-кесте. Кейбір ауыл шаруашылығы дақылдарының минералды тыңайтқыш құрамындағы

156 157

25-кесте. Май бұршақ өсімдігінің тыңайтқыш құрамындағы ¹⁵N қабылдауы


(Р.Х.Рамазанова мәліметтері)

Тәжірибе	Барлығы,		оның ішінде, мг
варианты	мг	жапырақта	сабақта	жармада	дәнде
N30PK	356	8,2	40,9	25,6	281,3
N60PK	647	17,5	72,5	41,3	502,7
N90PK	986	11,8	119,3	110,7	744,5
N30 +PK	569	9,7	25,6	32,4	501,3
N60 +PK	1240	8,7	47,1	48,4	1135,8

¹⁵N изотопымен таңбаланған азот тыңайтқышын топырақтағы аммоний ионының алмаспайтын күйге ауысу процесін және сіңімді азот қорын анықтау үшін де қолданады. Реакциясы қышқыл, гумус мөлшері көп, биологиялық белсенділігі мен температурасы жоғары топырақтардың аммоний катионын алмаспайтын күйге көшіру қабілетінің төмен болатындығы анықталды.

Топырақ құрамындағы сіңімді азоттың жалпы мөлшерін мына формуламен есептеп шығарады:

_{NΤ =} A% ⋅ D a%

мұнда,

N_т - топырақ құрамындағы сіңімді азоттың жалпы мөлшері (мг, г);
А% - тыңайтқыш құрамындағы ¹⁵N изотоп мөлшері;
а% - өнім құрамындағы ¹⁵N изотопының орташа мөлшері.
26-кесте. Өсімдікті талдау арқылы есептеп шығарылған топырақ құрамындағы сіңімді азоттың қоры (Ф.В.Турчин мәліметі), дақыл – жаздық бидай

		Са(15NO3)2 15N=10,05%
	Өсімдік		азот дозасы Д=0,25 г
		өнім		ыдыс
Өнімді	тің			топырағындағы
		құрамында	өнім
	құрғақ			сіңімді азот қоры,
жинау		ғы жалпы	құрамынд
	затының				мг
мерзімі	массасы,	азот	ағы 15N
						топырақ
		мөлшері,	мөлшері,
	г					тың
		мг	%	жалпы
						меншікті
						азоты
Түптену	1,43	74	6,35	400		150
кезеңі
Масақтану	19,45	2,98	6,65	382		132
кезеңі
Гүлдеу	19,10	257	6,24	406		156
кезеңі
Толық	30,50	306	6,24	406		156
пісу кезеңі

Топырақтың (Т) «меншікті» сіңімді азот қорын мына формуламен есептеп шығарады:

Т = N_т – Д,

мұнда, Т – топырақтың «меншікті» сіңімді азот қоры (мг,г,кг);

N_т – топырақ құрамындағы сіңімді азоттың жалпы қоры
(мг,г,кг);

Д – топыраққа берілген тыңайтқыш құрамындағы ¹⁵N изотопының мөлшері (мг,г,кг).

158 159

160 161

3. 
   Егістік тәжірибелер мен топырақты талдау бойын-ша дайындалған тыңайту жүйесін тексеру. Ауыспалы егіс дақылдарының химиялық құрамын анықтау арқылы тыңайту жүйесіне түзету енгізуді және тыңайтқышты тиімді пайдала-нуды қамтамасыз етеді.
   

3. 
   Тұқымдық учаске өсімдіктерінің қоректенуін бақылау және олардың өсіп жетілуінің әртүрлі кезеңдерінде элементтердің физиологиялық маңызына байланысты тыңайтқыш қолдану.
   

3. 
   Тыңайтқыштар және басқа агротехникалық тәсілдермен жүргізілген егістік тәжірибелердің нәтижелерін талдау және дақыл өніміне олардың әсерінің өзгеше болу себептерін анықтау. Егістік тәжірибе тыңайтқыштың өнімнің өсуіне не-месе төмендеуіне әсерін көрсетеді. Ал көптеген құбылыстар, атап айтқанда, тыңайтқыштың топырақпен әрекеттесуі, өсімдіктің қоректік заттарды пайдалануы және биохимиялық процестерге тыңайтқыштың әсері туралы мәліметтерді өсімдікті талдау арқылы алуға болады. Бұл тыңайтқыш тиімділігін аныықтауға және тәжірибе жүргізуде жіберілген кемшіліктерді түзетуге көмектеседі.
   

3. 
   Өсімдік қоректенуінде әртүрлі элементтердің жетіспеушілігінен немесе артық болуынан пайда болған ауруларды анықтау. Мысалы, өсімдік қоректенуінде азот жетіспесе жапырақтары бозғылт, сары жасыл түсті әрі майда болады. Жемістері майда, сабақтары жіңішке, әлсіз келеді. Керісінше, азотпен артық қоректенгенде өсімдіктің вегетативтік массасы шамадан тыс күшті жетіліп, күңгірт-жасыл түске боялады, жемістің пісуі кешігеді, ауа-райының қолайсыз жағдайына қарсы тұру қабілеті төмендейді.
   

3. 
   Өсімдік өнімімен кететін қоректік элементтердің мөлшерін анықтау.
   
4. 
   Тыңайтқыштың өнім сапасына әсерін анықтау. Сонымен өсімдікті химиялық әдістермен талдауды,
   

тыңайтқыш қолданудың көптеген теориялық және практикалық мәселелерін анықтау үшін кеңінен пайдалануға болады. Соңғы уақытта өсімдікті талдау егістік, вегетациялық және өндірістік

тәжірибелерде ілеспелі әдіс ретінде жиі қолданады. Өсімдікті ілеспелі әдіспен талдау екі бағытта жүргізіліп келеді:

1. 
   өсімдікті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілген зертхана жағдайында жалпылама талдау;
   
2. 
   тікелей егістіктің өзінде өсімдік сынамасын жылдам және жеңілдетілген әдіспен талдау.
   

Агрохимиялық зерттеуде қолданылатын өсімдікті талдаудың химиялық тәсілдерін былай топтастырады:

1. 
   күл құрамындағы химиялық элементтерді талдау;
   

2. 
   азотты анықтау;
   

3. 
   органикалық заттардың жеке топтарын анықтау (бе-лок, май, қант, крахмал, клетчатка, витамин, органикалық қышқылдар т.б.);
   

4. 
   азот қосылыстарының әртүрлі формаларының мөлшерін анықтау (нитратты азот, аммоний азоты, амид азо-ты, амин азоты);
   

5. 
   фосфор қосылыстарының әртүрлі формаларын анықтау (қышқылда еритін минералды фосфор, липидтердің органикалық фосфоры, фосфатидтер, нуклеин қышқылының фосфоры);
   

6. 
   көмірсулардың әртүрлі топтарының мөлшерін анықтау. Өсімдікті талдау әдістерінің негізгі принциптері төменде
   

көрсетілген оқулық-практикумдарда толық баяндалған: А.В.Петербургский «Практикум по агрономической хи-мии», Б.А.Ягодин «Практикум по агрохимии», В.Г.Минеев «Практикум по агрохимии», Б.П.Плешков «Практикум по биохимии растений», Р.Елешев, Т.Смағұлов, Б.Бәсібеков, Ә.Балғабаев «Агрохимия практикумы»,

жүктеу/скачать 1,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: