Алаш ісі" немесе "Түрме тарихына" қатысты деректер Мәңгілік сақталсын

Не керек, жолыға алмадық. Сені Қызылорда да кездестіремін деген оймен Қызылордаға соқтым. Мен келген күні таңертең Жақаңдыкіне барсам, Ж: “Жүсіпбеті шығарып жаңа жаңа ғана вогзалдан келдім”- деп отыр. Санды бір-ақ соқтым. Сені Ташкен мен Қызылорданың бірінде болар деп ойлап едім. Болмаған себебіңді Жақаңнан естідім. Ж. айтуынша, “Дәлелі- Дәлел”- дейді . Және Женяның (жеңгенің) науқасы Т-т әуесінің жақтырмайтындығы екінші себеп болса керек еді. Қалайда Орынборда оқшауырақ тұрып қалдың, енді орнығып қалған шығарсың. Әтсе де, сені Шымкентке шақыртуы күшті көрінеді ( Шымкент педтехникумының бастығына жолығып едім), өзің ырза болсаң олар тұрмыс жағынан мұңсыз қылар едік деп ынтық-ақ болып отыр.Әуесі жақсы жер, барсаң да теріс болмас еді. Әлі де кеш емес қой.

Енді әңгімені өз жағыма аударайын. Жаз-ай жарым елде болдым, 2 ай шамасы Қызылжарда болдым. Көңіл- күй жақсы. Әзірше ойлаған нысанаға дәл тиіп келеді. Ана жағын айтам. Бізге қырын қарайтын (өсек айтпаса іші кебетін бір адамдардан келген хабар болса керек ) біреу, ол туралы саған теріс информация берген сықылды. “Онымен мен қосылыппын, ол менен өзгеріп қалса да, сырттағы бір күш еріксі...................”- деген сықылды. Бұл сөздердің источнигі атақты қу таышулылардан шыққан көрінеді. Әминаның сіңілісін байділдин алды. ол тұқыммен біз ежелден дұрыс болмайтұғынбыз. Дұрысында бұрынғы күйімізден еш бір өзгеріс болған жоқ. Қайта одан көрі өмір қызығырақ болған сықылды. Бірақ саған ол күйді суретті түрде сездіруге қалам шабан ғой. Өзің

Мағжанға жолықтым. 15 күндей бірге болдық. Ол саған қатты разы. Жалғыз сын жазғандықтан емес, сенің соңғы жазғандарыңа қанағаттанды. Осы күнге шейін айызым қанған сәлетші қалам “Нұр күйі” болды. қызыққандықтан әлденеше оқыдым” – дейді. Ақынның мұнысы сен туралы ойлайтын менің ойлайтын менің ойларымды нық бекітті. Қуандым. Оныментүрлі мәселелер туралы көп кеңестім. Соңы пікірлері бар, дүниеге көзқарасы нығайған сықылды. Мұхтар оған: “Түбінде жалғыздар тобы жасайды, біз жалғыздар тобының құрамасы” – деп жазады екен. Бұл пікірді Мағжан да қуаттайды. Екпіні күшті қалам, сиқырлы сөз негізі берік пікір түбінде аып та, шалып та жығады – деп ақын шалқып – ақ жүрген көрінеді. Оның настроениесін көтеріп отырған Мәскеу. Мәскеуде әдебиет туралы пікір жарысы бар, майдан бар сықылды. Европа әдебиетшілерінің де соны пікірі жарыққа шығып қалатын шақтары болады –дейді. Марксшылдыққа қарсы пікірді қолдайтын әдебиетшілер де пікірлер ұсынатын сияқты. Тегінде бірезулік қылмай, ғылыми жетіп, сығалап жүріп таңдап ала алса, пікр-пікір тудыратын мйаданшылағандай. Қапелімшілік желөкпелер көп ағымның арасында кез-келгеннің қақтығыпсаломдай салмақпен біеуіне еріп жүре беретіндей сияқты. Біздің Қызылорданың ВАП-да сондай бір ағымға еріп бара жатқандай деседі. Түрлі әдебиет ағымдарымен таныстыру үшін олардың программаларының жиналып басылып шығыпты, Мағжан маған жібермек болды. Сен де сұрап алып таныс.

Мағжан саған жазудан қажитын емес, өзің де енді шет тұрғаннан екйін жазудан тартынбассың. Мағжан,Әлекең “Восиздаттың” науч. Сотрудниктері. Мүмкін бұлар арқылы жазуға кітапта алрсың. Мектеп блалары оқитын әдебиет кітаптарын қазақшаға аудару керек дейді, оларды осы күннен сұрауың керке сықылды.
ҮІІ том. 152-бет.
Мұхтар: әдебиет соңынан жарық алып түстім. Оқимын - деп Ленинградқа кетіпті. Оның “Таңдағы” соңғы жазған әңгімелерін оқыған шығарсың. Мен анық байқай алмадым, әйтсе де, жақсы-ау! Мұхтар Мағжанмен жиі жазысып тұрған екен, пікірлерін оқыдым. Олардың енді бірі ойы: сол ұйымдардың бір қазаққа қолайлы деген біреуіне қатынасып , қазақ әдебиетіне лайықты жол деген жолдарын ұсынбақ. Баяндамалар жасап, пікірлерін тыңдатпақ. Мағжан жаза бастапты. Мәскеуде бірнеше қырғыз, қазақ тілдерінде шыққан әдеби кітаптарға сын жазған екен, олар да басылыпты. Мағжан биыл бұл жағына күрделі кірісемін деп отыр.

Ташкенде тұрмыс жағынан биыл қыс ауырлақ көрмеспіз.Қошке институтқа әдебиет сабағын беремін деп барып еді, “Жәшейке қабыл алмады ”- деп жүгермектер қабыл алмады. Қошке военный школға кірді. Мен орыншамын. Менің мұндағы қуанышым: педфак түзеліпті, программа жақсы. Әдебиет тарихы. Тәрбие жағы күшті. Әзірге оқу басталған жоқ.

Жалғызсырайтын емеспіз. Жолдастар бар. Әйтседе, сенің оррының бөлек. Биылғы хатың мені көп желпілдірді. Жазып тұр. Не жазайын демессің. Өміріміздің қою-сұйығы , ащы-тұщысы бір-бірімізгемәлім шығар деп ойлаймын. Туғаныңды көргем жоқ, өлгеніңе жыламаймын-дейтін жеріміз жоқ. Достық пен махаббатқа сауда жоқ деген иман қайсымызда болса да бар. Достың таза сөзінен қымбат мен өзім әзірге білмеймін. Жалғыз-ақ, шын достық санаулы екенін білемін. Бірақ достықты тар кезең, талма жер көрсететін көрінеді ғой.

Жап-жақын жайшылықта көп достарды,

Мен неге жамандықта көрем.

дейтін ақынның сөзі сүзіліп өткен таза сөздің нақ өзі шығар деп ұғамын. Сенің жақсылығыңа- мерей өсіп қуана алмаған, жамандығыңа жаны ашып күйзеле алмаған ерлігі жоқ ездердің не керегі бар.

Жарайды жазып тұр.

Жәнеге (Жени, Евгения-Жүсіпбектің әйелі-Т.Ж.) жақсылап сәлем айт. Бектұр, Мәруа, Жанақ жолдастарға сүйіп сәлем. Анық адресіңді жазып жібер. Абдолладан сәлем. Ғабдолла. 12/ІХ-

ҮІІ том. 153-бет.

Ардақты Мағжан!

Сенің Мағжан, ақындығыңа тосыннан хат жазы, иманыңа, идтмхатыңа қол сұққалы отырмыз.

Ақылды- не ақылы қысқан аға айтады, не жан ашыр дос-жаран айтады. Жүздес, сырлас болмасақта туыстаспыз. Соған орай қолға қалам ұстап, дос-жарандық білдіргелі, ақындығыңа біз бірақылсымақ айтқалы келеміз.

Сен ақынсың. Күніміз де, көз алдымызда ұстайтын қазақ әдебиетінің “көгіне өрмелеп шығып күн болатын” үміткер ақын сенсің. “Жаралы жанды ”, “Қорқытты”, “Баянды” берген ақыннан одан да зор күтеміз. Қазақ әдебиетінде артынан мүрида етуге, өзіндік дәуір жасауға сенің қаламыңнан басқасының дәмесі жоқ. Ақындығыңа мін тағуға болмайды Сенен “әттең ғана” деп табарлық бір кемшілік: сен торығасың , зорығасың, зарланасың. Асау алып жүрегің “сұм өмір” деп жұбаныш таппайды. Келешектен жарық сәуле, жақсы үміт күтпейсің, “бүгінен жиренесің, безесің, түңілесің, өткенді жоқтап алданыш етесің. Өмірден түңілген, өмірге қол сермеген сары уайым, сары қайғыға түсіп барасың. Мұндай сары уайымшылық (пессимизм) ақынның бойын өсіре ме? Өріс ұзарта ма? Үмітсіз, тілексіз өмірде не мағына бар?

Сен Байронның рухына түсуге таяусың. Бірақ Байрон заманындағы қара күн (реакция) Байронның шеккен жиһан күйігі (мировая скорбь) бұл күнде бар ма? Қазақтың басына қиын қыстау күндер келген болса, қазақ жұтқа, апатқа, талауға, зорлыққа шалдықса, қайғырса күйінсе, оны “жиһан күйігі” деп санауға бола ма? Ол тар көзділік болмай ма? Сұр айдың артынан күншуақ болмай тұрған ба? Күннің көзін міңгілік бұлт басып тұру мүмкін бе?

Рас, қазақ ақынысың. Қазақ мұңын жырлайсың. Қазақты сүйесің, қазақпен бірге күйесің. Қам көңілді қайғыртып, уайым төгіп, қаяу салғаны қалай? “Торық па, жабықпа, түңілме, алдыңда жарық сәуле бар, жылтылдаған (Короленконың) “от” бар – деп көңілін көтеріп, демеу
ҮІІ том.154-бет
бергенің қалай? Болғаңды –“болды”-деуден болашақты болжау қиын. Әлде болашақты болашаққа сендіру, қараңы тұманды жылтылдаған сәуле көрсету қиын. Қазақтың келешегіне һеш бір сенім жоқ болса, жоғалатын елге сұлу сөз - әдебиет неге керек? Біз сенен дертке дәрмен болғандай, рух бергендей, ауыр халдан шара тауып шыққандай, келешекке мәдениетке, игілікке сүйрегендей сөз іздейміз. Өткенді өткендер де жоқтаған, зарлаған, жырлаған. Қазақтың жұртшылығына одан келген пайда қанша еді?

Пушкинді Пушкин қылған оның нұрлы ақылы, сергек көңілі, өмірді дұрыс бағалай білгендігі ғой. Сен туысың қазақтың, адымың қарға, елің мешеу болса да, өмірге ашық көзбен қарайтын 20-ғасырдың ұлы емессің бе. “Қу өмір, сұм жалған”, “жауыз жазым” дәуірі сұйылып, өмірдің қожасы, тақтың Алласы-адам болған заманда, адамға жаңа тілек жаңа арман, жақсы салт сананың заманында сен сықылды күшті ақынның .............өзгеріс кірмейді деуге көңіл бармайды.

Сарыуайымшыл болса да, бүгінде Байронды төңкеріс ақыны деп санап отыр. Төңкерісшіл болмаған ақынның өркені өспейді. Өркенің өсуіне тілектес болғандықтан, дос-жараның сөз айтып, көңілдегі мүддемізді шығарып отырамыз.

Жүрекке, ихтихатқа, иманға қолқа салу кімге болса да зорлық, әсіресе, ақынға зорлық. Сүйтсе де себепсіз нәрсе болмақ емес қой: таяу тұрған нәрсеге түткідей себеп болсақ, біздің мақсұтымыздың орындалғаны.

Жүсіпбек.

Бауырларың:

Молдағали.”

Бұл хаттағы жазу үлгісі Жүсіпбектікі емес, зады, Жүсіпбек айтып тұрған да Молдағали жазған болуы керек. Не бұтын, не кейін біреу көшірді ме екен? Және қадым таңбасын пайдаланып отырған. Соған қарағанда, Молдағалидың-ақ мәнері. Ал Молдағали деген – белгілі ағартушы, әдебиетші Молдағали Жолдыбаев па, жоқ па, оны ашып айта алмаймыз. Одан өзге лайықты адамды тағы да болжай алмадық.

Қадірлі (құрметті) Әли!..

Қызылордаға ауысу мәселесі түпкілікті шешілмегендіктенде сенің көптеген хаттарыңа дер кезінде жауап бере алмадым. Енді, Қазақ институтының ауыспайтынына қарамастан оқушылардың кетіп жатқанын көрген соң, мен де Қызылордаға көшуге бел байладым, сондықтан пәтер қарап іздестіре беру үшін әйелімді сонда жібердім. Биыл орталықтағы тәржіманың шығуына байланысты еліме барғанға да мүмкіндік алдым. Қалғаныңа және көшудің қамына тамыз бен қыркүйекте кірісерміз деп ойлаймын. Егерде сенің профессорың Торғай мен Ырғыз уезіне баратын болса онда мен де сонымен бірге жүріп кетуім керек шығар. Ән күйлерді жиыстырып, фотографияға түсіру менің де көптеген ойымда жүрген іс еді. Егерде мен оны профессордан үйреніп алсам маған да пайдалы болар еді.

Қазақ мемлекеттік баспасымен жасасқан шартым бойынша жаңа жазу үлгісіне орайластырып үш грамматика оқулығын құрастырып және қырғыздардың әліппесін беруім керек: біріншісін – 15 маусымда, екіншісін – 1 шілдеде, үшіншісін 1 тамызда және төртіншісін 20 тамызда бітіріріп беруім керек. Міне осы уақытқа дейін басқа жұмыстарға момын бұруға мұршам жоқ, содан кейін де, егерде Қазақ институтында дәріс басталатын болса, бос уақытқа тағы да ділгір болып қаламын. 20 тамызға дейін Ибрагимнің (Абайдың) өмірбаянын жазып бере алмаймын дегенім сол. 20 тамыздан кейін де уақыт болама-оны да айта алмаймын. Өзіңе өзімнің фотографқа түскен суретімді жіберемін, бірақ байқарсың, менің суретім шығатын сенің қатираңа менің кірмей қалып жүрмесін. Біздің

Алтынсарының баласының суретін “Шолпан”журналының № 6,7,8 кітабынан таба аласыңдар. Одан басқа оның суреті менде жоқ.

Міржақып Қостанай уезіне кетті. Кеше одан: “Гая жеңілдеді, ұл тапты!”- деген телеграмма алдым. Пішпек қаласында өткен қырғыз мұғалімдерінің құрылтайынан ....(бұл арадағы бір әріпті не санды ажырата алмадым. “келдім” бе, жоқ “Е” келді ме. Егерде қысқартылып жазылған кісі аты болса, онда бұл-“Елдес Омаров” деген сөз. Ал “2” деген сан болса –онда “2 күні Пішпектен келдім деген сөз. Аудармашының өзі де түсінбеген сияқты. Сондықтан Пішпектегі сьезге Ахмет Байтұрсынов барды ма, Елдес Омаров барды ма , ол арасын анықтау керек. Ахмет Байтұрсыновтың “Әліппесі” сол жылы қырғыз мектептері үшін басылып шыққаны анық- Т.Ж.) 2-де келдім. Күн тәртібіне қойылған мәселе мынадай: тіл, қарып, жазу үлгісі, ғылыми терминдер, көне сөздерді жинастыру және мектептің бағдары.

Латын алфавиті туралы бұларда осы уақытқа дейін бір жиналыс болыпты да қаулы қабылдапты . Сяиз оны қолдады. Ол қаулының мазмұны мынадай :қырғыздардың келешегі үшін латын жазуы пайалы, бірақта, оны бірден қолданудың ыңғайы келмейді, оған дейін арап қарпіне біраз өзгерістер енгізу қажет- длінген. Олар:латынның “назира” қарпінен нашар. Бізде үлкен және кіші қаріп деген болмау керек, сондай-ақ, баспаша және жазбаша түрініңде қажеті жоқ. Академиялық орталық жағрафияны орыс тілінде басып шығара алмайды- дейді.

Бұл ұсыныстарды қырғыз даласын зерттеу қоғаының таладауға ұсынамын, нәтижесін кейін хабарлаймын. Соңғылар оны шығаратын шығар деп үміттенемін, себебі, оларға қырғыз жағрафиясы өте қажет.

Құшақтап сүйемін. Ахмет . ІІ/ҮІ-25 жыл.

Осындағы “Ибрагим -”дегенді Абай деп аудармашы жақшаның ішінде көрсеткен. Зады, бұл Ибаргим- Алтынсарин болуы мүмкін.

ҮІІ том. 157-бет.

“Бауырым Ахмет! Сенің ІІ-ҮІ күні жазған хатыңды алдым, профессор Брелин қалсына қайтып кетті”-деп басталады.Әрине алаштың көсемдерінің барлығының әрбір табысы қымбат, әр сөзі алтын. Алайда соны түгелдей кешірудің реті келмеді. Оған біз кінәлі емеспіз. Шамамыз келгенше қамтуға тырыстық. Алайда бұл жауапты біз толық жазып алмаппыз. Оның есесіне екі данышпанның осы екі хаттың арасындағы тағы бір жауаптасуын көшіріп алдық. Оны жазған Әлейхан Бөкейхан.

16 май. 25-жыл.

Бауырым Ахмет

Әілмхан келіп,сонан естідім, сен ауырып оңалыпсың. Енді ауырма. Жоқтауым 21 болды. мен қазақ секциясына бердім. Сеид –Ахмет жоқтауымды алып қалды. Өлеңі жақы болғанымен, қайталамасы көп екен. Соны өңдеп барып, сонан соң баспасаң, қайталама жақсы өлеңді бұзып кететін. Сабындай бұзылған, жалдаптай ойнаған біздің Ц.И. сұлу әдебиет сөзін басатын көрінеді. Сеид-Ахметтің өлеңін өңде. Күзде басылып та қалар. Ц. И. Бірінші октябрьге дейін оқу құралын ғана баспақ. Баспа күшінің бәрінін осыған салмақ. Орынбор басма алмай отырған мекетп кітаптары болса, Мәскеуге жіберіп қараңдар. Басқанына ақы аласыңдар, жылдам басып береді.

Біздің Нәзір , Шәңгерей, Шоқан, Ыбырай да (Алтынсары) кітап қылып шығарайық - дейді. Мен “жарайды ”-дедім. Мен Шәңгерейді жазбақ болдым. Ыбырайды саған бермек болдық. Шоқанды Мадиярға берейік деп едім , “латын” ойына түсіп кетіп, тасырқап қалды. Мен: сен тақсыр баспа, өзің жаз дедім.

Мен майды бітіріп елге кетем. Шәңгерейді ауылдан жібермек болдым. Бәрі бір күзге шейін басылмайды. Сен де күзге жазып берем деп Ыбырайды ал. шоқанды тағы да көрерміз. Абайды жазатын кім? Білесің бе? Тұрашқа жаздырсам, сыңаржақ болып, жүгі бір жаққа ауып кетеді ме деп қорғанып тұрмын.

Біздің Ц.И. мектепке деп дәптер шығармақ. Ол дәптердің оң бұрышында Абай, Шоқан, Ыбырай(Алтынсары), ақын Ахмет, Шәңгерейдің суреті болмақ. Маған сен өз суретіңді жібер. Мен оны Ц.И.-ге беріп кетейін.

Жоқтауға әлі ақы алғаным жоқ. Алғанда саған жіберем.

Мадияр жолдасқа айтшы, мен “Еңбекші қазақтың” егіз санын алам. Маған біреуіде болады. екіншісін Қарқаралыда Бәжікейге жібер деп 3-4 рет жаздым. Мадияр дәл Еркесары: баспалап істейді, дәнеме айтпайды. Газетін қосақтап Мәскеуге жібереді де отырады. Тағы да
ҮІІ том. 159-бет.
Мадияр газетті былай қылып елге тарат дегенде дым-ақшешен. өзі газеті Мәскеуге 8 күнде келеді де, соңғы шыққаны озып жүреді.31 майдан кейін маған Мәскеуге газетті жібермесін. Мен елге кетем. Сеид-Азымға беретін істер әлі де түзеліп біткен жоқ. Мен жүргенше бітпесе, секцияға тапсырып кетем. Ол да күзге дейін басылмайтын жазбалар болады ғой.

Елдесім жолдастың физикасына сын жазайын десем, газетке үлкен, журналым жоқ болып, делдал болып тұрмын. Елдесім жақсы жігіт. Бұрын да жақсы еді. Енді онан да сүйікті болып кетті.

Бір күні Шәгерей маған: “Мен сені жақсы көрем! Білесіңбе?”-деді.

Мен: “Жоқ”-дедім.

Шәңгерей: “Сен шын қазақсың ба? Сені қазақ деп жақсы көрем”-деді.

Физиканы оқып қарасам, Елдесім де қазақ екен.

Бәріңді құшақтадым-сүйдім.

Ғали-хан. (ҮІІ т. 224-бет).

Москва. Воздвиженка. П.Кисловскй, пер.4.кв.15. (208-бет.ҮІІ т.)

Бауырым Дінше!

Хатыңды алдым. Қуанып қалдым. “Шолпанға”, “Темірқазыққа” неге мақала жазбайсың? Сендей білімі бар жазбаса , кім жазады. Не балаларға сабақ беріп, не журнал, газетке мақала жазып, Алашқа қызмет қылсаң, не қазақ тілінде кітап жазбасаң-өзге жол бізге бөгелді ғой.

Сүйдім- Ғали-хан.

“Бұл хаттың сыртына мынадай түсіінктеме беріліпті:23/ҮІІ-23 жылы /?/ Рысабайдың ауылында алынған. Тапсырған-Мырзағазы. Дінше Әділев”- деп қолын қойыпты.

Хаттың мазмұнына қарасақ, Дінше Әділев Әлейхан Бөкейхановқа бірінші боп хат жолдаған және мынау алмағайып заманда елi үшiн қандай ақыл іспен айналысуы керектігін, бұған қандай ақыл қосатындығын және өзінің сол кездегі көңіл-күйін білдірген сияқты. Әлекең оған мәдени саланы нысана деген кеңес береді. Әрине, бір ұлттың көсемінің «сүйдім» - деген сөзіне ие үшін еңіреген кез-келген азаматқа үлкен құрмет әрі сенім. Тек соған лайық бола білу қажет. Ал оны Дінше ақтай алдым ма, жоқ па, оған біз төрелік айта алмаймыз. Әр кім өз ие және оған өзіңнің ақыл-ойының жеткенінше басшылық етеді. Бізге мазмұны белгісіз бұл хатта не аұтылды деп жорамал жасамайық. Мүмкін ол хат табылып та қалар, алайда,бойыне қуат-күші толған, кей кезде зейінін мінезі жеңіп кететін осынау қызба қанды жіігттің өмір мағнасын түсінуі үшін өз жанына өзі жанына таныштық бермегені- оның ойсыз адам емес екендігін аңғартады.

Е, қаншама соғыс пен қызыл қырғынның ішінде сыр бермеген азаматты, кеңес түрмесі «тірі өлік» етіп шығарда емес пе. Ендеше, артық сөз айтуымыз асылық болар. Тек шындықты ғана жария жасаймыз. Ал бұл мүлдем басқа мәселе.

« ... тәрбиелеуге болмайды.

Балалары Рысқыловқа арыз жазып берді. Арызын Рысқұлов сонда алып кетті. Барған соң партия арқылы өткізіп көрейін, жолдастардың күшімен деп. Осыны бірдеме қыларсың. Шалдың халі нашар.

Өздері 4 жан. Жалғыз ақша алатын шал. Оның алғанымен барлығы күн көре алатын емес. Балалары қызметте жоқ. Оның үстіне жақын арада жалдаған малай қыз дымын қалдырмай ұрлап кетіпті. Өте жүдеу, өлмешілік күні бар. Мұнда Ораз Жандосовтар сарттың жігіттеріне айтып көріп еді, болмады, әсіресе, Ирмаков.

Шал өзінің жайына байланысты жазбаған шығар сыпайылықпен, бірақ,тағы да айтамын, халдары нашар.

Қош. Мырзағазы.

15/Х- .”

Жазылған айы мен күні белгілі, ал жылы қойалмаған. Қалай дегенменде, біз бұл Әубәкір Диваев туралы емес пе екен дегенді ұстанамыз. Ол кісінің күтімсіз қалғаны, Ташкентте аса кедей өмір кешкені жөнінде де дерек бар. Кейін қазақ зиялылары қатты ат салысып, қаулы шығарып, кітабын бастырып, қаржылай көмек берген.

“... Айтарлық сөз-ескіше бірінші июнь күні Шу бойында Өксікбай ауылында ойдағы, қырдағы кіші жүз бас қосып, қоныс жайын сөйлемек. Сол кеңеске біз де шақырылыппыз. Алдағы екінші күні жүремін. Ол жиылыста менің айтатыным-Жер таппағаның Арқаға шығып келсін, Хұқмет-Әулие- Атада болсын. Ақмоладан бір жолата қолыңды үз-демекпін. Ақмоланың өзі де бұл тамадан күдерін үзгендей болса керек. Бірақ кесірлі Әтидің баласы Плактың ізденуі, шақыруымен Шабдан Иралиев келіпті, Ахметжан Мықанов келіпті. Үшеуі елден мал жиып алып, ол кездемені сатып жатыр. Шабдан Иралиев өзіне тиген сыбағасына інісіне бір қыз алып беріпті. Мал алған кісілерге берген тиянақты документ жоқ. Артықша қаһар қылған Жүсіп болды. Жалғыз Жүсіптен 13 мал алды.бәрі де ірі малдар. Бұл қылғандарының толық мағлұмат екенін Ташкенге бір жеткізермін. Тілегім-“Ақ жолға” бастыру.

Ендігі сөз-тірі болсам февраль жұлдызында Әулие-Атаға барып , сендерге хабарласып, Ташкетке барамын. Басқа ел бері Арқаға кетсе де өзім жонға барамын.

Айтпақшы, Плакс Орынборға барамын деп кетіп. Түркістаннан қайтып келді. Бір Омар Диуанов деген ноғайды ертіп келіпті. Ол ноғай ел-елдің налогін алды,е кеткеннен қалғанының есебін алды. Ақмоланың хүкімінде қалғандардан да, қашып кеткендерді де есепке алды, қашқындарды ұстайд. Ол ноғай әзір Шу жағасындағы наймандарда жүрсе керек. Тамаға әзір келген жоқ.

Ендігі сөзді өзімнің ауызымнан естисің. Мен мынау Ескендірді разы қылып жібердім. Аман бол, бауырым. Наурыздың бас кезінде барамын. Асқарға көп-көп сәлем, шәкіртке...

