Аксиология философиясы және этика

Дін-рухани нормалар мен мінез-құлықтың, әдет-ғұрыптардың, діни іс-әрекеттердің жиынтығы мен адамдарды діни ұйымдарға (шіркеуге, діни қауымға) біріктіру арқылы табиғаттан тыс сенімге негізделген әлемді ұғынудың ерекше нысаны болып табылады.

Діннің басқа анықтамаларына келер болсақ:

-қоғамдық сананың бір түрі ретінде табыну нысаны болып табылатын табиғаттан тыс күштер мен жаратылыстарға: құдайлармен рухтарға сенуге негізделген рухани көзқарастар жиынтығы болып есептеледі;

-жоғары күштерге құлшылық ету. Дін тек жоғары күштердің бар екеніне сенім ғана емес, сонымен қатар бұл күштерге ерекше қарым-қатынасты белгілейді;

-адамның бейбітшілікке және өзіне деген қарым-қатынасының ерекше түрі ретінде шындықтың әдеттегі өмір сүруіне қатысты басым болып табылатын бөтен дүние туралы ұғымдармен негізделеді;

Әлемді бейнелеудің діни дүниетанымы діни сенімге сүйенеді және адамның адамзаттық рухани әлемге деген қарым-қатынасымен, адам туралы бірдеңе білетін және ол өз өмірін кейбір жолмен бағдарлануы тиіс адам болмысымен байланысты болады. Сенім мистикалық түсінік арқылы қалыптасуы мүмкін.

Діни сенім үшін жақсылық пен жамандық, адамгершілік, өмірдің мақсаты мен мәні және т.б. осы сияқты ұғымдар ерекше маңызды болып табылады.

Көптеген діни қауымдастықтарда діндарлар (діни табынушылылар) елеулі орын алады.

Діннің негізгі белгілері

Дінді -шамандық, оккультизм және т. б. пайда болатын бірнеше нақты белгілермен анықталатын наным-сенімдік дүниетаным ретінде келесідей түсініктерді атауға болады:

1. Рухани болмыстың тазаруы — Құдайды— барлық адамның, адами болмыстың түпнегізі, жарушысы деп қабылдаумен негізделеді . Монотеистік діндерде Құдай нақты бар және мінсіз, адамның рухани ұмтылысының түпкі мақсаты деп қарастырылады.

2. Адам белгілі бір жағдайларда рухтарға, зұлымдық күштеріне сенуі мүмкін. Кейде наным-сенімдік діндерде рухқа деген сенім Құдайға деген сеніммен салыстырғанда басымырақ болады.

3. Адам сенім негізінде қалыптасатын Құдаймен рухани бірлікке қабілетті болып табылады. Діни сенім дегеніміз тек Құдайдың бар екеніне сену ғана емес, сонымен қатар осы діннің догматалары мен өсиеттеріне сәйкес келетін сенушінің бүкіл өмірінің ерекше сипатын құрайды.

4. Адам тек биологиялық тіршілік етуші ғана емес, ең алдымен рухани, жеке адам болып табылады. Сондықтан барлық діндерде адамның рухының мәңгілік екені жайында ілімдер кездеседі.

5. Дін материалдық құндылықтармен салыстырғанда рухани және адамгершілік құндылықтарды жоғары қояды. Дінде бұл ұстаным әлсіз дамыған сайын, соғұрлым сенім төмен деңгейде болады.

6. Табыну Құдайға құлшылық етуді білдіреді - ғұрыптық ережелер мен ұйғарымдардың және әрекеттердің жиынтығы ретінде қарастырылады.

Діннің негізгі қызметтеріне келер болсақ:

- Дүниетанымдық қызметі — дін, сенушілердің пайымдауы бойынша, олардың өмірлерін ерекше мағынамен және мағынамен толықтырады.

- Коммуникативтік қызметі-сенушілердің өзара қарым-қатынасы, Құдаймен, Періштемен (рухпен), қайтыс болған адамдардың жанымен, қасиетті адамдармен қарым-қатынас жасау мүмкіндігін білдіреді. Қарым-қатынас, оның ішінде әдет-ғұрыптық қызметте жүзеге асырылады.

- Компенсаторлық, немесе жұбаныштық қызметі- психотерапевтикалық, сондай-ақ оның дүниетанымдық функциясымен және әдет-ғұрыптық бөлігімен байланысты: оның мәні діннің орнын толтыру, өзінің әлсіздік сезімдерін жою, жеке сәтсіздіктің, реніштің және болмыстың ауырлығының ауыр уайымынан, өлімнің алдындағы қорқынышынан арылтуға тырысады.

-Реттеушілік қызметі -әрбір діни дәстүрде жасалатын және адамдардың мінез-құлқының өзіндік бағдарламасы болатын белгілі бір құндылық ұстанымдары мен адамгершілік нормаларының мазмұнын жеке адамның түсінуін қарастырады.·

-Интегративті қызметі — адамдарға өздерін ортақ құндылықтар мен мақсаттармен бекітілген бірыңғай діни бірлестік ретінде сезінуге мүмкіндік береді, адамға осындай көзқарастар, құндылықтар мен сенімдер бар қоғамдық жүйеде өзін-өзі тануға көмектеседі.

· -Әр түрлі қауымдастықтар мен мемлекеттердің саяси көшбасшылары дінді өз іс-әрекеттерін түсіндіру, адамдарды біріктіру немесе діни қатыстылығы бойынша саяси мақсаттарға бөлу үшін пайдаланады.

-Мәдени қызметі-дін таратушы топ мәдениетінің таралуына әсер етеді. Мысалы: діни жазба, музыка, этикет, мораль, философия және т. б арқылы мәдениет таратылады.·

- Дезинтеграциялаушылық қызметі-дін адамдарды бейбітшілікке шақыру үшін, түрлі діндер мен діни нанымдар арасындағы, сондай-ақ діни топтың ішінде өшпенділікті және тіпті соғысты болдырмау үшін пайдаланылуы мүмкін.

Американдық футуролог, Рэймонд Курцвейлдің пікірінше: «діннің негізгі рөлі-өлімді ұтымды ету, яғни өлім трагедиясын жақсы құбылыс ретінде түсіну» болып табылады.

Діни сана— белгілі бір діни идеялар мен құндылықтар әсерінен сондай-ақ белгілі бір дін мен діни топқа қатысты қалыптасады.

Діни сана өзара байланысты екі түсінікті біріктіреді: діни психология және діни идеология.

Діни психология— бұл діни идеялардың белгілі бір жүйесімен байланысты және барлық дін ұстанушыларына тән көзқарастар, сезім, көңіл-күй, әдеттер, дәстүрлер жиынтығы болып табылады.

Діни идеология-бұл діни ұйымдар кәсіби дін ұстанушылар мен діни ұйымдардың әзірлеумен және насихаттаумен айналысатын идеялар жүйесі.

Олар өз дәуірінің әлеуметтік қатынастарын біріктіретін, қондырма элементі ретінде әрекет етеді және шындықтың иллюзорлық, фантастикалық көрінісі болып табылады. Діни психология мен діни идеологияның мазмұны-табиғаттан тыс сенімді құрайды. Бірақ олардың арасында айырмашылықтар бар.

Генетикалық тұрғыда діни психология және діни идеология дін дамуының сатысы болып табылады. Діни психология алғашқы қауымдық дәуірде адамдардың табиғи және қоғамдық күштеріндегі үстемдіксіздігінің табиғи көрінісі ретінде пайда болды. Қоғамның дамуына қарай діни психология негізінде діни идеологияның элементтері пайда болады. Ақыл — ой және дене еңбегінің дамуымен арнайы діни күшке табынатын адамдар-колдундар, емшілер, бақсылар, шамандар пайда болады. Діни сенімдердің стихиялық жиналуы барысында олар нақты-тарихи жағдайларға жауап беретін белгілі бір ұғымдарды, көріністер мен салттарды таңдап, бекіте отырып, сана элементін енгізе бастайды. Бұл кезеңде діни сенімдерді жүйелеу негізінен мифологиялық түрде жүзеге асырылады.