың «Құпия шежіресінің» тіліндегі түркизмге талдау жасай отырып, керей мен наймандардағы кісі есімдерінің құрамында түрік элементтері көбірек кездесетіндігі ертедегі түрік мәдениетінің зор ықпалы болғандығын көрсетеді деген қорытындыға келеді [23].Р.Г. Кузеев ХІХ ғасырдың басындағы керейлерді кейбірінің түркіден, енді бірінің монғолдан шыққан дейді [24].. Н. А. Аристов. Г.И. Грумм-Груммжимайло, В.В. Бартольд, Х.Ховорс және басқалар бастаған пікірталастың соңғы нүктесі әлі қойылған жоқ, бірақ соған қарамастан керейлерді түркіденен шыққан деген идеяны айтушылар қатары көбейе түсуде [25].Сонымен қатар бұл авторлар найман мен керейлер тек қана түркітілді емес қыпшақ тілінде сөйлеген деп те есептейді [26]. Қорыта айтқанда, қалай дегенмен көне керей тайпалары өзінің геосаяси жағыдайына байланысты қос тілді меңгеріп, этникалық жағынанда әрқилы болуы мүмкін. жүктеу/скачать 1,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|