Байсейт Әділ ұлы.8/І-24 ж.”
Бұл хат – Дінше Әділевке арналған сияқты. Ал мұндағы айтылатын адамдардың жанама аттарының түсініктемесі былай беріліп, соңына Д.Әділев деп қол қойылған.

Мұндағы Плакс- Сәдуақас Жалмақанов.

Ипалиев-Ақмола милициясының бастығы.

Мықанов-Ақмола уезінің Сарысу ВК-нан.

Шақаев Жүсіп-Сарысу ауданының бір байы.

Ерденбаев Ескендір-Ақмола округінен, ол кезде САКУ-дің –Орта Азия коммунистік университетінің студенті , хатты сол әкелген. Д.Әділев.

25/І-29 жылы”- деп жазылған.

ҮІІтом. 164-бет

Тыңдалды: №78754 іс бойынша айыпталған: Байтұрсынов Ахмет пен міржақып Дулатовты 58/2,58/4,58/11,58/10 баптары бойынша,

Испулов Мырзағазыны- ҚЕ 58/2,58/10 баптары бойынша,

Ғаббасов Халильді 58/2 бабаы бойынша,

Әділев Дінмұхамед пен Аймауытов Жүсіпбекті ҚЕ 58/2,58/8,58/11 және 58/10баптары бойынша,

Бірімжанов Ғазымбекті 58/4,58/11 және 58/10 баптары бойынша,

Юсупов Ахметсафаны 58/1,58/13 және 58/10 баптары бойынша,

Болғамбаев Хайретдинді, Жұмабаев Мағжанды, Байтасов Абдолланы, Омаров Елдесті, Жәленов Кәрімді ҚЕ 58/11 және 58/10 баптары бойынша,

Битілеуов Дамолланы ҚЕ 58/4 бабы бойынша,

Дулатов Асқарды...”- деп жиыны 42 адамды айыптан шыққан. Біз өзімізідң мақсатты мүддемізге орай тікелей қатысы бар “Алаш” қайраткерлерінің ғана тізімін келтірдік. Өкініштісі сол, осы бір баптардың қойылуы барысында Жүсіпбек Аймауытовтың Дінше Әділевпен бір тізімге ілінгендігі. Тергеу ісінің ең түйіткілді “тұлғасы”Дінше Әділев болғандықтанда, бұл тұзақтан жазасыз құтылу мүмкін емес еді. Егерде, басқа тізімге іліккенде тым құрымағанда тағы да алты-жеті жылдай жарық дүниенің дәмін тату мүмкіндігі бар еді. Алла тағалам оған мұндай мүмкіндікті жазбапты.. Енді осы тергеу ісіндегі үштіктің сот үкімін толықтай келтіреміз. Әрине, кейбір адамдардың аты-жөні сіздерге бірінші рет кезігуі мүмкін. Оның басты себебі, біздің мұқым іс барысын толық келтіруге ешқанадй да мүмкіндігіміздің болмағандығынан еді.

1. 
   Байтұрсынов Ахметті,
   
2. 
   Дулатов Міржақып,
   
3. 
   Испуолов Мырзағазы,
   
4. 
   Ғаббасов Халиль,
   
5. 
   Әдіелев Дінмұхамед,
   
6. 
   Аймауытов Жүсіпбек,
   
7. 
   Бірімжанов Ғазымбек,
   
8. 
   Юсупов Ахмет-Сафа,
   
9. 
   Кеншімов Мәдібек,
   
10. 
    Тоқманбаев Бақай,
    
11. 
    Әбдікеев Бітімбай,
    
12. 
    Әбдікеев Питтибай,
    
13. 
    Байділдин Әбдірахман
    

14.Битілеуов Дамолла,

15 .Дулатов Асқар,

16. 
    Бөлтіріков Оспан,
    
17. 
    Исмағамбетов Теміржан,
    
    
    
    жүктеу/скачать 1,88 Mb.
    
    Достарыңызбен бөлісу: