«Агрономияның барлық міндеттері, егер олардың мәнін байыбына жете ұғынсақ, өсімдіктердің дұрыс қоректену жағдайларын анықтап, дәл жүзеге асыру болып табылады», деп тұжырымдалған

Агрохимиялық зерттеулерде тұрақты ауыр ¹⁵N изото-пы жиі қолданылады. Табиғи азот 99,68%-дық ¹⁴N және 0,38%-дық ¹⁵N изотоптарының қоспасынан тұрады. Егер екі изотоптың арақатынасын бірге тең деп алған жағдайда, қосылыстың ¹⁵N изотоппен байытылғанын көрсетеді. ¹⁵N изотопымен байытылған азотты тыңайтқыш (мысалы, ам-моний сульфаты немесе кальций селитрасы) алу үшін пайдаланғанда, оның құрамындағы азот таңбаланады.

Егістік және вегетациялық тәжірибелерде ¹⁵N изото-пымен таңбаланған азот тыңайтқышын қолдану арқылы өсімдік тамыр жүйесінің азотты сіңіру қабілетін және оны жер бетіндегі мүшелеріне жеткізу, топырақтан сіңірілген нитраттар мен аммоний тамырдың өзінде-ақ өңделіп, органикалық заттардың құрамына кіретіндігі анықталады. Сонымен қатар топырақ температурасы, өсімдіктің су-мен қамтамасыз етілуі және тамырдың зат бөліп шығаруы, тыңайтқыштың топырақпен әрекеттесуі сияқты сыртқы орта жағдайларының тамырдың азотты сіңіруіне күшті әсер ететіндігін дәлелдеді.

Өсімдік немесе топырақ құрамындағы таңбалы тыңайтқыш азотының мөлшерін мына формуламен анықтайды:

• 
  ₌ No ⋅ a%
  
  • 
    A%
    

N_т - өсімдік немесе топырақ құрамындағы тыңайтқыш азотының мөлшері (мг, г);

N_о - өсімдік немесе топырақ құрамындағы жалпы азот мөлшері (мг, г);

а% - өсімдік немесе топырақ құрамындағы ¹⁵N изотоп мөлшері;

А% - тыңайтқыш құрамындағы ¹⁵N изотоп мөлшері.

Көптеген вегетациялық тәжірибелер мәліметтеріне қарағанда белоктың құрамындағы азоттың 50%-ы таңбалы азот есебінен жаңарады. Бұл синтезделген белок молекуласының үздіксіз жаңарып отыратынын көрсетеді.

Ф.В.Турчин бұршақ тұқымдас өсімдіктердің тамырындағы түйнек бактериялардың атмосфера азотын сіңіру процесін зерттеуде ¹⁵N изотопын қолданды. Бұршақ, беде, жоңышқа өсімдіктерін көлемі 20×20 см ыдыстағы топырақта өсірді. Атмосферадағы молекулалық азотты қарқынды байланы-стыру кезеңінде ыдыстарды өсімдіктерімен бірге арнайы дайындалған шыны камераның ішіне орналастырып, ¹⁵N изотоппен қанықтырылған газ күйіндегі азотты береді. Осы тәжірибелер нәтижесіне сүйене отырып Ф.В.Турчин атмос-фера азотын байланыстырудан түзілген алғашқы қосылыс-аммиак бактерия клеткасында емес, түйнектердің тканда-рында шоғырланады деген қорытынды жасады.

Соңғы жылдары азот тыңайтқыштарының топырақпен әрекеттесуін және олардың құрамындағы азотты өсімдіктің әртүрлі жағдайда қабылдауын зерттеу үшін ¹⁵N изото-пы кеңінен пайдаланылып жүр. Азот тыңайтқыштарының топырақта өзгеріске ұшырау процесін ¹⁵N көмегімен анықтау нәтижесінде тыңайтқыш құрамындағы азотты пайдалану коэффициенті нақтыланды (24-кесте).

Сонымен азот тыңайтқышының құрамындағы азоттың егістік тәжірибеде 40%-ын, вегетациялық тәжірибеде 50-60%-ын өсімдік пайдаланатыны белгілі болды.

жүктеу/скачать 1,58 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: